اختران سپهر فرهنگ و تمدن اسلام و ایران
«بزرگ بن شهریار» و داستان‌های شگفتانگیز دریایی
بزرگ بن شهریار، ناخدا و دریانورد مشهور ایرانی قرن چهارم هجری است.
گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا ـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ، روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.
با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.
برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.
بزرگ بن شهریار، ناخدا و دریانورد مشهور ایرانی قرن چهارم هجری است.
وی از اهالی رامهرمز خوزستان بود و در دریانوردی بسیار تبحر داشت. در نیمه نخست قرن چهارم هجری آب‌های اقیانوس هند، دریای چین و کرانه‌های افریقای شرقی (حبشه) را درنوردید و ماجراهای سفرهای دریایی خود را در کتابی به نام «عجائب‌الهند برّه و بحره و جزائره» به عربی شرح داده است. برخی ادعا کرده‌اند اصل کتاب به زبان فارسی بوده که از میان رفته است و زمان برگردان آن به عربی نیز مشخص نیست. البته سندی در تأیید این مطلب وجود ندارد.
مطالب کتاب وی درباره رخدادها و موجودات شگفتانگیز و داستان‌هایی است که ناخدایان، دریانوردان و بازرگانان برای ابن شهریار نقل کرده‌اند. برخی از محققان بر این باورند که داستان‌های ابن شهریار در این کتاب مجموعه‌ای است از شنیده‌های او از زبان دریانوردان و بازرگانان، به‌ویژه اهالی سیراف و برخی مردم بصره و عمان.
ابن شهریار بر آن بود که خداوند بیشتر شگفتی‌های جهان را به مشرق گیتی، و به‌ویژه هند و چین، بخشیده و شاید به همین سبب است که وی نام کتابش را عجائب‌الهند گذاشته است.
ابن شهریار، ضمن شرح رویدادها و شگفتی‌های دریا و کرانه‌های سرزمین‌هایی چون افریقای شرقی، شبه‌جزیره عربی، جزایر دریای هندوچین، جاوه، زنگبار و جزایر ژاپن امروزی، تاریخ وقایع را نیز ذکر کرده است.
کتاب شامل 134 داستان بلند و کوتاه است که دریانوردان نقل نقل کرده‌اند. برخی از این داستان‌ها خیالی و دور از واقعیت‌اند، اما جزئیات آنها اساس درستی دارد.
مؤلف پدیده‌ها و رخدادهای شگفتانگیز را با هنرمندی و استادی کامل در قالب داستان یا نمایش اخلاقی به سبکی زنده و روان توصیف کرده است. از این رو، می‌توان کتاب ابن شهریار را یک اثر ادبی برجسته نیز به حساب آورد.
این اثر در بین داستان‌های دریایی ادبیات عرب عهد اسلامی کم‌نظیر است. ابن شهریار علاوه بر تصویر کردن زندگی دریایی در روزگار خود، خوانندگانش را از شرایط و اوضاع سرزمین‌های شرقی مطلع کرده و برای نخستین بار در دنیای اسلام از موجودات ناشناخته هند و خاور دور و اسطوره‌های متعلق به آنها سخن گفته است.
برخی برآن‌اند که اهمیت کتاب ابن شهریار بسیار فراتر از یک اثر جغرافیایی است. این کتاب که تأثیر آشکاری در پیشرفت دانش جغرافیا داشته، گویای تلاش دریانوردان ایرانی در دریانوردی از سیراف تا هند، سیلان، جاوه، زنگبار و جزیره‌های دریایی هندوچین است.
عجائب‌الهند برّه و بحره و جزائره در سال‌های 1883-1886 تصحیح و به فرانسه ترجمه شد و همراه متن عربی در لیدن به چاپ رسید. محمد ملک‌زاده در سال 1348 شمسی آن را به فارسی برگرداند. ترجمه انگلیسی آن نیز در سال 1928 در لندن منتشر شد.
انتهای پیام/4104/پ
انتهای پیام/
