گرد و غبار و خشکسالی ادامه دارد، مگر آنکه آب مدیریت شود

آرزو میرزاخانی، گروه اجتماعی- بروز پدیده گرد و غبار و البته خشکسالی در ایران آنطور که کارشناسان می‌گویند؛ محصول چند عامل انسانی و البته روند کلی گرمایش زمین است. روندی که بی‌تردید خود محصول فعالیت‌های توسعه‌ ناپایدار است. استفاده بی‌رویه و نابخردانه از منابع آبی، شیوه‌های غلط آبیاری در کشاورزی، سدسازی بی‌رویه و بی‌ضابطه، افزایش جمعیت شهر‌نشین، توسعه نامتوازن و چند عامل دیگر، سبب شده زمین در ایران دچار خودویرانگری شده و‌ آرام آرام به سمت بیابانی شدن گام بردارد. خشکیدگی تالاب‌ها و رودخانه‌ها و در نهایت کاهش رطوبت در خاک و هوا، کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا از جمله ایران، عراق، عربستان، اردن، سوریه و کشورهای حاشیه خلیج فارس را با آلودگی خطرناک گرد و غبار مواجه کرده است.

گفت‌وگو با ضیاء‌الدین شعاعی، مدیر کمیته مقابله با گرد و غبار سازمان محیط زیست کشور، تلاشی برای بررسی وضعیت موجود از دیدگاه یک مدیر ملی مرتبط با مساله آلودگی گرد و غبار و خشکسالی است.

* از آنجا که با روی کارآمدن دولت یازدهم و ریاست معصومه ابتکار بر سازمان حفاظت محیط‌زیست و به دنبال بحرانی شدن وضعیت گرد و غبار در کشور، کمیته‌ای تحت عنوان «کمیته مقابله با گرد و غبار» در سازمان تشکیل شد، این کمیته چه وظایفی در این خصوص داشته و تاکنون چه اقداماتی در جهت حل این معضل زیست‌محیطی انجام داده است؟

- وظیفه کمیته ملی مقابله با گرد و غبار سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، ایجاد هماهنگی بین دستگاه‌هاست نه مقابله با گرد و غبار. بنابراین تلاش ما این است که برنامه‌هایی که سازمان جنگل‌ها و اداره‌های کل منابع طبیعی در سطح کشور دارند را تامین اعتبار کنیم و خوشبختانه امسال دولت اعتبار خوبی برای مقابله با این پدیده اختصاص داده است. اقدام دیگر ما تقویت سازمان هواشناسی برای تسلط بیشتر بر پایش و پیش‌بینی‌هاست. طبیعتا زمانی که پدیده‌ای منشا خارجی داشته باشد، جز اینکه به موقع آن را پیش‌بینی کنیم کار دیگری از دستمان بر نمی‌آید، بنابراین با تقویت سازمان هواشناسی می‌توان به این مهم دست یافت. البته ما در سطح ملی امیدواریم که بتوانیم کاری که از یک سال گذشته آغاز کرده‌ایم به سرانجام رسانده و تا پایان امسال این سند آماده و بتوانیم تا پایان مرداد ماه امسال بخش مربوط به استان خوزستان را تهیه کنیم چرا که اکنون مهم‌ترین مشکل ما در این بخش نبود سند و اتفاق قول درباره منشا گرد و غبار در کشور است. بنابراین اولین گام اساسی ما تهیه این سند برای استان‌های منشا گرد و غبار در کشور است.

همکاری تنگاتنگی با ستاد بحران داریم و در کل وظیفه ما گزارش‌گیری از دستگاه‌های مختلف و انتقال آن به رئیس جمهوری و ارائه پیشنهاد برای تسریع در روند اقدامات مربوط به مقابله با پدیده گرد و غبار است اما در کل شدت حادثه و وسعت درگیری تا حدی زیاد است که حتی اگر بخش خارجی هم درست شود، بخش داخلی حل نشده و عدم تناسبی میان اعتبارات و نیاز کشور به وجود آورده است. امیدواریم بتوانیم از تنگناهای بودجه‌ای خارج شده و شاهد انجام اقدامات جدی‌تری در این خصوص باشیم.

* دولت چه مقدار بودجه برای مقابله با پدیده گرد و غبار برای سال 94 در نظر گرفته است؟

- مبلغ بودجه‌ای که برای مقابله با گرد و غبار در سال 94 اختصاص یافته، 30 میلیارد تومان است که کافی نیست و در همه مظاهر کشور دیده می‌شود که دست دولت باز نیست و نمی‌تواند همه نیازها را تامین کند. طبیعتا دولت در حد خود کمک کرده اما این معضل معادله‌ای دو طرفه است و تنها در صورتی که بودجه کافی تامین شود، دستگاه‌ها نیز به سمت حل مشکل می‌روند. وقتی اعتبارات بیشتر باشد، توان اجرایی کشور نیز بیشتر است و به همین دلیل ما ناامید نیستیم؛ زیرا با حل مشکلات بودجه‌ای، مدیریت صحیح را هم شاهد خواهیم بود.

* منشا اصلی گرد و غبار هنوز مشخص نیست و علت آن هم اظهارنظر کارشناسان مختلف در این زمینه است. شما به عنوان کسی که مسئول رسیدگی به این معضل هستید، منشا گرد و غبار را داخلی می‌دانید یا ما با پدیده‌ای صرفا خراجی مواجه هستیم؟

- نظراتی که درباره منشا‌ء اصلی گرد و غبار در کشور مطرح می‌شود، بیشتر رسانه‌ای بوده و از افراد مختلف شنیده می‌شود. این درحالی است که به عنوان مثال میزان تولید نفت را باید از وزیر نفت شنید. هرچند کسانی هم هستند که حرف‌های وزیر را نقض کنند اما بر اساس تحقیقاتی که ما انجام داده‌ایم، با قاطعیت اعلام می‌کنم که پدیده‌ گرد و غباری که در کشور ما به وجود آمده از نظر تعداد حادثه منشاء خارجی دارد و اثر خارجی این رخداد با منشاء داخلی آن اصلا قابل مقایسه نیست. به عنوان مثال حتی روزی که بارش در استان خوزستان و اهواز خوب به نظر می‌رسید و خوشحال بودیم که آرامشی به این منطقه خواهد آورد، میزان گرد و غبار آن به 860 میکروگرم یعنی 6 برابر حد مجاز رسید که از سمت عراق بر استان بارید. این نشان‌دهنده تاثیر شدید منشاء خارجی در افزایش میزان گرد و غبار است و اکنون میزان آن به یک هزار میکروگرم هم رسیده است. با این وجود منشا داخلی در شدت بخشی به میزان گرد و غبار مشارکت دارد و نمی‌توان آن را نادیده گرفت لذا ما وجود منشاء داخل را نفی نمی‌کنیم و در 7 استان از جمله تهران، سیستان و بلوچستان، اصفهان، کرمان، بوشهر، هرمزگان، خوزستان، ایلام و بخشی از استان یزد منشا ریزگرد داریم و این منشاء‌ها باعث می‌شود تا با وزش بادی محلی، گرد و غبار شدت یابد.

* چه اقدامات اجرایی برای مقابله با گرد و غبار در استان‌های کشور و منشا‌ء‌های داخلی گرد و غبار صورت گرفته است؟

- با کمک استانداران برنامه‌های استانی برای مقابله با منشاء‌های داخلی گرد و غبار آغاز شده که می‌توان به فعالیت‌هایی در استان‌های سیستان و بلوچستان اشاره کرد. در استان اصفهان طرحی آماده شده و در استان خوزستان هم در آستانه جمع‌بندی هستیم اما از استان‌هایی مثل یزد، کرمان، بوشهر و ایلام و هرمزگان هم خواسته‌ایم که این کار را آغاز کرده و طرح ملی استانی در این خصوص ارائه دهند. از آنجا که این معضل در استان تهران جدی شده، جلسه‌ای نیز به طور جدی برای مدیریت این استان برگزار شده تا بتوانیم برنامه‌ای جامع برای مقابله با گرد و غبار طراحی کنیم چرا که اکنون به علت وجود دشت ورامین و زمین‌های زراعی قزوین و اینکه تهران در حاشیه کویر بوده و ساختمان‌سازی‌های شدید و برداشت از معادن شن و ماسه در آن وجود دارد، حتی اگر مشکل غبار خارجی هم حل شود، غبار داخل آن همیشه وجود خواهد داشت مگر آنکه مسئولان استانی به فکر طرح جامعی در این باره باشند زیرا اساسا تهران برای مقابله با گرد و غبار نیازمند برنامه به خصوصی است.

* کدام استان‌ها بیش از دیگر مناطق تحت تاثیر گرد و غبار هستند؟

- به دقت نمی‌توان گفت که کدام استان بیش از دیگر مناطق تحت تاثیر پدیده گرد و غبار است؛ زیرا بروز این پدیده در مناطق مختلف متفاوت و متغیر است. به عنوان مثال هفته گذشته میزان گرد و غبار در استان آذربایجان غربی و شرقی به هزار و 200 میکروگرم رسید اما در همان زمان آسمان استان خوزستان صاف و خبری از گرد و غبار در آن نبود. علت هم این است که دو نوع وزش باد کشور ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد و یک جبهه بادی از شمال غرب و جنوب شرق به کشور وارد می‌شود که در امتداد زاگرس است و وزش باد غربی از اردن و سوریه را هم داریم. زمانی که این دو جریان با هم برخورد می‌کنند متناسب با شدت‌های متفاوتی که دارند، جریان‌های متفاوتی ایجاد می‌کنند. با این وجود بدترین وضعیت طبیعتا به لحاظ اینکه خوزستان، بوشهر و هرمزگان در معرض دو جبهه گرد و غبار قرار دارند، سه استان با شرایط بحرانی ما هستند و البته استان سیستان و بلوچستان هم به ذاته دارای گرد و غبار بوده و با خشک شدن هامون و جریان باد 120 روزه در این استان آن را چندماهی درگیر طوفان‌های گرد و خاک می‌کند.

* امیدی برای بهبود این شرایط وجود دارد؟

- گزارش سازمان هواشناسی نشان می‌دهد طی 23 سال گذشته، 18 سال خشکسالی داشته‌ایم و این خود نشان‌دهنده دوره تاریخی نادر هواشناسی در این سرزمین است. طبیعتا در صورتی که این خشکسالی‌ها ادامه داشته باشد، بروز پدیده گرد و غبار نیز ادامه داشته و حتی شدت هم می‌یابد اما با مدیریت منابع آب می‌توان تا حدودی تاثیر این پدیده را کم کرد.