صدور مجوز 1477 رشته‌محل طی دو سال، نتیجه تعامل خوب بین وزارت علوم و دانشگاه آزاد و مدیریت منابع است

یکی از معاونت‌های مهمی که در دانشگاه‌ها به عنوان محیط علمی وجود دارد‌، معاونت آموزشی است که اکثرا هم ساختاری مستقل و مجزا دارد. یعنی اکثر دانشگاه‌های مهم و مطرح دنیا، در ساختار سازمانی‌شان برای معاونت آموزشی جایگاه ویژه‌ای تحت همین عنوان در نظر می‌گیرند. اهمیت این موضوع از کجا نشات می‌گیرد؟

قبل از هر چیز لازم است این نکته را یادآوری کنم که معمولا معاونت آموزشی با عنوان تحصیلات تکمیلی نیز همراه است و اهمیتی که معاونت آموزشی دارد بخاطر ماهیت دانشگاه‌ها است که مبتنی بر دانش و علم است. معاونت آموزشی به عنوان موتور محرکه فعالیت‌های آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی محسوب می‌شود‌. فعالیت‌های این معاونت نیز شامل طیف وسیعی از فعالیت‌های دانشگاه آزاد اسلامی بوده و کیفیت اجرای آنها نقشی اساسی در تعیین میزان رضایت ذینفعان دانشگاه دارد‌. برای همین آنچه که کیفیت یک دانشگاه و رشته‌های تحصیلی آن را تعیین کرده و باعث رشد یا حتی افت کیفیت آن می‌شود، معاونت آموزشی است زیرا هم مسائل و موضوعات مرتبط با دانشجویان و مسایل آموزشی آنان را در برمی‌گیرد و هم امور مربوط به استادان دانشگاه را. بنابراین معاونت آموزشی به طور کامل دو سر طیف آموزش عالی یعنی دانشجو و استاد را در یک محیط علمی پوشش می‌دهد و اهمیت معاونت آموزشی هر دانشگاه از این‌جا نشات می‌گیرد.

مهم‌ترین بخش از مجموعه فعالیت‌های معاونت آموزشی چیست؟ البته شاید بهتر بود این سوال را این‌گونه مطرح می‌کردم که با توجه به توضیحاتی که ارائه دادید،‌ آیا می‌توان چنین برداشت کرد که آن بخش از فعالیتهای معاونت آموزشی که مربوط به امور دانشجویی یعنی سرفصل دروس و ... است، مهم‌تر از انتخاب استادان و جذب و ارتقای اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها است؟

این برداشت و دسته‌بندی درست نیست زیرا همه این مواردی که نام بردید هر یک، بخشی از یک "کل مهم" یعنی کیفیت و توسعه علمی دانشگاه‌ها را تشکیل می‌دهند؛ بنابراین نمی‌توان آنها را درجه‌بندی کرد.

پس بهتربود می‌پرسیدم که مهم‌ترین مخاطبان اصلی معاونت آموزشی و تحصیلات تکمیلی چه کسانی هستند؟ دانشجویان یا استادان؟

هردو!‌ هم دانشجویان و هم اعضای هیات علمی که در حقیقت مهمترین عناصر در ساختار دانشگاهی به شمار می‌روند. به این ترتیب عمده فعالیت‌های این معاونت علاوه بر برنامه‌های توسعه‌ای‌، در راستای ارائه خدمات مطلوب و بهینه به مخاطبان تعریف شده است.

اگر بخواهیم بطور اجمالی با مجموعه فعالیتهای معاونت آموزشی‌ دانشگاه آزاد اسلامی آشنا شویم، شامل چه فعالیتهایی است؟

از جمله وظایف این معاونت می‌توان به برنامه‌ریزی‌، ‌ساماندهی‌، نظارت و ارزشیابی کلیه فعالیت‌های مرتبط با تاسیس و گسترش رشته‌ها‌،‌ تدوین برنامه‌های درسی و منابع آموزشی‌،‌ تامین و ارتقاء اعضای هیات علمی‌، ‌امور پذیرش و خدمات آموزشی دانشجویان اشاره کرد که طبق طرح تهیه شده درخصوص سنجه‌های قابل اندازه‌گیری برای فرآیندهای مربوط به معاونت آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی، بالغ بر 48 فرآیند می‌شود که در یک دفتر ( معاونت آموزشی و تحصیلات تکمیلی) و پنج مرکز شامل 1- مرکز امور هیات علمی 2- مرکز امور آموزشی و تحصیلات تکمیلی (شامل خدمات آموزشی و گسترش) 3- مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی آموزشی 4- مرکز نظارت و ارزیابی آموزشی 5- مرکز هیات ممیزه ، قابل توزیع است.

آقای دکتر غریبی؛ صحبت از 48 فرایند کردید! این 48 فرآیند در این 5 مرکز گنجانده شده است؟

بله همین طور است اما قبل از آن این نکته را هم اضافه کنم که از جهت ساختار سازمانی‌، معاونت آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی به سه سطح عالی‌، میانی و صف تقسیم شده است‌. در سطح صف‌، واحد‌های دانشگاهی قرار دارند که در چارچوب قوانین و مقررات و آیین‌نامه‌های آموزشی فعالیت می‌کنند‌. بخش میانی با تشکیل هیات امنای استانی ایجاد شده و دارای شوراهای مختلفی مطابق با دستور‌العمل‌های موجود و با اختیار کافی جهت اجرای امور مرتبط با دانشگاه‌های مستقر در استان است؛ در سطح عالی نیز معاونت آموزش دانشگاه آزاد با همان 5 مرکز اصلی که در ابتدا اشاره کردم، مرتبط است.

حال برای شرح این 48 فرآیند باید این‌گونه توضیح بدهم که هریک از آن مراکز پنج‌گانه وظایفی دارند که در مجموع چهل و هشت مورد می‌شود. به عنوان مثال در مرکز امور آموزشی و تحصیلات تکمیلی، اموری همچون کمیسیون موارد خاص، ارتقای درجه واحدها و مرکز آموزشی،‌ تصویب دانشکده‌ها، ایجاد گرایش برای رشته‌های تصویب‌شده با عنوان کلی، صدور مجوز ادامه تحصیل برای دانشجویان دارای مدارک معادل، غیر رسمی و داخلی، پذیرش دانشجویان خارج از کشور، نظارت بر آراء کمیسیون مواردخاص استان انجام می‌شود. یا در مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی آموزشی، بازنگری و تدوین برنامه درسی،‌ معادل‌سازی دروس،‌تعیین دروس جبرانی، نقل و انتقال و مهمانی دانشجو بین سایردانشگاه‌ ها و دانشگاه آزاد اسلامی و امور ادامه تحصیل دانشجویان در خارج از کشور صورت می‌گیرد. همچنین مرکز نظارت و ارزیابی آموزشی نیز به بازدید سیستماتیک و موردی از واحدهای دانشگاهی می پردازد. بنابراین مجموعه این نوع فعالیتها که به بخش‌هایی از آن اشاره کردم، 48 فرآیند می‌شود که در حوزه معاونت آموزشی تعریف شده است.

دانشگاه آزاد اسلامی در دوره مدیریت جدید براساس وجود و خواست متقاضیان تحصیلات تکمیلی، ظرفیت پذیرش در مقاطع دکتری و کارشناسی ارشد را افزایش داد. یکی از مهم‌ترین موضوعاتی هم که بسیار در این خصوص مورد توجه قرار گرفت؛ بحث مربوط به تعداد رشته‌-محل‌ رشته‌های مصوب بوده است. تاکنون چه تعداد مجوز رشته/محل جدید دریافت کرده‌اید؟

از تاریخ 1/11/92 تا 20/3/94، مجموعا 1477 رشته-محل توسط شورای گسترش آموزش عالی مصوب شده است که از این تعداد، 224 رشته برای دکتری تخصصی و 715 رشته کارشناسی ارشد بود.

مشخص است که چه تعداد از این رشته‌های مصوب برای سال 93 بوده است؟

بله؛ از ابتدای بهمن سال 92 تا تاریخ 12/10/93، مصوبه 821 رشته – محل گرفته شد که فقط 9 تا برای دکترای تخصصی بود و 308 رشته نیز برای کارشناسی ارشد و بقیه مصوبه ها هم مربوط به مقاطع کاردانی ناپیوسته، کاردانی پیوسته، کارشناسی پیوسته، کارشناسی ناپیوسته بود.

آقای دکتر، این آمارهایی که درباره اخذ مصوبه رشته‌- محل می‌فرمایید به نظر یک عدد می‌آیند و برای افرادی چون من که خارج از این حوزه هستیم، به نظر کار سختی نیست! آیا واقعا همین طور است؟ یعنی خیلی راحت و ساده می‌توان این مجوزها را کسب کرد؟

قطعا این طور نیست! گرفتن مصوبه رشته‌- محل‌های جدید در همه سطوح چه ارشد و دکتری و حتی چه کاردانی پیوسته، نیازمند همکاری و تعامل میان یک دانشگاه و وزارت علوم است. اگر این همکاری و تعامل وجود نداشته باشد، قطعا روند کار ساده نخواهد بود. البته قبل از هرچیز باید تقاضا برای ایجاد رشته‌های تحصیلی جدید باشد و سپس با فرض وجود تقاضا، باید بستر ایجاد رشته – محل‌های جدید در دانشگاه فراهم شود که شامل امکانات فیزیکی و ساختمانی و همچنین وجود هیات علمی است. پس از آن وارد فرایند قانونی‌ اخذ مصوبه از شورای گسترش آموزش عالی یا کمیته 5 نفره می‌شویم.

آماری از میزان مصوبات رشته- محل‌های دریافت شده در مقاطع تحصیلات تکمیلی قبل از دوره مدیریت فعلی دانشگاه آزاد اسلامی دارید؟ و اگر بله، آیا امکان دارد برخی از آن سالها را به تفکیک برای ما بگویید؟

بله؛ در حال حاضر مصوبات رشته‌های تحصیلات تکمیلی اخذ شده از وزارت علوم از سال 1382 به بعد به تفکیک وجود دارد و می‌توان برای ملاحظه آسان‌تر آن در قالب جدول ارائه داد:

البته لازم به توضیح است در سال 92 چون بنده از اوایل زمستان به مجوعه دانشگاه آزاد آمدم، مصوبه 364 رشته‌محل در مقطع کارشناسی ارشد و 25 رشته‌محل مقطع دکتری در دوره معاونت جناب آقای دکتر بلندی گرفته می‌شود و از اول بهمن 92 تا آخر همان سال که مصوبه 95 رشته محل در مقطع کارشناسی ارشد صادر شد، مربوط به دوره مسئولیت بنده است.

طبق این آمار و البته آماری که خودتان در سوالهای قبلی اشاره کردید، به نظر می‌رسد اگر از تعداد رشته‌های کارشناسی ارشد سال 90 را فاکتور بگیریم، بیشترین رشته‌های مصوب‌ مربوط به دوره معاونت آموزشی شما بوده است! یعنی از سال 82 تا پایان سال 91 ، در مقطع دکترا 167 رشته تصویب شده است اما شما در کمتر از دو سال، مجوز بیش از 224 رشته دکترا و 715 کارشناسی ارشد را اخذ کرده‌اید! پس این که می‌گویند رابطه شما کلا با وزارت علوم خوب است، بیخود گفته نشده !

(با لبخند)؛ البته من دوستان خیلی خوبی در وزارت علوم و در دوره‌های مختلف دارم اما امور مهمی چون جذب هیات علمی، کسب مجوز رشته‌- محل‌های جدید و ... فرایندی نیست که صرفا بر اساس رابطه حاصل شود و قطعا نیازمند طی‌شدن فرایند قانونی‌ مربوط به خود است. بنابراین حتی اگر شما بر فرض برادر وزیر علوم هم باشید، وقتی پرونده جذب هیات امنا در مسیر استعلام‌های متعدد قرار می‌گیرد، قطعا از اختیار دیگران و هرگونه رابطه خارج می‌شود و باید ضوابط قانونی‌اش طی شود که اتفاقا ممکن است خیلی هم طول بکشد که ما نیز در دانشگاه آزاد اسلامی با آن مواجه بودیم و هستیم. بنابراین آنچه که شما به نقل از دیگران ذکر کردید، صرفا لطف دوستان نسبت به بنده بوده است وگرنه این امر جز به همت همه مسئولان و متولیان امر چه در دانشگاه آزاد اسلامی و چه در وزارت علوم محقق نمی‌شد.

اگر این طور است که می‌گویید، با این حساب سهم نحوه مدیریت و توانایی یک معاون آموزشی در انجام امور مربوط به حوزه کاری‌اش کجاست؟

به نظرم این سهمی که شما به آن اشاره می‌کنید می‌تواند بیشتر در حوزه فرایندهای دیگری که در خود دانشگاه آزاد اسلامی متمرکز شده است، قرار بگیرد.

امکان دارد توضیح بیشتری بدهید؟

البته آنچه که می‌گویم صرفا برای توضیح بهتر این زحمات شبانه روزی همکارانم در حوزه معاونت آموزشی است. حدود 4000 پرونده گزینش هیات علمی، معطل مانده بود که با کمک جناب آقای دکتر مقداری، کارشناسان و گزینش دانشگاه ، تکلیف این پرونده‌ها روشن شد. همچنین حدود 230 پرونده متقاضی ارتقا از استادیاری به دانشیاری روی زمین مانده بود که به لطف خدا آن‌ها هم پس از بررسی در کمیسیونهای تخصصی و هیات ممیزه با مدیریت جناب آقای دکتر مقداری به سرمنزل مقصود رسید و ارتقا پیدا کردند. همچنین افرادی که می‌خواستند در قالب هیات علمی، بورس یا استخدام شوند اما پرونده‌شان مدتها بود که در هیات جذب مانده بود و خدا را شکر، مساله

استخدامشان حل شد. خب این‌ها چطور اتفاق افتاد؟ قطعا با رابطه خویشاوندی حل و فصل نمی‌شدند بلکه باید علت معطل ماندن این نوع پرونده ها را کشف و راه حل مقتضی را برایشان پیدا و ارائه کرد. باز برای فهم بهتر مطلب این را می‌گویم. در دانشگاه آزاد کمیسیونی به اسم کمیسیون ماده یک وجود دارد که برای ارتقاء استاد تشکیل می‌شود. یعنی یک استاد دانشگاه وقتی می‌تواند ارتقا یابد که ابتدا به لحاظ فرهنگی بررسی شود. وقتی بنده به دانشگاه آزاد آمدم حدود 900 پرونده در کمیسیون ماده یک بود که الان همه آنها از این کمیسیون خارج شده‌اند و کارشان خیلی وقت قبل انجام شد. راه حلش هم دریافت کمک از معاونت محترم فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی بود که با همیاری دکتر طه هاشمی این مشکل هم حل شد. یا مشکل دیگری که وجود داشت، مربوط به کمیته های علمی بود. این کمیته‌های علمی که در هر واحد دانشگاهی، پرونده استادان را برای ارتقا بررسی می‌کند؛ مجددا ساماندهی شد بدین صورت چون اکثر اعضای آن را استادیار‌ها تشکیل می‌دادند، ترتیبی اتخاذ شد تا اعضای دانشیار نیز به این کمیته‌ها اضافه شوند و اگر یک واحد دانشگاهی هم به تعداد کافی دانشیار نداشت می‌توانست از واحدهای دیگر یا دانشگاه‌های دولتی کمک بگیرد. بدین‌تربیت با کمک دکتر مقداری رییس مرکز امور هیات علمی 2016 پرونده ارتقای مربی به استادیاری بررسی شد و به سرمنزل مقصود رسید.

برای نمونه دیگری از این دست هم می ‌‌توانم به تصویب آئین‌نامه‌ای اشاره کنم که بر مبنای آن مصوب شد سالانه 1200 مربی دانشگاه بتوانند تحت عنوان مامور به تحصیل، دانشجوی دکتری بشوند تا از این طریق نسبت استادیار به مربی در دانشگاه آزاد اسلامی افزایش یابد. بنابراین در سال 93 توانستیم 1200 مربی را وارد دوره مقطع تحصیلی دکترا کنیم و با احتساب 1200 نفر مربی دیگری که انشاءالله امسال در مقطع دکتری پذیرفته و مامور به تحصیل می‌شوند، می توانیم در تامین هیات علمی دانشگاه‌ها گام بزرگی برداریم. این علاوه بر 22 هزار نفری است که از طریق سایت جذب به واحدهای دانشگاه‌ آزاد، جهت طی مراحل جذب هیات علمی معرفی شده‌اند. البته همان طور که اشاره کردم این کارها با کمک مدیران پرتلاش معاونت آموزشی و همین‌طور همکاری صمیمانه بخش‌های دیگری در دانشگاه آزاد و وزارت علوم صورت گرفته است.

آقای دکتر غریبی، معاونت آموزشی مراجعین حضوری هم دارد؟

بله معاونت آموزشی مراجعین حضوری هم دارد که هم شامل نمایندگان مجلس، روسای واحدهای دانشگاهی و استادان و همچنین دانشجویان هستند.

دانشجویان؟ اما من تصور می‌کردم مراجعین معاونت آموزشی نسبت به معاونت‌های دیگر دانشگاه، کمتر دانشجو باشد!

(با لبخند) نمی‌دانم بررسی بیش از 38 هزار درخواست‌ مطرح‌شده در کمیسیون موارد خاص، کم است یا زیاد! اما من فکر می‌کنم حتما تعداد کمی نیست و البته باید بگویم این مراجعات، بیشتر به مرکز امور دانشجویی ما که آقای دکتر میرزایی ریاست آن را به عهده دارند، می‌باشد و البته بعضی مواقع هم به بنده مراجعه میکنند.

آقای دکتر، صبغه دانشگاهی شما متعلق به دانشگاه تربیت مدرس است و به عنوان معاون آموزشی به دانشگاه آزاد اسلامی دعوت شدید. مهم‌ترین و باارزش‌ترین چیزی که دانشگاه آزاد و شما به یکدیگر داده‌اید چه بوده است؟

اگر بخواهم از شیرین ترین چیزی که من در دانشگاه آزاد بدست آورده‌ام، ‌صحبت کنم؛ بدست آوردن دوستان بسیار خوب و دوست‌داشتنی اعم از استادان، کارشناسان، روسا و معاونین تا دانشجویان است. درباره مهم‌ترین چیزی که من به دانشگاه آزاد داده‌ام،‌ می توانم بگویم که تلاش کرده‌ام همه تجربیاتم در حوزه آموزش عالی را در دراختیار دانشگاه آزاد اسلامی قرار دهم اما باور دارم قضاوت در این‌باره را باید به دوستان و اعضای خانواده بزرگ دانشگاه آزاد سپرد.

و به عنوان خاتمه کلام، اگر نکته‌ای مد نظرتان است،‌ بفرمایید.

دانشگاه آزاد در سال 1361 خورشیدی تأسیس شده است و هم اکنون در قالب یک دانشگاه خصوصی با نظارت و همکاری شایسته وزارت علوم، تحقیقات و فناوری فعالیت می کند. مأموریت اصلی دانشگاه، تعمیم عقلانیت در جامعه، شناخت و توسعه نگرش علمی به پدیده ها، آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص و متعهد در سطوح عالی در جهت حل مشکلات و مشارکت در توسعه پایدار و درون‌زای کشور و نیز کمک به ارتقاء اشاعه دانش بشری است.

دانشگاه آزاد اسلامی، برای خود هویتی انسان ساز، ارزشمند و خدا محور قائل است، تعلیم و تعلم را عبادت می داند و تمامی ابعاد فعالیتهای خود را به گونه ای تنظیم می‌کند که از رشد و تعالی جامعه بشری با توجه به کرامت و رشد انسانی آحاد مخاطبان خود از جمله دانشجویان، اعضای هیأت علمی و کارکنان دانشگاه صیانت شود. معاونت آموزشی ضمن اعتقاد عمیق به نظم، سخت کوشی و وجدان کار، از آزادی اندیشه با حفظ روحیه کار گروهی و انتقادپذیری حمایت می‌کند. رعایت حقوق دیگران، احترام و اعتماد به مخاطبان و شفافیت و صداقت در برخورد با آنها از اصول اساسی معاونت آموزشی به شمار می روند. معاونت آموزشی دانشگاه، پذیرفته‌شدگان و دانشجویان خود را امانتی می داند که وظیفه دارد استعدادهای علمی آنان را شکوفا سازد و به این منظور ارتباط با خانواده های آنان را وجهه همت خود قرار می دهد. از نظر دانشگاه، دانش آموختگان، همچنان عضوی از آن محسوب می شوند و ارتباط علمی واجتماعی با آنها موجبات باروری و منفعت دوجانبه را فراهم خواهد ساخت. از دیدگاه معاونت آموزشی دانشگاه آزاد، دانشمندان و دانش پژوهان همواره از ارج و قربی والا برخوردار هستند که نتیجه روحیه علم باوری و رعایت اخلاق علمی در دانشگاه است.

معاونت آموزشی در صورتی عملکرد خود را مثبت ارزیابی خواهد کرد که انتظارات مخاطبان کلیدی آن به بهترین نحو ممکن برآورده شده باشند. بدین‌ترتیب دانشگاه آنچنان پویا خواهد بود که همواره آمادگی تغییر متناسب با نیاز مخاطبان را حفظ کند. عوامل کلیدی موفقیت دانشگاه آزاد اسلامی را می‌توان شامل گسترش مرزهای دانش وتولیدعلم، کیفیت اعضای هیأت علمی، روزآوری برنامه‌ها، حل مشکلات استانها و کشور و حتی منطقه در آینده، کیفیت دانش آموختگان، سختکوشی دانشجویان، قانونمداری و صداقت و شفافیت در پاسخگویی به جامعه دانست.

معاونت آموزشی در تصمیم گیریهای خود، اصلی را مهمتر از منافع ملی متصور نخواهد بود و همواره منافع ملی بر منافع دانشگاه و منافع دانشگاه را بر منافع اعضای خود ترجیح می‌دهد. هر تصمیم خرد یا کلان در دانشگاه باید با سیاستهای رسمی نظام هماهنگ باشد. هیچ تصمیمی نمی‌تواند شأن و جایگاه دانشگاه و دانشگاهیان را به هیچ قیمتی مخدوش سازد. هر تصمیم، به ویژه اگر استراتژیک باشد، باید مبتنی بر مطالعه و تحقیق باشد و در فرایند اتخاذ آن از حداکثر مشارکت اعضای هیأت علمی استفاده شده باشد. بدین ترتیب، تصمیم‌هایی دارای اعتبار بیشتری هستند که مورد پذیرش بیشتری از طرف اعضای دانشگاه قرار گیرند.

انتظار می‌رود تمامی اعضای دانشگاه در هر پست، مقام و نقشی که هستند، انجام وظایف خود را خدمت، عبادت و افتخار محسوب کنند و نقش خود را به صورت سیستمی درک کنند. بدین‌ترتیب هر عضو باید در مقیاس دانشگاه فکر کند و همواره به دنبال توسعه شخصی و بهبود فعالیتهای فردی و سازمانی باشد. مدیران دانشگاه همواره باید پاسخگوی جامعه و مخاطبان خارجی و داخلی خود باشند. اعضای هیأت علمی، کارکنان و مدیران باید به صورت تمام وقت در خدمت دانشگاه باشند. تصمیم‌های غیر عملیاتی و غیر استاندارد باید کاملاً مستند شوند و مستندات تصمیم‌ها به صورت علمی مدیریت گردند به صورتی که برتری منافع هر تصمیم بر هزینه های آن پیش از اجرا و نتیجه آن، پس از اجرا در هر لحظه از زمان قابل ارائه واثبات باشد.