سواد رسانه‌ای چه ضرورتی دارد؟/ لزوم شروع آموزش از مهد کودک تا تصویب قانون در مجلس

گروه اجتماعی خبرگزاری آنا- ملیحه محمودخواه؛ در عصر رسانه‌ها زندگی می‌کنیم که به عصر انفجار اطلاعات معروف است و همه مردم در محاصره اخباری قرار دارند که توسط ابزارهای ارتباطی به سمت آن‌ها هجوم آورده و جزء جدایی‌ناپذیر زندگی آدم‌ها محسوب می‌شود.

رسانه‌های مختلف تلاش می‌کنند مفاهیم خود را با استفاده از سلایق و اهداف خود به مخاطب منتقل کنند که ابزار این انتقال می‌تواند کتاب، روزنامه، عکس، فیلم، نوار صوتی و تصویری، رادیو، تلویزیون، ماهواره، سایت‌های خبری، خبرگزاری‌ها و البته تلفن همراه با طیف وسیعی از شبکه‌های اجتماعی‌اش باشد.

نقش و کارکرد رسانه در عصر ارتباطات در زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم انکارناپذیر است و جامعه‌ای می‌تواند شاخصه‌های توسعه‌یافتگی را داشته باشد که در کنار توسعه شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی بر معیارهای آموزش و اطلاعات و به بیان کلی عنصر دانایی اجتماعی تأکید داشته باشد.

رسانه‌ها با وجود کارکردهایی که برای آن تعریف شده در تغییر ساختار جامعه، باورهای مردم و نگرش آن‌ها به موضوعات مختلف می‌توانند نقش اساسی ایفا کند و در این میان مخاطب باید با تیزبینی خاصی با این فرآیند اطلاعاتی برخورد کند که این تیزبینی به سواد رسانه‌ای ترجمه می‌شود.

برخی از کارشناسان سواد رسانه‌ای را مانند رژیم غذایی می‌دانند که به ما می‌گوید چه موادی باید مصرف و از چه موادی باید دوری کرد و درواقع سواد رسانه‌ای کمک می‌کند از سفره رسانه هوشمندانه بهره‌مند شده و فرد بداند چه چیزی باید از این سفره برداشت کند.

سواد رسانه‌ای با دید انتقادی همراه است

تعریف سواد رسانه‌ای برای بسیاری از کارشناسان متفاوت است اما یک نکته در همه تعریف‌ها مشترک بوده و آن هم داشتن نگاه انتقادی به اخباری است که افراد آن را از رسانه‌های مختلف دریافت می‌کنند.

حمید ضیایی‌پرور، کارشناس رسانه در گفتگو با خبرنگار حوزه رسانه گروه اجتماعی خبرگزاری آنا، با توجه به همین نگاه انتقادی تعریف سواد رسانه‌ای را توانایی درک و فهم و آنالیز انتقادی و محتوایی پیام‌های رسانه‌ای می‌داند؛ به این معنا که اگر کسی محتوای پیامی را دریافت می‌کند باید بتواند از آن درست استفاده کرده و قابلیت تجزیه‌ و تحلیل آن را داشته باشد؛ هم‌چنین نسبت به آن دیدگاه انتقادی داشته و به قول معروف خبر را به‌صورت دربست و چشم‌بسته قبول نکند و بتواند نسبت به آن درک محتوایی داشته باشد.

وی معتقد است سواد رسانه‌ای مفهوم جدیدی در ایران است و از زمانی که رسانه‌های دیجیتال وارد کشور شدند اهمیت سواد رسانه‌ای بیشتر شده است.

این فعال رسانه‌ای و مدرس حوزه رسانه اضافه می‌کند، تا چند سال پیش، بحث سواد رسانه‌ای مطرح نبود زیرا رسانه به‌اندازه امروز گسترش پیدا نکرده بود. تلویزیون عامه مردم را پوشش می‌داد و با استفاده از فیلترهای خاص خودش بسیاری از اخبار را کنترل می‌کرد و به همین دلیل بحث سواد رسانه‌ای به‌اندازه امروزه اهمیت نداشت.

موج جدید رسانه‌ در 2 دهه گذشته به راه افتاد

ضیایی‌پرور رسانه‌های مکتوب را از این قاعده مستثنا ندانسته و ادامه می‌دهد که رسانه‌های مکتوب در دهه‌های گذشته در کشور ما نیز ضریب نفوذ زیادی نداشتند زیرا به‌صورت خوش‌بینانه فروش روزنامه در روز در حدود 2 میلیون نسخه بوده است که این آمار با استانداردهای جهانی فاصله زیادی داشت و یک‌پنجم استانداردهای جهانی بود.

این فعال حوزه رسانه موج حرکت رسانه‌ها را در دو دهه اخیر دانسته و تأکید دارد که شرایط به‌یک‌باره در کشور ما تغییر کرد.

با ورود رسانه‌های دیجیتال و هوشمند، مردم در موج جدید اخبار احاطه شدند. از سال 92 نسل 4 گوشی‌های هوشمند به زندگی مردم راه پیدا کرد؛ طیف وسیعی از مردم به رسانه‌های اجتماعی دسترسی پیدا کردند و طیف جدیدی از کاربران با اینترنت روبه‌رو شدند که به آن‌ها کاربران صفر کیلومتر می‌گویند.

«این گروه از افراد که تا پیش‌ازاین حتی دستشان به کیبورد کامپیوتر نخورده بود طیف وسیعی را شامل می‌شدند که بر اساس اعتقاد ضیایی‌پرور شرایط این افراد به‌گونه‌ای بود که انگار آن‌ها را از وسط آسمان به اقیانوسی انداخته باشند که توانایی شنا در آن را نداشتند.»

کسی که تا پیش‌ازاین تنها مخاطب رادیو و تلویزیون بوده و شاید تنها منبع خبرش تلویزیون و ماهواره به‌شمار می‌رفت و تابه‌حال نیاز به داشتن ایمیل را احساس نمی‌کرد، به‌یک‌باره کاربر اینترنتی شده بود که دنیایی از اخبار به سمتش هجوم می‌آورند.

وی اظهار می‌کند که در این شرایط شهروندی که تازه با اینترنت آشنا شده روزانه با بیش از 50 تا 100 کانال در معرض صدها خبر قرار می‌گیرد که توانایی دروازه‌بانی خبر و شناخت شایعه یا خبر جعلی را از خبر صحیح ندارد.

احساسات در جابه‌جایی اخبار نقش بازی می‌کنند

این فعال رسانه‌ای با تأکید بر این‌که در این میان احساسات نیز نقش بازی می‌کند و سبب می‌شود دانایی کل به این افراد دست دهد و پیام‌ها را برای دیگران بازارسال کند، اضافه می‌کند که در چنین شرایطی مصرف‌کننده به تولیدکننده تبدیل‌شده و در چنین محیطی انبوهی از شایعات رونق پیدا می‌کند که سبب می‌شود فضا مغشوش شود.

ضیایی‌پرور از قول متفکران این حوزه می‌گوید، اندیشمندان از دو دهه پیش اصرار بر این داشتند که سیاست فیلترینگ محکوم به شکست است و سیاست‌ها با محدود کردن جواب نمی‌دهد. در این شرایط باید به سمت تولید محتوا و افزایش سواد رسانه‌ای حرکت کرد؛ اقدامی که باید در دو دهه قبل صورت می‌گرفت تا قدرت تجزیه‌وتحلیل در مردم افزایش پیدا می‌کرد.

این فعال حوزه رسانه با اشاره به این‌که در دهه گذشته تنها مردم از دسترسی به سایت‌ها منع می‌شدند، اضافه می‌کند، هرچقدر که به پیش می‌رویم سرعت اینترنت بیشتر شده و دسترسی به فیلترشکن‌ها افزایش پیداکرده است و مردم بمباران اطلاعاتی می‌شوند.

افزایش سواد رسانه‌ای باید از مهد کودک کلید بخورد

وی تنها راه برون‌رفت از این شرایط را توسعه سواد رسانه‌ای در همه سطوح می‌داند و معتقد است که آموزش سواد رسانه‌ای باید از کودکستان‌ها شروع و در مدارس و دانشگاه‌ها ادامه پیدا کند.

ضیایی‌پرور با تأکید بر این‌که تلویزیون باید در این مسیر پیشگام باشد اضافه می‌کند که آن‌قدر این موضوع اهمیت دارد که می‌توان یک شبکه مستقل برای آن ایجاد کرد.

بالابردن سواد رسانه‌ای زمان‌بر است

این مدرس حوزه رسانه بالا بردن سواد رسانه‌ای را زمان‌بر می‌داند و اعتقاد دارد که مجلس نیز باید برای آن طرح و بودجه اختصاصی طراحی کند تا امکانات این کار فراهم شود.

وی با تأکید بر این‌که روزنامه‌نگاران به‌عنوان فرهیخته‌ترین افراد جامعه شناخته می‌شوند اضافه می‌کند، به دلیل برخورد مداوم خبرنگاران با اخبار مختلف این گروه از افراد می‌توانند دروازه‌بانی خبر را با تکنیک‌هایی که دارند انجام داده و در بسیاری از موارد خبر درست را از نادرست تشخیص دهند؛ آن‌ها می‌توانند با روش‌های خود خبر صحیح را از ناصحیح تشخیص داده و آن را برای مردم منتشر کنند این گروه از افراد می‌توانند در افزایش سواد رسانه‌ای اطرافیان خود نقش زیادی بازی کنند.

سواد رسانه‌ای نیاز به فرهنگ‌سازی دارد و  باید از مهد کودک‌ها شروع شود زیرا رسانه‌ها امروزه با زندگی مردم گره خورده است و عدم توجه به آن می‌تواند در آینده ما را با نسلی سردرگم و بی‌تفاوت نسبت به مسائل اجتماعی روبه‌رو کند. 

انتهای پیام/4087/پ