خانه کرد؛ عمارتی از 3 دوره تاریخی

گروه فرهنگی خبرگزاری آنا - ناهید منصوری؛ خانه کرد یا عمارت آصف که این روزها هم به موزه مردم‌شناسی سنندج معروف شده، در خیابان شاپور نزدیک مسجد دارالاحسان قرار گرفته است.

تاریخچه ساخت این عمارت از اواخر صفویه تا اوایل دوره پهلوی را شامل می‌شود؛ چراکه بخش ساخته شده در دوره صفویه مربوط ضلع شمالی عمارت است و قسمت شرقی و غربی در دوره قاجاریه بنا شده و بخش جنوبی در اوایل دوره پهلوی نوسازی شده است.

گفته می‌شود، بانی اصلی ساخت این عمارت خانواده‌ای اصالتاً اصفهانی بوده که به تجارت مشغول بوده‌اند.

بر اساس اسناد موجود، در زمانی که سنندج در حال تبدیل‌شدن به شهر بوده یعنی در دوره صفوی (سال 1046 ه ق) به دنبال ازدواج یکی از حکام محلی با خواهر شاه عباس دوم پای تجار از اصفهان به سنندج باز می‌شود که یکی از آنها خانواده امجدالاشراف یا معتمد هاشمی‌ها بوده که با ورود به سنندج بخش شمالی عمارت کرد را برای خود می‌سازند. این بخش از عمارت به لحاظ معماری بسیار متفاوت با دیگر اضلاع عمارت است؛ چرا که در بخش شمالی دو بادگیر تعبیه شده که سوار بر درهای گوشه هستند. با نگاهی اجمالی، با دریچه‌ای خالی از پایین تا بخش بالایی ساختمان مواجه می‌شویم که گفته می‌شود درهای شمالی آن در فصل گرما باز می‌شده تا هوای خنک را وارد ساختمان کند.

بر اساس نظر مورخان، بعد از ورود خانواده هاشمی‌ها و ساخت بخش شمالی این عمارت، در دوره قاجار، همزمان با سلطنت مظفرالدین شاه دو پسر وی به عنوان نائب‌ِّوالی انتخاب می‌شوند که بخش شرقی و غربی بنا را به عمارت اضافه می‌کنند. گفته می‌شود، در آن دوره قسمت جنوبی با سردر ورودی در وسط خیابان کنونی بوده که بعدها با خیابان‌کشی‌، ساختمان عمارت عقب‌نشینی کرده و این بخش از خانه در دوره پهلوی نوسازی شده است.

عمارت آصف یا همان خانه کرد چهار حیاط (بیرونی، اندرونی، مستخدمین و مطبخ) دارد. در بخش جنوب‌شرقی عمارت حیاط مطبخ ساخته شده است.

اگر بخواهیم به بخشی از تغییرات این خانه در طول تاریخ اشاره کنیم، باید به گچ‌بری‌هایی که در دو گوشه شمال‌غرب عمارت بوده بپردازیم؛ چرا که همانطور که در ضلع شرقی بخش شمالی بنا، گچ‌بری دیده می‌شود در ضلع غربی هم گچ‌بری بوده اما با آتش‌سوزی، گچبری‌های ضلع غربی قسمت شمال‌غربی عمارت از بین رفته و همین امر مالکان بنا را به فکر ساخت حیاط اندرونی مخصوص بانوان انداخته است. در حقیقت حیاط اندرونی که امروزه دیده می‌شود در زمان پهلوی به بنا الحاق شده است.

بخش شمالی بنا کاربری سکونت اعضای خانواده جانشین حاکم را داشته، بخش شرقی با چهار پنجره، مهمانسرا بوده و بخش غربی کاربری اداری داشته که آصف به عنوان مقام دولتی کار‌های خود را در آنجا انجام می‌داده است. خدمتکاران اهالی این خانه هم در بخش جنوبی مستقر بوده‌اند.

از دیگر بخش‌هایی که در بخش جنوبی این خانه تعبیه شده، حمام اختصاصی آن است که به صورت خزینه‌‌دار ساخته شده است. در حیاط بیرونی این عمارت، حمام تاریخی عمارت قرار گرفته که زیباترین حمام تاریخی سنندج نامیده می‌شود. در قسمت ورودی این بخش، فضایی به عنوان جامه‌دان تعبیه شده که لباس‌های رو، مثل کت در آنجا از تن درآورده می‌شده، ستون‌های سنگ که با مهارت خاصی تراش‌خورده‌اند، تزئینات آهکی، کاشی‌کاری‌ها و کف‌پوش زمین که با سنگ‌های سفید راه حمام را به اهالی خانه نشان می‌دادند، نمونه دیگری از هنر و توجه صاحبان این عمارت به بحث کاربرد و زیبایی‌شناسی شمرده می‌شود.

همچنین لازم به یادآوری است که جاذبه‌ها و صنایع‌دستی که در این بنا به‌کارگرفته شده، حاصل کار استادان این حوزه است و ارسی زیبای خانه که چینش هندسی دارد و زیبایی اتاق‌نشیمن یا شاه‌نشین این بنای تاریخی را دوچندان کرده، تنها بخش از جذابیت‌های این خانه به حساب می‌آید.

سنندج از شهرهای شبکه فاضلابی بوده و آب کل عمارت شامل خزینه و آبی که از 300 سال پیش تا امروز در حوض‌ها وجود داشته از طریق یک رشته قنات تامین می‌شده که سرچشمه آن از کوه آبیدر بوده است. آب این کوه به صورت پلکانی به شهر وارد می‌شده و با تن‌پوشه‌های سفالی به خانه‌ها از جمله عمارت کرد راه پیدا می‌کرده است.

سازمان میراث فرهنگی با هدف حفظ و نگهداری از این بنای تاریخی، عمارت کرد را در سال 1376 از وارثان و مالکان خریداری می‌کند و تا سال 1382 مورد مرمت قرار می‌دهد. این عمارت بعد از مرمت و بازسازی به عنوان خانه کرد افتتاح می‌شود تا بخش‌های مختلف زندگی مناطق کردنشین را با اشیای نمایشگاهی به مردم معرفی ‌کند.

اگرچه مرمت‌‌های سطحی این خانه هر چند سال یکبار انجام می‌شود، اما توانسته به عنوان نمونه‌ای از معماری کردستان و موزه‌ای از نوع پوشش، آیین‌ها و باورها، موسیقی محلی و چگونگی استفاده زا جاذبه‌های طبیعی در بخش‌های مختلف مثل درمان و پزشکی اطلاعات دقیق و مستندی را به بازدیدکنندگان ارائه کند.

انتهای پیام/4072/4031/