وقتی ضعف دیپلماسی دولت دامان اقتصاد را می‌گیرد/ سهم اندک ایران از تجارت با 3 همسایه مهم

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری آنا، بازار فروش محصولات یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های تولید است. اگر مرغوب‌ترین کالای بازار را هم تولید کنید ولی خریدار نداشته باشید شکست می‌خورید. در گذشته برای فروش، نگاه‌ها بیشتر معطوف به داخل بود؛ اما پس از دوران جنگ سرد و چرخش راهبردی سیاست خارجی جهان ملاحظات تغییر کرده است. حالا دیگر دیپلماسی فقط برای امور جنگی به کار گرفته نمی‌شود و نقاط تلاقی و فصل مشترک بین منافع دولت‌ها وارد عرصه شده است. امروزه با جهانی‌شدن نظام تولید و سرمایه‌گذاری، به‌تدریج دیپلماسی اقتصادی به عنوان موضوعی جدید و تأثیر گذار در چگونگی تنظیم و پیشبرد روابط اقتصادی و خارجی کشورها به کار گرفته می‌شود.

دولت دیپلماسیِ اقتصادی هم بلد نیست!

حسن روحانی که با شعار مذاکره و ادعای بلد بودن زبان دنیا روی کار آمد، چه میزان در دیپلماسی اقتصادی و یافتن بازارهای جهانی برای فروش محصولات ایرانی موفق بوده و تلاش کرده؟ البته رئیس‌جمهور خودش اعتراف کرده که بلد نیست با استفاده از توان داخلی اقتصاد کشور را سر و سامان بدهد. حالا اما در بعد خارجی گشایش اقتصادی هم به نظر می‌آید دولت کارنامه قابل دفاعی ندارد. در این شرایط آینده اقتصاد کشور، پیشرفت صنعتی و توسعه اقتصادی و معیشت مردم خواهد شد؟ آیا ظرفیت‌ها و مزیت‌های قابل ملاحظه‌ای که برای پیروزی در این جنگ اقتصادی در ایران وجود دارد درست شناسایی و به کار گرفته می‌شود؟ چطور در حوزه‌های دفاعی، نظامی، امنیتی، مهندسی و حتی عرصه‌های علمی قله‌های پیشرفت را پیمودیم اما در اقتصاد مستأصل مانده‌ایم؟

کارشناسان معتقدند که افزایش درآمدهای ارزی و توسعه صادرات برای کشور ما از اهمیت بالایی برخوردار است. کشورهایی که منابع طبیعی غیرنفتی مانند کشاورزی، قابلیت‌های فنی، انسانی و صنعتی در اختیار دارند برای‌شان ظرفیت‌های فراوانی در حوزه بین‌الملل وجود دارد که می‌تواند در بلندمدت و کوتاه‌مدت اثرات زیادی در اقتصاد آنان داشته باشد. در ایران نیز چنین ظرفیت‌هایی می‌تواند آسیب‌های اقتصادی را پوشش دهد، اما بهره‌بری از این فضا مستلزم ورود به تجارت بین‌الملل و تقویت دیپلماسی اقتصادی است.

امروز سهم‌پذیری ایران از اقتصاد بین‌الملل دچار چالش شده که بخشی از این‌ها به تحریم‌ها باز می‌گردد. اما بخش دیگر آن به کار نگرفتن ظرفیت‌های اقتصادی مؤثر و دیپلماسی اقتصادی است. از یک طرف سالانه درآمدهای بزرگ نفتی را بیش از اینکه در زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری کنیم، صرف هزینه‌های دیگر می‌کنیم و از آن طرف دیگر در دیپلماسی اقتصادی از ظرفیت کشورهای آسیایی غافلیم.

کاهش ارزش صادرات ایران به عراق

ما حتی در این میان با کشورهای همسایه و آن‌هایی که نفوذ استراتژیک داریم هم مبادلات تجاری و صادرات خوبی نداریم. بر اساس گزارش آمار مقدماتی تجارت خارجی که گمرک منتشر کرده است، در هشت ماهه نخست سال ۱۳۹۸ میزان صادرات قطعی کالاهای غيرنفتی (بدون احتساب تجارت چمدانی) ایران به عراق به لحاظ ارزشی بیش از ۵.۷ میلیارد دلار بوده، درحالی‌که میزان صادرات ایران به عراق در مدت مشابه سال گذشته حدود ۶.۷ میلیارد دلار بود. بنابراین آمارها حاکی از کاهش حدود ۱۵ درصدی صادرات ایران به عراق است. صادرات کالاهای غیرنفتی ایران به عراق در دوازده ماه سال گذشته ۸.۹ میلیارد دلار بود و برآوردها برای سال جاری، عدد ۱۲ میلیارد دلار را نشان می‌داد. اما به نظر می‌رسد با تحولات اخیر و کاهش صادرات، این عدد محقق نخواهد شد.

سال گذشته از ۱۵ کشور همسایه ایران که حدود ۹۷۱ میلیارد دلار واردات داشته‌اند، سهم ایران فقط ۲۴.۶ میلیارد دلار بوده که مقصد ۹ میلیارد دلار آن نیز عراق بوده است. این آمار گواه آن است که دولت برای دیپلماسی اقتصادی آن‌چنان‌که باید ارزش قائل نیست حتی تلاشی برای تسهیل صادرات به هفت کشور همسایه ما نیز نمی‌کند.

سهم اندک ایران از تجارت با بزرگ‌ترین کشورجهان

تجارت ایران با روسیه که روابط گسترده سیاسی و امنیتی و اقتصادی با ایران دارد نیز از این بلد نبودن دولت حسن روحانی بی‌نصیب نبوده است. روسیه در سال گذشته میلادی، ۶۸۸ میلیارد و ۱۱۵ میلیون دلار مبادلات بازرگانی با کشورهای مختلف داشته است. مبادلات بازرگانی ایران و روسیه تنها ۰.۳ درصد مبادلات بازرگانی خارجی بزرگ‌ترین کشور جهان را تشکیل می‌دهد که با ما از طریق دریای خزر مرز دریایی دارد که رقمی ناچیز به حساب می‌آید. براساس گزارش سازمان گمرک روسیه، ایران با روسیه در سال ۲۰۱۸ یک میلیارد و ۷۴۰ میلیون دلار مبادلات بازرگانی داشته که یک میلیارد و ۲۰۷ میلیون دلار آن را صادرات به ایران و ۵۳۳ میلیون دلار را واردات از ایران شامل می‌شود. این در حالی است که در سال ۲۰۱۷ ایران و روسیه یک میلیارد و ۷۰۷ میلیون دلار مبادلات بازرگانی داشته و صادرات کالاهای روسیه به ایران ۱میلیارد و ۳۱۴ میلیون دلار و واردات از ایران ۳۹۲٫۲ میلیون دلار بوده است. دیگر همسایه روسیه یعنی چینی‌ها که بازار جهان را قبضه کرده‌اند، در سال ۲۰۱۸ توانسته بیشترین مبادله بازرگانی با روسیه را به خود اختصاص دهد. حجم مبادلات این دو کشور به ۱۰۸ میلیارد ۲۸۳ میلیون دلار رسیده است.

جالب است بدانید ایران برای صادرات به روسیه آن‌قدر مزیت رقابتی دارد که به‌راحتی می‌تواند اکثر شرکت‌های داخلی را از ورشکستگی نجات دهد و چرخ تولید را بچرخاند. به عنوان مثال روسیه یکی از بازارهای مصرف لاستیک است. همچنین یکی از پرمصرف‌ترین بازارهای لاستیک ماشین‌های سنگین است. بنا بر آمار رسمی ایران در بسیاری از کالاهای وارداتی روسیه دارای مزیت رقابتی است . دو کارخانه بزرگ خودروسازی در ایران وجود دارد و قطعه‌سازان بسیاری در کشور ما فعال هستند. ۱۰ درصد واردات روسیه خودرو و لوازم آن است که فرصت بسیار مناسبی برای کارخانه‌های خودرو و قطعات ایرانی که درحال حاضر درگیر مشکلات عدم تقاضای بازار در داخل هستند‌، ایجاد می‌کند. ۴درصد واردات روسیه را محصولات دارویی تشکیل می‌دهد. طبعاً این حوزه نیز با توجه به این‌که ۹۵ درصد محصولات دارویی ما تولید داخل است، می‌توانیم از فرصت‌های این حوزه استفاده کرده و شرکت‌های دارویی ما برای گسترش بازارهای خود می‌توانند از فرصت بازار روسیه استفاده کنند.

غفلت از ظرفیت وارداتی 90 درصدی افغانستان

افغانستان هم یکی دیگر از ظرفیت‌هایی است که دولت روحانی از آن غفلت کرده است. اقتصاد سنتی و نقدی افغانستان، کنترل قاچاق ارز را با دشواری مواجه ساخته و این مسئله رصد معاملات ارزی افغانستان با ایران از سوی آمریکا را با دشواری مواجه خواهد ساخت. ضمن اینکه محدودیت‌های ژئوپلیتیک افغانستان و اهمیت توسعه بندر چابهار برای این کشور، پیوند بین ایران و افغانستان را افزایش خواهد داد. بنا بر آمار در سال 97 ایران نخستین مبدأ واردات افغانستان بوده است. حجم صادرات کالا از ایران به این کشور در سال ۱۳۹۷ برابر ۲۹۲۷ میلیون دلار بوده است که ۵ درصد نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۹۶ افزایش‌یافته است. افغانستان بیش از ۹۰ درصد نیازهایش را از خارج تأمین می‌کند. افغانستان از سمت شرق با تاجیکستان و منطقه کشمیر هم مرز است که مردم این مناطق قرابت فرهنگی و دینی زیادی با ایران دارند؛ این مسئله می‌تواند از نظر صادرات اهمیت بالایی داشته باشد.

همچنین روابط راهبردی با افغانستان می‌تواند مرزهای ایران را عملاً تا چین برساند. کوتاهی ایران در ایجاد ارتباط مستحکم با افغانستان، پای رقبای ایران را به این کشور بازخواهد کرد و دست ایران از سرمایه‌های انسانی و طبیعی این کشور کوتاه خواهد شد. هرچند در یک دوره پنج ساله روابط تجاری ایران با افغانستان رو به بهبود بوده است اما نگاه بلند دولت به غرب باعث شده گسترش روابط تجاری، سیاسی و امنیتی ایران با این کشور به‌کندی رشد کند. با شناخت ظرفیت‌های افغانستان و برنامه‌ریزی دقیق می‌توان این حجم مبادلات را به ده‌ها برابر افزایش داد.

البته ظرفیت‌های دیپلماسی اقتصادی برای ما کم نیست اما همین مقداری که در گزارش آمده ثابت می‌کند بلد نبودن حسن روحانی فقط در مورد ساماندهی اقتصاد داخلی نیست بلکه در حوزه متحدان منطقه‌ای نیز دور باطل بلد نبودن او و دولتش ادامه دارد. اگر به‌جای تمام هزینه‌ای که کشور برای برجام داد تنها نیمی از این ظرفیت‌های اقتصادی شکوفا می‌شد دیگر سیر صعودی بیکاری گریبان‌گیر ایران نمی‌شد.

انتهای پیام/4141/پ