بررسی روند تغییرات اقلیمی ایران در گفت‌وگو با مدیر پیش‌بینی سازمان هواشناسی؛
ورود ایران به دوره 30 ساله خشکسالی شایعه است/ با مدیریت صحیح می‌توان از تبعات خشکسالی در امان ماند
بر اساس داده‌های هواشناسی، ایران تحت تاثیر تغییرات اقلیمی قرار گرفته است اما خشکسالی پیش‌رو و تبعات ناشی از آن علاوه بر اثر تغییرات اقلیمی، به شیوه مدیریت سرزمین به خصوص منابع آب نیز مربوط است، اگرچه مدیر پیش بینی سازمان هواشناسی کشور معتقد است: ورود ایران به دوره 30 ساله خشکسالی شایعه‌ای بیش نیست.
آرزو میرزاخانی،گروه اجتماعی- بر اساس تعریف کارشناسان، خشکسالی به نبود یا کمبود بارش باران در یک دوره طولانی گفته می‌شود که باعث از بین رفتن توازن در میزان آب و در نتیجه آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کم شدن شدت جریان آب (برای نیروگاه‌های برق‌آبی)، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب می‌شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. همچنین از آنجا که خشکسالی جدی‌ترین معضل فیزیکی برای کشاورزی در همه جای دنیا محسوب می‌شود، به‌تبع زندگی ساکنان زمین را نیز با خطر بزرگی مواجه خواهد کرد.
احد وظیفه، مدیر پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور در گفت‌وگوی تفصیلی با آنا می‌گوید: از آنجاکه یکی از شاخصه‌های طبیعت تغییر است، نمی‌توان گفت که تغییرات طبیعی در سال‌های گذشته رخ نداده است اما عوامل انسانی تأثیر بسیاری در شدت بخشیدن به آنها داشته‌اند. به‌عنوان‌مثال کشور ما دارای منابع بسیار برای ایجاد گردوغبار است و مناطق بیابانی زیادی دارد اما تا همین چند سال پیش هم خبری از گردوغبار در آن نبود.
* تعریف هواشناسی از تغییرات اقلیمی چیست و آیا این تغییرات است که باعث ایجاد خشکسالی در کشورها و به‌خصوص ایران شده و خواهد شد؟
- تغییرات آب‌وهوایی یا تغییر اقلیم، یعنی هر تغییر مشخص در الگوهای مورد انتظار برای وضعیت میانگین آب‌وهوایی که در طولانی‌مدت در یک منطقه خاص یا برای کل اقلیم جهانی، رخ بدهد. تغییر اقلیم نشان‌دهنده تغییرات غیرعادی در اقلیم درون اتمسفر زمین و پیامدهای ناشی از آن در قسمت‌های مختلف کره زمین است. با این‌وجود نسبت دادن آن به خشکسالی کمی پیچیده است زیرا فقط با تکیه بر اطلاعات چند سال گذشته نمی‌توان نتیجه گرفت که تغییرات اقلیمی باعث ایجاد شرایط بحرانی و تغییرات آب‌وهوایی شده است.
* تصور می‌کنید اکنون ایران دچار تغییرات آب‌وهوایی شده است؟
- بله متأسفانه سال‌هاست که تغییرات آب‌وهوایی رخ داده و الگوی بارش‌ها تغییر کرده است. یکی از دلایل آن‌هم افزایش جمعیت و توسعه کشاورزی برای تأمین مایحتاج آن و دست‌اندازی‌های انسان در طبیعت و محیط‌زیست است.
* یعنی تغییرات، همه انسانی بوده یا اینکه تغییرات طبیعی هم داشته‌ایم؟
- از آنجاکه یکی از شاخصه‌های طبیعت تغییر است، نمی‌توان گفت که تغییرات طبیعی در سال‌های گذشته رخ نداده است اما عوامل انسانی تأثیر بسیاری در شدت بخشیدن به آنها داشته‌اند. به‌عنوان‌مثال کشور ما دارای منابع بسیار برای ایجاد گردوغبار است و مناطق بیابانی زیادی دارد اما تا همین چند سال پیش هم خبری از گردوغبار در آن نبود و حتی اگر بادی با سرعت 15 متر بر ثانیه نیز می‌وزید گرد و غباری وارد هوا نمی‌شد اما امروز شاهد آن هستیم که با وزش بادی به سرعت 7 متر بر ثانیه هم گرد و غبار وارد هوا می‌شود که یکی از مهم‌ترین دلایل بروز این پدیده تغییرات اقلیمی و همچنین دست‌اندازی‌های انسان در طبیعت است. این حاصل رفتار انسان است. افزایش دی‌اکسید موجود در جو نمونه دیگری از تبعات تغییرات اقلیمی در کشورهاست، چرا که میزان CO2 تا قبل از عصر صنعتی شدن در جهان 150 ppm واحد در هر میلیون ذره تخمین زده می‌شد اما در سال 2013 میزان آن به 370 ppm و در سال 2014 براثر فعالیت‌های انسانی و صنعتی یعنی تنها یک سال بعد، به 400 ppm رسید.
* مهم‌ترین تأثیر افزایش گاز دی‌اکسید کربن در هوا چیست؟
- یکی از مهم‌ترین چیزهایی که در عصر صنعتی براثر تولید دی‌اکسید کربن و گاز متان ایجاد می‌شوند، گازهای گلخانه‌ای هستند. متأسفانه این گاز باعث افزایش دمای هوای کره زمین شده و بر دیگر عوامل گرمایشی کره‌زمین تأثیر مثبت دارد چرا که با افزایش گازهای گلخانه‌ای، دمای هوا نیز افزایش یافته و با گرم شدن هوا، دمای آب اقیانوس‌ها نیز بالا می‌رود و باعث آزاد شدن مقادیر بیشتری از دی اکسیدکربن در جو می‌شود. در ادامه، این چرخه بیمار سبب تبخیر بیشتر آب‌هایی که در اختیار جوامع انسانی قرار دارد شده و به همین علت هجوم برای مصرف آب‌های زیرزمینی و فرسایش خاک، کاهش بارندگی و بروز مشکلات جدی در زندگی جوامع بشری همانند آنچه امروز شاهد آن هستیم رخ می‌دهد.
* این کاهش میزان بارندگی‌ها تا چه حد در کشور ما ایجاد شده است؟
- کشور ما هم از تغییرات اقلیمی در سطح جهانی مبرا نبوده است. سرانه بارش در کشور ما در کل یک‌چهارم استاندارد جهانی است. به‌عنوان‌مثال در سال 93، استان تهران 20 تا 25 درصد کاهش بارندگی داشته است و در استان سمنان و گلستان نیز شاهد کاهش 40 تا 45 درصدی بارش‌ها بوده‌ایم. بر اساس اطلاعات هواشناسی در سال گذشته، در حوزه جنوبی البرز یعنی استان‌های تهران، سمنان، قم، قزوین و کرج بارندگی‌ها به‌شدت کاهش‌یافته است و این خود نشانه تغییرات اقلیمی در کشور ما است.
* علت اصلی کاهش بارندگی‌ها در تهران چیست؟
- مساحت تهران در طول 20 سال گذشته افزایش داشته است و بنابراین با افزایش سطح آسفالت و بتن در شهر، نفوذ آب در زمین نیز کاهش‌یافته است. ازدیاد خودروها و خانه‌ها و استفاده از سوخت‌های فسیلی نیز باعث شده تا تهران به جزیره‌ای گرمایی تبدیل شود. نمی‌توان گفت که علت آن صنعتی شدن این شهر است چرا که ما به‌هیچ‌وجه کشور صنعتی محسوب نمی‌شویم و عوامل طبیعی و دخالت‌های انسان در محیط‌زیست و رشد روزافزون جمعیت منجر به ایجاد این رخداد طبیعی شده است.
* اینکه گفته می‌شود ایران وارد دوره خشکسالی 30 ساله شده است را تأیید می‌کنید؟
- خیر؛ زیرا هرچند ناسا اعلام کرده است که بر اساس آمارهای موجود، منطقه خاورمیانه رو به خشک شدن می‌رود اما به‌دقت نمی‌توان گفت که این خشکسالی چند سال طول می‌کشد زیرا با انجام پاره‌ای از اقدامات و استفاده از المان‌های فیزیکی می‌توان از شدت خشکسالی و تبعات آن جلوگیری کرد. به‌عنوان‌مثال با مدیریت منابع آب، کنترل مصرف سوخت، مدیریت سطح زیر کشت محصولات و اقداماتی از این دست می‌توان اثرات ناخوشایند تغییرات اقلیمی را کاهش داد. بااین‌وجود نمی‌توان بخشی از تغییرات اقلیمی که مربوط به طبیعت است را نادیده گرفت. همان‌طور که صدها سال پیش اروپا کشوری یخ‌زده بود و با تغییرات آب‌وهوایی اکنون دیگر این شرایط را ندارد.
* تاثیر تغییرات آب و هوایی و فعالیت‌های مخرب بر محیط زیست، حیات انسان‌ها را هم متاثر می‌کند، به نظر می‌رسد در ایران، تغییرات زیست محیطی در حال تبدیل شدن به مساله عمومی و اجتماعی است!
- ما انسان‌ها بروی زمین زندگی می‌کنیم نه بر کره مریخ! بر همین اساس از تمامی تغییرات اقلیمی که رخ می‌دهد تأثیرپذیر خواهیم شد. به‌عنوان‌مثال کارشناسان بر این باورند که سال‌هایی که زاینده‌رود بی‌آب می‌شود، مردم اصفهان عصبی‌تر شده و میزان جرم و جنایت در این شهر افزایش می‌یابد. ما بارش زیادی نداریم و منابع نیز در حال از بین رفتن هستند. بنابراین با توجه به افزایش روزافزون جمعیت، باید در بین دیگر کشورها نگرانی بیشتری نسبت به تغییرات اقلیمی داشته باشیم اما متأسفانه به این موضوع هیچ توجهی نمی‌شود و حاصل آنکه بدون توجه در ارتفاعات جاده‌کشی می‌کنند و باعث کاهش میزان جذب بارش‌ها در خاک و ایجاد رواناب در کوه‌ها و سیلاب و هدر رفتن آب می‌شوند. با این اقدام کم‌کم نفوذ آب در خاک کمتر شده و باعث سفت شدن پوسته زمین و سخت‌تر شدن نفوذ به درون خاک در مراحل بعدی می‌شود. یا اینکه با حفر هزاران چاه غیرمجاز، 100 میلیاردمتر مکعب بیش از حد از منابع زیرزمینی بهره‌برداری می‌کنیم و باعث از بین رفتن تحمل زمین و ایجاد تنش در طبیعت می‌شویم. یا آستانه تحمل جنگل‌ها را کم می‌کنیم و باعث بروز آتش‌سوزی‌های گسترده در آنها می‌شویم. این در حالی است که بارشی که داریم هرگز جبران چنین برداشت عظیم آبی را نخواهد کرد و با ادامه این روند دچار معضلات جدی در زندگی خواهیم شد.
انتهای پیام/
دایرة المعارف دانشبنیانها ۱۱۱؛
