بنیان حرکت امام حسین (ع) رهانیدن مردم از جهالت و گمراهی است

به‌گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، چهارمین نشست از «شب روایت»، شامگاه سه‌شنبه با موضوع «روایت امر دینی» و با اجرای مسعود دیانی روی آنتن شبکه چهار سیما رفت.

در بخش لذت نقد، مهدی صالحی چهره و جایگاه دین و دینداران را در ادبیات داستانی مورد بررسی قرار داد.

وی در مقدمه گفت: رمان در ایران در دوره گذار از سنت به مدرنیته شکل گرفت و این دوره مدرن به دنبال له کردن سنت است و اولین چیزی که له می‌شود دین است.

صالحی در پاسخ به این سؤال که در مجموعه رمان‌های فارسی چند دیندار خوب می‌شناسد، بیان کرد: به برکت داستان‌های دفاع مقدس تعدادشان زیاد شده است، اما باز هم در مقایسه با رمان‌های دیگر تعدادشان محدود است. در دوران انقلاب تعدادی شخصیت دیندار داریم و فیتیله این چراغ کم سو می‌شود تا می‌رسی به (من او) که با یک خاندان دیندار مواجه می‌شویم که بر قاعده دین‌ورزی می‌کنند و با دنیای مدرن کنار آمده‌‌اند. ما چهار تصویر از دیندار در رمان‌ها می‌توانیم ببینیم: یک روحانی، یک حاجی، زنان مذهبی، غیرمذهبی‌هایی که تظاهر به دین‌ورزی می‌کنند. روحانی‌ها معمولاً کلیشه‌های کشیش‌های کاتولیک که متظاهر و ریاکار هستند را به دوش می‌کشند.

دیانی با اشاره به اینکه رضا امیرخانی با نوشتن (من او) بر سر ادبیات داستانی و دینداران ما منت دارد، این سؤال را مطرح کرد که چرا این چهره دیندار خوب با اینکه در اطرافمان دیده می‌شود، خلق نمی‌شود.

صالحی پاسخ داد: ما اسیر کلیشه‌هایمان هستیم و این آدم‌ها زندگی با این شخصیت‌های غیرکلیشه‌ای را تجربه نکرده‌اند.

وی در ادامه در بحث کلیشه‌ها گفت: کلیشه بعدی حاجی است یعنی یک مذهبی غیرروحانی که دین را برای دنیایش می‌خواهد که این کلیشه بسیار پررنگ است.

دیانی افزود: این کلیشه حاجی محصول ادبیات توده‌ای است که با آن هم دینداری و هم سرمایه‌داری را هدف قرار داده‌اند.

در بخش دوم، استاد سید مهدی شجاعی در تعریفی از اربعین گفت: عدد 40 در قرآن و ادبیات داستانی ما مقدس است و مثال‌های زیادی از اتفاق‌های مهم که در روز چهلم اتفاق افتاده‌اند، داریم. بنیان حرکت امام‌حسین‌(ع)، رهانیدن مردم از جهالت و گمراهی است. این رجوع مجدد به عاشورا از اتفاقاتی است که در اربعین می‌افتد، یعنی پختگی و منطق و حکمتی که به دنبال آن هستیم در اربعین محقق می‌شود.

نویسنده و رمان‌نویس پیش‌کسوت در مورد مخاطب ضرورت پرداخت به امر دینی در ادبیات افزود: ادبیات و هنر باعث انتقال درست‌تر مفاهیم و ماندگاری آنها می‌شود. هنرمند از مکاشفاتی که به آن رسیده، توشه‌ای برای دیگران می‌آورد. از دلایلی که در ادبیات فارسی و عرب بیشترین شعرها حول محور عاشورا و کربلاست؛ این است که این حادثه بیشترین تأثیر را روی مخاطب داشته است.

وی در مورد سلوک نویسنده گفت: وقتی جهان‌بینی نویسنده جهان‌بینی دینی باشد، خواه نا‌خواه این در تمام آثارش متجلی می‌شود. نویسندگی کار مکانیکی نیست که بشود با فرمول آن را یاد گرفت، خلاقیت ذاتی است. الهامات هنری مانند روزی از آسمان می‌آید. هر چقدر هنرمند از زمین فاصله بگیرد، دریافت‌های خالص‌تری خواهد داشت، به عنوان مثال آثار ائمه چیزی شبیه اعجاز هستند. راز ماندگاری یک اثر این است که اتصالش با بالا محکم باشد.

آیا این سلوک هنری فرمول دارد؟

شجاعی گفت: عطش دریافتن حقیقت قدم‌های بعدی را در نویسنده شکل می‌دهد. نفس عطش حرف اول را می‌زند و بعد اینکه چه مسیری طی شود و این سلوک چگونه اتفاق بیافتد در آدم‌های مختلف متفاوت است. هنرمندان سابق بسیار متخلق‌تر بوده‌اند، زیرا هنر را همراه با معارف و مبانی اخلاقی فرا‌ می‌گرفته‌اند.

جایگاه تواضع در ادبیات مذهبی چیست؟

وی در این مورد اظهار کرد: درست این است که راوی مخاطب را در مسیری که خود می‌رود با خودش ببرد، یعنی از موضع بالاتر موعظه نکند. به محض اینکه ادبیات رنگ نصیحت بگیرد، دیگر ادبیات نیست و تأثیر نمی‌کند. اصلاً ادبیات برای این است که حرف مستقیم نزنیم و با تحت تأثیر قرار دادن غیرمستقیم مخاطب او را به سوی حقیقت بکشانیم. یکی از مشکلات فرهنگی ما این است که احساس می‌کنیم جایمان در بهشت است و بقیه را باید به سمت بهشت هدایت کنیم و دین‌گریزی و دین‌ستیزی درست از همین جا نشأت می‌گیرد. ما کمتر می‌بینیم که ائمه به دنبال منبر باشند آنها زندگی خودشان را می‌کردند و همه دوست داشتند مثل آنها زندگی کنند.

روایت امر دینی چیست؟

مدیر انتشارات نیستان امر دینی را این‌گونه تعریف کرد: وقتی افق نویسنده دینی است هر چه خلق کند به آن برمی‌گردد. من مجموعه داستان‌های غیرقابل چاپ را همان‌قدر دینی می‌بینم که کارهای مستقیم مثل متقین را.

وی در مورد آفت عافیت‌طلبی گفت: من دو بار در دادگاه متهم به ترویج فساد و فحشا در بعضی داستان‌هایم شدم، در حالی که دغدغه‌ام مقابله با فساد و فحشا بوده است. وقتی جامعه، جامعه‌ای آلوده است شما باید خطر کنید و فشارها و آسیب‌ها را بپذیرید برای اینکه نقد بکنید.

در بحث پایانی شجاعی با اشاره به این حدیث امام‌علی‌(ع) که آدم‌ها را با حقیقت بسنجید نه حقیقت را با آدم‌ها، از وضعیت سیاسی- جناحی امروز انتقاد کرد و گفت: نفس جناح یک جور رفیق‌بازی سیستماتیک است.

انتهای پیام/4072/خ