همت دانشگاه آزاد اسلامی برای اجرای برنامه‌های بر زمین مانده/ رصد؛ طرحی با اهداف چندگانه

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا-پرویز پیکری؛ دانشیار گروه جامعه‌شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق است، از سال 72 با دانشگاه آزاد اسلامی همکاری دارد. تحصیلات ایشان علاوه بر حوزه به صورت آکادمیک هم ادامه داشته و فارغ‌التحصیل دکتری جامعه‌شناسی از واحد علوم و تحقیقات در سال 86 است. بیش از 11 سال رئیس واحد نراق بوده و ریاست شورای دانشجویی و فرهنگی استان مرکزی را نیز بر عهده داشته است. در کنار این کارها غیر از دانشگاه آزاد اسلامی، به صورت پاره‌وقت قائم‌مقام دانشگاه باقرالعلوم و پژوهشگاه فرهنگ اسلامی و معاون پژوهشی پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی بوده است و سعی کرده ارتباط خود را با حوزه هم حفظ کند. حجت‌الاسلام دکتر حسن خیری که عضو هیات مدیره انجمن جامعه‌شناسی حوزه از بدو تاسیس آن و قائم‌مقام رئیس انجمن بوده و هست، دبیری علمی چندین همایش را عهده‌دار بوده و کتاب دین، رسانه و ارتباطات اجتماعی وی دارای رتبه برتر جشنواره علامه طباطبایی است و کتاب دیگر ایشان تحت عنوان مبانی نظام اجتماعی اسلام منبع درسی دوره کارشناسی‌ارشد است. وی که سعی کرده از اطلاعات حوزوی و دانشگاهی برای تحول علوم انسانی و اسلامی استفاده کند، اکنون رئیس پژوهشکده علوم اجتماعی و انقلاب دانشگاه آزاد اسلامی است، با وی درباره مهمترین فعالیت‌ها و کارویژه‌های این پژوهشکده به گفت‌وگو نشسته‌ایم که مشروح آن را در زیر می خوانید؟

*پژوهشکده علوم اجتماعی و انقلاب فعالیت خود را چگونه آغاز کرد و آیا در مسیر آنچه که رسالتش بوده تاکنون به خوبی گام برداشته است؟

پژوهشکده علوم اجتماعی و انقلاب دانشگاه آزاد اسلامی در سال 1384 فعالیت خود را شروع کرده است. طرح اولیه، پژوهشگاهی تحت عنوان "پژوهشگاه علوم" با سه پژوهشکده «امور جوانان و زنان»، «علوم اجتماعی و انقلاب» و «پژوهشکده جنبش نرم‌افزاری و آزاداندیشی» بوده است. از سوی وزارت علوم در سال 94 موافقت اصولی با تاسیس این پژوهشگاه با این سه پژوهشکده اخذ شده است. در مرحله اول سه گروه پژوهش‌های اجتماعی و نظرسنجی، تدوین تاریخ انقلاب اسلامی و تدوین اسناد و مدارک دانشگاه داشته که زیر نظر رئیس دانشگاه فعالیت می‌کرده و بعدها به معاونت دانشجویی و فرهنگی منتقل شده است. در یک مقطعی گروه‌های پژوهشکده تغییراتی کرده‌اند، اما تا مهر امسال که بنده مسئولیت سرپرستی پژوهشکده علوم اجتماعی و انقلاب را بر عهده گرفته‌ام، این پژوهشکده در متن دانشگاه حضور جدی نداشته است. من که رئیس واحد بوده‌ام فعالیتی جدی از این پژوهشکده مشاهده نکرده‌ام در حالیکه از این ظرفیت می‌شود بسیار استفاده کرد.

*سیاست‌های شما برای اینکه پژوهشکده به خوبی به اهدافش جامه‌عمل بپوشاند چیست؟

اولین اقدام ما تدوین اساس‌نامه و شرحی برای این پژوهشکده بوده با عنوان رهنامه‌ پژوهشکده علوم اجتماعی و انقلاب شامل اهداف، سیاست‌ و گروه‌های آن بوده است. متاسفانه آن چیزی که اتفاق افتاده بود خیلی شفاف نبوده است. یک درخواستی قبلا ارائه کرده بودند که گروه‌های پژوهشکده در قالب 5 گروه جامعه‌شناسی ارتباطات، آینده‌پژوهی، آسیب‌شناسی اجتماعی، جامعه‌شناسسی انقلاب و گروه روانشناسی اجتماعی باشد و البته کانون‌هایی هم شکل گرفته بود مانند کانون اندیشه‌ورزی جوانان، کانون اندیشه‌ورزی اساتید علوم اجتماعی و فعالیت‌هایی مثل نظام جامع دیده‌بانی و نظرسنجی اجتماعی و ... همه اینها مواردی بوده که در آن ساختار پیش‌‌بینی شده بود و بعضا همکاری‌هایی می‌کردند اما خیلی به لحاظ عملی تحقق خارجی پیدا نکرده بود. بخشنامه‌هایی برای تدوین به این پژوهشکده سپرده شده بود، اما خیلی مدون نبوده است و اینها چیزی است که در این پژوهشکده اتفاق افتاده بود.

فلسفه وجودی پژوهشکده هویت مطالعاتی و پژوهشی است و پیگیر اهداف انقلاب اسلامی و گسترش گفتمان آن در عرصه مطالعات و علوم اجتماعی و به عبارت دیگر نیازهای انقلاب اسلامی را پیگیری می‌کند. برای رسیدن به این فلسفه وجودی که طبیعتا رویکرد آن تقویت گفتمان انقلاب اسلامی، مرجعیت در عرصه پژوهش، برخورداری از ظرفیت علمی قابل قبول در تراز دانشگاه آزاد اسلامی و نگاه ستادی (یعنی پژوهشکده می‌خواهد از ظرفیت اساتید در سطح واحد استفاده کند) است، سه گروه شامل مطالعات بنیادی، مطالعات راهبردی و تحقیقات میدانی پیش‌بینی شده است. مطالعات بنیادی برای نظریه‌پردازی، مطالعات راهبردی برای سیاست‌گذاری و تحقیقات میدانی برای آسیب‌شناسی و مطالبات دانشگاهیان است.

*گروه‌های پیش‌بینی شده و یا خود پژوهشکده چه اهداف مهمی را در مدیریت جدید دانشگاه آزاد اسلامی دنبال می‌کنند؟

در مدیریت جدید دانشگاه آزاد اسلامی چند کارویژه به پژوهشکده واگذار شده است. یکی از آنها پیگیری کرسی‌های نظریه‌پردازی، کرسی‌های ترویجی و کرسی‌های آزاداندیشی است. اینها سه مقوله جدا از هم هستند. کرسی‌‌های نظریه‌پرازی و کرسی‌های ترویجی که دبیرخانه هیات حمایت از کرسی‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی آن را پیگیری می‌کند متاسفانه در دانشگاه آزاد اسلامی خیلی جایگاهی تاکنون نداشت. اما خوشبختامه در دوره جدید به لحاظ ساختاری کمیته دستگاهی کمیته دستگاهی به حکم رئیس دانشگاه تشکیل و احکام ابلاغ شد که ریاست این کمیته را هم رئیس دانشگاه آزاد اسلامی بر عهده دارد.

برای کرسی‌های نظریه‌پردازی و کرسی‌های ترویجی راهنمایی تدوین شده است تا آئین‌نامه‌ها بومی‌سازی شده و شیوه عملیاتی‌سازی این آیین‌نامه‌ها در دانشگاه آزاد اسلامی مشخص شود. فعلا منتظر هستیم تا کمیته دستگاهی پیشنویس این راهنما را تصویب کند که در آن نحوه ورود دانشگاه آزاد اسلامی و تشویق‌هایی که می‌خواهد برای اساتید در نظر گرفته شود و ... به خوبی پیش‌بینی شده است. البته ما منتظر نمانده‌ایم و خوشبختانه توانستیم اولین همایش آشنایی با کرسی‌های نظریه‌پردازی و کرسی‌های ترویجی را در تاریخ 12 دی 96 در دانشگاه آزاد اسلامی اراک با حضور نزدیک به 500 استاد از 3 استان مرکزی، همدان و لرستان برگزار کنیم.

*آیا همایش دیگری هم در این خصوص برگزار می‌شود؟

بنا است در این راستا دومین همایش در بهمن امسال در اهواز با حضور سه استان خوزستان، ایلام و بوشهر شود. البته در طول یک‌سال در دوازده منطقه دانشگاه آزاد اسلامی همایش آشنایی با کرسی‌های نظریه‌پردازی و کرسی‌های ترویجی برگزار خواهد شد. یعنی هر ماه در یک منطقه و به احتمال زیاد سومین همایش هم در بندرعباس برگزار می‌شود. این یک کار زمین‌مانده و بسیار مهم بود که الحمدالله در حال محقق شدن است.

*دانشگاه آزاد اسلامی و پژوهشکده علوم اجتماعی و انقلاب در حوزه کرسی‌های آزاداندیشی چه برنامه‌هایی دارند؟

دومین کاری که به ما محول شده است کرسی‌های آزاداندیشی است. قبلا شورای عالی آزاداندیشی در دانشگاه آزاد اسلامی زیرنظر هیات امنای دانشگاه فعالیت می‌کرد و بیشتر نگاهش مطالعاتی و در سطح نخبگان دانشگاهی بود. جلساتی تشکیل می‌شد درباره موضوعات کرسی‌های آزاداندیشی، مفاهیم و مبانی و ... . اما واقعیت این است که مخاطب کرسی‌های آزاداندیشی دانشجو است برخلاف کرسی‌های نظریه‌پردازی و تروجی که مخاطبان‌شان اساتید هستند. این دانشجویان هستند که باید برای برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی و مطالبا‌ت‌شان و طرح مسائل و مباحث علمی و ... تقاضا دهند. متاسفانه این کار هم در دانشگاه آزاد اسلامی زمین‌ مانده بود و در سطح دانشجویی به صورت ساختاری کاری انجام نشده بود. در سطح دانشجویان زمینه‌ای فراهم نبوده است و حتی ادبیات آن هم در این دانشگاه جا نیفتاده بود.

این کار اکنون به پژوهشکده محول شده است، اولین اقدام ما تشکیل هیات مرکزی کرسی‌های آزاداندیشی بود که احکام اعضای آن توسط رئیس دانشگاه آزاد اسلامی هم ابلاغ شد. رئیس این هیات معاون دانشجویی فرهنگی دانشگاه است. هیات مذکور بومی‌سازی شده است بعنی براساس اقتضائات دانشگاه آزاد اسلامی ترکیب اعضاء شکل گرفته و فقط نگاه نظارتی پیش‌بینی‌شده در آئین‌نامه مدنظر نیست. اینجا یک نگاه ایجابی وجود دارد که چه کنیم تا این اتفاقات بیفتند. می‌خواهیم فرهنگ‌سازی کنیم. حتی مسئول سازمان سما قرار شده در جلسات این هیات حضور داشته باشد، یعنی نگاهی بنیادی و ویژه به این مهم وجود دارد. در این زمینه در حال پیش‌بینی و تدوین راهکارها هستیم و بنا است تا نشاط بیشتری را در سطح دانشجویان ببینیم.

ما باید فرهنگ پرسش‌گری را از خانواده‌ها و از دانش‌آموزان شروع کنیم. در این خصوص قرار شده تا سازمان سما برای وارد‌شدن در این زمینه مطالعه کند. همچنین معاونت پژوهشی هم برای تعیین ضوابط تشویقی برای دانشجویان در حال بررسی است. این یک اقدام مبارک است و با جدیت آن پیگیری، دنبال و اجرا می‌کنیم.

*با توجه به اینکه عنوان پژوهشکده، علوم اجتماعی است و شما نیز نماینده تام‌الاختیار رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در شورای تحول و ارتقای علوم انسانی شورای عالی انقلاب فرهنگی هستید، آیا برنامه‌ای برای تحول علوم انسانی در دانشگاه آزاد و رسیدن به علوم انسانی اسلامی دارید؟

بله، کارویژه دیگر پژوهشکده علوم اجتماعی و انقلاب دانشگاه آزاد اسلامی بحث تحول علوم انسانی اسلامی است. شورای تحول علوم انسانی در شورای عالی انقلاب فرهنگی فعال است، پیش از این هم دانشگاه آزاد در آن شورا نماینده داشته است، ما در دوره جدید که بنده به عنوان نماینده دانشگاه آزاد در شورای تحول معرفی شدم، این کار را هم با جدیت دنبال می‌کنیم که چگونه می‌شود از ظرفیت اعضای هیات علمی استفاده کرد.

متاسفانه در این خصوص هم آنچه قبلا اتفاق افتاده است این بوده که دانشگاه آزاد اسلامی نماینده‌ای در شورای تحول علوم انسانی داشته اما اینکه ظرفیت‌های دانشگاه آزاد در این زمینه دقیقا شناخته شود، خیر، چنین چیزی انجام نشده است، در کارگروه‌های 16 گانه شورای تحول، جایگاه دانشگاه آزاد اسلامی خیلی شفاف، مشخص نبوده است و حداقل خیلی محسوس نبوده است. اما اکنون کاری که در این دوره می‌خواهیم انجام دهیم، حضور فعال در شورای تحول و کارگروه‌های آن است. ما می‌خواهیم در کارگروه‌های این شورا ظرفیت اعضای هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی هم حضور داشته و معرفی شوند.

نکته مهم دیگر اینکه ما برای این منظور و همینطور برای استفاده از ظرفیت اساتید در کرسی‌های نظریه‌پردازی از طریق طرح «رصد» اقدام می‌کنیم. مجمع عالی دبیرخامه هیات حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی طرح «رصد» را به دانشگاه آزاد اسلامی واگذار کرده است و بنا است این کار را ما شروع کنیم. رصد در واقع شناسایی محققان، نخبگان، اهل فکر و صاجب‌نظر است که می‌توانند در کرسی‌های نظریه‌پردازی نوآوری و مشارکت داشته باشند، شناسایی آنها و ارتباط برقرار کردن با صاحب‌نظران و ایجاد تسهیلات ویژه مادی و معنوی برای آنها.

اولین اقدام ما در طرح رصد این است که از دانشگاه آزاد اسلامی شروع کنیم. در فاز اول می‌خواهیم ظرفیت‌های دانشگاه آزاد اسلامی را از لحاظ نخبگانی شناسایی کنیم و بنا داریم یک سامانه برخط هم تولید کنیم تا از منقضی‌شدن این اطلاعات و قدیمی‌شدن آنها پیشگیری کنیم. اساتیدی که عضو طرح می‌شوند به راحتی و به صورت مستمر می‌توانند اطلاعات‌شان را در اختیار دانشگاه بگذارند. طرح رصد هم در بحث نظریه‌پردازی و هم در شورای تحول علوم انسانی اسلامی می‌تواند بسیار موثر واقع شود. ما از این طریق کانون‌های ظرفیتی خود را در دانشگاه آزاد اسلامی شناسایی و آن زمان میزهای تخصصی ایجاد و کانون‌های اندیشه‌ورز در شاخه‌های مختلف علوم انسانی ایجا می‌کنیم. از این ظرفیت برای تولید علم، ایجاد رشته‌های جدید، تولید منبع و کتاب؛ نشریات تخصصی و هم برای مشارکت و حمایت در کرسی‌های نظریه‌پردازی و ترویجی و هم برای نظارت بر وضعیت فعلی آموزش علوم انسانی اسلامی به خوبی استفاده خواهد شد تا علوم انسانی اسلامی محسوس شود و دانشگاه آزاد اسلامی همانطور که از آن نام آن پیداست پرچمدار این مهم شود.

دانشگاه آزاد اسلامی بزرگترین دانشگاه حضوری جهان است، حدود 30 هزار عضو هیات علمی دارد، بسیاری از اعضای هیات علمی ممکن است موظفی تدریس‌شان پر نشود که اگر به کارهای پژوهشی جهت داده شوند، طبیعتا ایجاد انگیزه زیادی خواهد شد. دانشگاه کارآفرین دانشگاهی است که بتواند به روز با جامعه در ارتباط باشد. آسیب‌شناسی، به روز کردن رشته‌ها براساس وضعیت روز جامعه در دستور کار است. این سه کارویژه شروع شده و اهتمام جدی مسئولان و مدیران سازمان مرکزی و خانواده دانشگاه آزاد اسلامی بر روی آنها وجود دارد.

یکی از رسالت‌های ما به عنوان دانشگاه انتقال هویت تاریخی، ملی، اسلامی و انقلابی است، باید دانشگاه این انتقال را انجام دهد برای این‌کار یکی از ظرفیت‌های مهمی که وجود دارد شناخت تاریخ، فرهنگ و تمدن این جامعه است. ما برای این کار ظرفیت بسیار زیادی داریم، حدود 400 واحد دانشگاهی به همه ابعاد تاریخ و تمدن ما در اقصی نقاط پوشش می‌دهند. هیچ مرکز علمی جز دانشگاه آزاد اسلامی این قابلیت را هم ندارد. ما در حال مطالعه برای سامان‌دادن به این کار هستیم و در حال حاضر اساتیدی حوزه تاریخ و تمدن شناسایی شده‌اند و مکاتباتی با آنها صورت گرفته است با این عنوان که ما در مورد تاریخ، تمدن و بهره‌گیری از آن در هویت‌سازی تاریخ و انقلابی و اسلامی چه کار باید بکنیم. از آنها خواسته‌ایم به عنوان یک دانشمند پیشنهادهای خود را برای بهتر وارد شدن دانشگاه آزاد اسلامی و انجام این فرهنگ‌سازی توسط دانشگاه ارائه دهند. این اتفاق هم تعلق خاطر را رقم می‌زند و هم اینکه این احساس که مجموعه اساتید و نظرات آنها مدیریت نمی‌شود از بین می‌رود. اساتید می‌توانند ایده‌ها را بیان ‌کنند و اگر کسی حرفی برای گفتن داشته باشد می‌داند که چگونه منتقل کند.

*همانطور که بیان شد یکی از گروه‌های پژوهشکده علوم اجتماعی و انقلاب «تحقیقات میدانی» است، برای انجام این مهم و آسیب‌شناسی در سطح دانشگاه چه برنامه‌هایی در دستور کار است؟

بله، کار دیگر ما در راستای گروه سوم پژوهشکده، بحث تحقیقات میدانی است. در این حوزه که یک مطالبه جدی از سوی مسئولان است، اگر بخواهیم تصمیم درست و سیاست‌گذاری درستی داشته باشیم، راهش این است که مطالعات جدی و درستی هم از وضعیت موجود داشته باشیم. آسیب‌شناسی، مطالبات دانشجویی، سبک‌شناسی، و ... باید انجام پذیرد. اما لزوما آسیب‌شناسی نیست بلکه ظرفیت‌شناسی، نگرش‌سنجی و وضعیت‌سنجی هم هست. در هر صورت اگر بخواهیم برای دانشجو و استاد و کارمند برنامه داشته باشیم باید شناختی هم از جامعه هدف‌مان داشته باشیم. لذا تحقیقات میدانی را با این نگاه شروع کرده‌ایم. با استفاده از ظرفیت کل واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی این کار شروع شده، طرح‌هایی آماده شده و به مرور و با دقت انجام می‌شود.

*کاری که پژوهشکده علوم اجتماعی و انقلاب دانشگاه آزاد اسلامی در حال انجام آن است، به خوبی می‌تواند نمونه‌هایی مانند اتفاقات اخیر کشور را به داخل دانشگاه کشانده و مسائل را در فضای علمی و به شکل درست پیگیری کند و همه بتوانند در قالب کرسی‌های آزاداندیشی، نظریه‌پردازی و هم‌اندیشی اساتید و دانشجویان مطالبات خود را بیان کنند

ما یک جامعه بسیار پویا داریم. انقلاب سطح بینش اجتماعی، فرهنگی، تاریخ و ملی ما را بسیار بالابرد. ایران یک جامعه مرده نیست. حتی در سطح افراد درس نخوانده هم بینش و سواد اجتماعی بسیار بالایی داریم. در حالیکه بسیاری از جوامع پیشرفته در اطلاعات اولیه می‌لنگند. اما جامعه باید ظرفیت‌های خاص خود را داشته باشد، معلوم باشد که مطالبات و مسائل‌شان چیست، افکار عمومی باید مجاب شود که این یک کار دو طرفه است. در کشورهایی مثل ژاپن و ... وقتی اتفاقی در یک وزارت‌خانه می‌افتد و وزیر استعفا می‌دهد این لزوما به این معنا نیست که وزیر می‌گوید من اشتباه کرده‌ام بلکه معنی آن این است که به افکار عمومی پاسخ می‌دهد. ما این ظرفیت‌ها را کم داریم.

اینکه برنامه‌ریزی ما عالمانه باشد یک شعار نیست، یک واقعیت است. باید مجاری لازم برای بیان مطالبات هم فراهم شود. همانطور که رهبری فرمودند انقلاب ما پشت‌گرم به همین مردم است، زاده هیمن مردم است و برای حفظ، بقا و پویایی آن هم مردم تصمیم می‌گیردند. نمی‌شود ما برنامه‌ریزی کنیم اما فقط در ذهن خودمان. زندگی ما باید با مردم عجین باشد و با مردم ارتباط برقرار شود. یکی از مجاری مهم هم بحث‌های علمی است. خوشبختانه در دانشگاه آزاد اسلامی اکنون این مهم یک مطالبه جدی است. ما وظیفه داریم وارد این عرصه شویم و امیدواریم که رسانه‌ها هم برای انتقال این پیام‌ها به خوبی تلاش کنند.