فصل هفتم کاوش در ارگ و شارستان شهر بلقیس آغاز شد

به گزارش گروه فرهنگی آنا و به نقل از مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، احمد نیک‌گفتار سرپرست هیأت کاوش در شهر تاریخی بلقیس اسفراین با اعلام این خبر تصریح کرد: «این فصل از کاوش روی تپه منار به منظور روشن شدن ساختار ستون‌دار، بنای آجرفرش و صحن حیاط دارکه احتمال می‌رود بقایای مسجد باشد متمرکز است.»

او با اشاره به همکاری پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی بلقیس برای اجرای این پروژه افزود: «کاوش‌های باستان‌شناختی در این محوطه باستانی برای نخستین بار در سال 1352 انجام شد.»

به گفته وی، مدت‌ها بعد زمانی که حفر کانال‌های آبرسانی به منظور تامین آب کشاورزی اراضی قصبه اسفراین آغاز شد، در مسیر حفر کانال مسیر لوله‌های آب باعث تخریب گستردۀ آثار تاریخی شد، این فعالیت باعث شد تا سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان شمالی در صدد تعیین حریم شهر تاریخی بلقیس برآمد.

نیک گفتار اظهارداشت: «به همین منظور گروهی از باستان‌شناسان مشغول به گمانه‌زنی در این محوطه برای تعیین حریم شدند که ازمهمترین نتایج این کاوش می‌توان به مشخص کردن وسعت مجموعه بنا، کشف بقایایی از گورستان، گاهنگاری شارستان و... اشاره کرد.

به گفته این باستان‌شناس، پس از آن به تدریج با ارائه گزارش گمانه‌زنی و چاپ مقالاتی درباره تاریخ باستان‌شناسانۀ این شهر کهن، توجه‌ها به سوی این مجموعه جلب شد و در سال 1388 مجموعه شهر بلقیس به عنوان پایگاه میراث فرهنگی مصوب شد و فصل دوم کاوش و گمانه‌زنی‌های باستانی نیز در همین سال عمدتاً در چهارچوب ارگ و اطراف آن انجام شد.

وی گفت: «براساس شواهد و یافته‌های باستان‌شناختی و همچنین اشاره متون تاریخی قرون ششم و هفتم هجری قمری به وجود ارگ و بارو در اسفراین می‌توان ساخت ارگ شهر بلقیس را تا دوره سلجوقی یا اندکی پیش از آن به عقب برد و این طور گفت که این مکان در زمان سربداران و صفویه ارگ چندین بار مرمت شده است.»

این باستان شناس افزود: «نتایج به دست آمده بیانگر آن است که ساختمان ارگ بدون‌پی بوده و ساخت آن مستقیماً از روی زمین آغاز شده است و طبق گمانه‌های ایجاد شده در داخل ارگ، ارگ بر روی زمینی مسطح و همتراز با زمین‌های هموار دشت مجاور و بر روی یک پشته خاک طبیعی یا مصنوعی ساخته شده است.»

وی در ادامه افزود: «فصل سوم این کاوش‌ها در تابستان سال 1389 با هدف شناخت فضاها و کارکرد بناها در محدوده تپه منار و بخش‌هایی که فعالیت‌های ژئومغناطیس صورت گرفته بود، به انجام رسید.»

نیک گفتار تصریح کرد: «این فصل از کاوش‌ها در سه بخش پی کاوی و آواربرداری، لایه‌نگاری و کاوش افقی انجام شد که شناسایی فضاهای مهم‌ترین دوره استقراری شهر تاریخی بلقیس – ایلخانی یکی از این اهداف بود. علاوه بر این، این فصل از کاوش‌ها به شناسایی بخش‌های صنعتی شهر از جمله کوره سفالگری و شناخت فضاهای معماری قرون چهارم و پنجم هجری قمری در قسمت های جنوبی تپه منار شد.»

به گفته سرپرست هیأت کاوش در شهر بلقیس اسفراین، فصل چهارم این کاوش‌ها در تابستان سال 1390 با دو هدف عمده پی‌کاوی دیوار شارستان و شناخت فضاها در محدوده ارگ بلقیس و شارستان با تاکید بر تپه منار انجام شد.

نیک گفتار خاطر نشان ساخت: «فصل پنجم کاوش شهر تاریخی بلقیس اسفراین نیز در بهار و تابستان سال 1391 با دو هدف عمده پی‌کاوی دیوار شارستان و شناخت فضاها در محدوده شارستان با تاکید بر تپه منار انجام شد که از مهمترین نتایج و کشفیات آن می‌توان به کشف دوسازه آبی از نوع آب انبار اشاره کرد که در نوع خود بی‌نظیر هستند.»

به گفته این باستان‌شناس، از دیگر یافته‌ها در این بخش می‌توان به بقایای فراوانی از شاخ اشاره کرد که این شاخ‌ها در خارج از فضای ستوندار درکف یک اتاق مربوط به قرون سوم و چهارم کشف شد. طبق شواهد بدست آمده این شاخ‌ها متعلق به قوچ و میش کوهی است که به صورت منظم قطعه و برش خورده‌اند که گویای ساخت یک شی هنری یا غیره درتفکر صنعتگر بوده اما به دلیل یافت نشدن وسایل خاص در پیرامون آنها در مورد کاربری واستفاده از آنها اطلاعی حاصل نشد.

سرپرست هیأت کاوش در شهر تاریخی بلقیس اسفراین با بیان اینکه فصل ششم کاوش‌های باستان‌شناحتی شهر تاریخی بلقیس اسفراین در تابستان سال 1393انجام شد افزود: «پاسخ به سوالات مطروحه درباره وجود آثار معماری درون ارگ تاریخی و در صورت وجود تلاش برای تاریخ‌گذاری و شناخت کاربری فضاها و توسعه دامنه شناخت و آگاهی از ساختار داخلی ارگ باهدف آماده‌سازی زیرساخت‌ها برای مرمت اضطراری و تکمیلی در داخل ارگ در چارچوب دو ترانشه در ابعاد مختلف از اهداف این کاوش بود که به انجام رسید.»

به گفته وی اولین کشفیات این کاوش نشان از یک سازه داشت که احتمالاً با آب ، مصالح آجر و شفته آهک و درمواردی قلوه سنگ ساخته شده است که در حفاری‌های غیر مجاز، بخش‌های اعظم آن تخریب شده بود و به همین دلیل هیچ اظهار نظری درمورد نوع کاربری آن نشد.

شهر تاریخی اسفراین مشهور به «شهر بلقیس» در 3 کیلومتری جنوب غرب شهر کنونی اسفراین قرار گرفته است. این شهر اسلامی بالغ بر 180 هکتار وسعت دارد و از یک مجموعه آثار شامل بقایای ارگ و خندق پیرامون آن و شارستان شامل برج و بارو، مقبره شیخ آذری، ویرانه‌های معروف به منار تپه (مسجد جامع)، کوره سفالگری، آب انبار، بازار، کاروانسرا، بنای معروف به یخدان‌ها و یک گورستان وسیع در نزدیک دروازه شرقی تشکیل شده است.

براساس اسناد تاریخی این شهر پیش از اسلام، آباد و شکوفا بوده و در سال 31 هجری توسط مسلمانان فتح می‌شود و طبق یافته‌های باستان‌شناختی قدیمی‌ترین استقرار در این شهر تاریخی که تاکنون شناسایی شده مربوط به اواخر دوره ساسانی – صدر اسلام است و زندگی در آن تا پایان دوره صفوی به طور مداوم جریان داشته است و بالاخره این شهر در اواخر دوران طهماسب دوم و ابتداى حکومت نادر یعنى در سال 1131 هـ.ق توسط افغان‌ها کاملاً ویران و در هم کوبیده شد. به نحوی که جایگاه پیشین خود را از دست داد از این زمان کم‌کم نام افسانه‌اى بلقیس بر روى خرابه‌هاى شهر قدیمى اسفراین گذاشته شد.