پیشنهاد شهرداری تهران به معتادان: ترک کنید؛ کارگر فضای سبز شوید

وقتی شهردار تهران و معاون فرهنگی و اجتماعی او سال گذشته، در اوج مشکلات تبدیل به بحران شده محله هرندی، شروع به جمع‌آوری و بعد هم انتقال معتادان متجاهر به مراکزی به نام بهاران کردند، بسیاری از اعضای شورای شهر تهران و کارشناسان حوزه آسیب‌ها و اعتیاد، گفتند تجربه جهانی می‌گوید چنین مراکزی کارایی ندارد و نهایت خروجی آن، می‌تواند به هشت درصد کل افراد جمع‌آوری‌شده برسد؛ اما شهرداری تهران کار خودش را کرد و در نهایت، علاوه بر کمپ‌ها و مراکز نگهداری موقت، ٢٣ مرکز بهاران را با هزینه‌ای در‌خور‌توجه راه‌اندازی کرد و حدود سه ‌هزار نفر از معتادان متجاهر را به‌اصطلاح خود‌خواسته، جذب کرد.
مجموعه‌های بهاران، مجموعه‌های بازپروری هستند که در آنها، افراد معتاد بهبودیافته پس از سم‌زدایی و گذراندن دوران پاکی، با تصمیم خودشان و داوطلبانه قبول می‌کنند به زندگی عادی برگردند. اما آنچه در ماه‌های گذشته مسئولان اجرائی در شهرداری و البته در شورای شهر اعلام کردند، واقعیتی دیگر بود؛ اینکه معتادانی که مثلا با پای خودشان آمده‌اند، از بهاران می‌روند و نمی‌مانند تا درمان تکمیل شود و شغلی را یاد بگیرند. مجتبی شاکری، عضو کمیسیون فرهنگی شورای شهر تهران، پیش‌تر در صحن شورای شهر، ضمن تذکر به شهرداری تهران درباره ندادن گزارشی در خصوص بهاران، به موضوعی اشاره کرد که شایان توجه بود. او گفت شهرداری تهران برای ایجاد شغل افراد بهبود‌یافته، پیشنهاد مشغول‌به‌کارشدن به‌عنوان کارگر خدماتی و فضای سبز را می‌دهد و بسیاری از این افراد که قبل از دوران اعتیاد برای خودشان کسی بوده‌اند، این شرایط را قبول نمی‌کنند و می‌روند. فارغ از اینکه عملکرد شهرداری تهران در بهاران چگونه بوده و هست و فارغ از اینکه به اذعان اعضای شورا در صحن علنی هفته قبل، شهرداری تهران درباره محله‌های پرخطر مانند هرندی و آسیب‌های آن، پروسه «آزمون و خطا» را اجرا کرد، این حقیقت وجود دارد که پروسه بازگشت به زندگی عادی افراد معتاد، پروسه‌ای سخت و پرریسک است. بارها درباره بازگشت افراد مختلف با اراده‌های قوی به سمت اعتیاد، شنیده‌ایم و به‌خوبی می‌دانیم خانواده و جامعه چطور با فرد معتاد برخورد می‌کنند. در چنین شرایطی، تلاش برای ایجاد شغل برای افراد بهبود‌یافته، می‌تواند چالش بسیاری داشته باشد و در این میان، تلاش شهرداری برای ایجاد کار، حتی به‌عنوان یک کارگر خدماتی و فضای سبز، می‌تواند جای بررسی بیشتری داشته باشد.
رضا قدیمی، مدیرعامل سازمان خدمات اجتماعی که پیش‌تر مسئولیتی در معاونت خدمات شهری داشته و چندی قبل، به‌جای جلسه با شورای شهر تهران، با خبرنگاران جلسه گذاشته بود، توضیح داد: از بین هزارو ٥٠٠ نفری که در مرحله اول وارد مجموعه‌های بهاران شده‌اند، در ٩ ماه حدود ٤٤٠ نفر بهبودی کامل داشته‌اند و او می‌تواند مشخصات آنها را کامل ارائه کند. او گفت حتی در اربعین سال جاری، ٤٠ نفر از این افراد بهبود‌یافته در مراسم اربعین به‌عنوان خادم‌الحسین از طرف شهرداری به کربلا رفته بودند.
قدیمی توضیح بیشتری داد و گفت: برخی از این افراد بهبود‌یافته، حرفه‌ای را مانند کفاشی، نقاشی و گچ‌بری بلدند و ما آنها را به مجموعه‌های بهارانی که این شغل در آنجا وجود دارد، می‌فرستیم. اگر فاقد حرفه باشد، امکان حرفه‌آموزی براساس تمایل خودش را به او می‌دهیم. اما گروهی هم هیچ کاری بلد نیستند یا نمی‌توانند اجرا کنند، ما در مجموع به این نتیجه رسیدیم این افراد می‌توانند به‌عنوان کارگر فضای سبز یا خدمات، مشغول به کار شوند؛ این شغل، هم شغل لطیفی است که با گیاهان سروکار دارد و هم زحمت و مهارت خاصی نمی‌خواهد؛ اما درآمد دارد و چرخ زندگیشان می‌چرخد.
البته او می‌گوید این پیشنهاد را به همه بهبودیافته‌ها می‌دهند؛ اما بسیاری از آنها استقبال نکرده‌اند؛ چون شخصیتشان نمی‌پذیرد چنین کاری کنند. قدیمی می‌گوید با رکود اقتصادی که در همه مشاغل هست، در مجموع با بی‌کاری در تولید مواجه هستیم و نمی‌توان برای همه این افراد، شغل ایجاد کرد و ما فقط می‌توانیم به آنها کمک کنیم کاری یاد بگیرند یا مشغول به کاری شوند تا وقتی بیرون می‌روند، بتوانند کاری را در جایی شروع کنند.
او می‌گوید: اگرچه هدف شهرداری اشتغال‌زایی نیست و ما وظیفه‌ای نداریم؛ اما تلاش ما این است گزینه‌های بیشتری را پیش پای این افراد بگذاریم، تا چرخه بهبود کامل شود. درحال‌حاضر هم از این ٤٤٢ نفری که بهبودی کامل داشته‌اند، تعداد معدودی به شغل‌های قبلی خود تسلط داشتند و دوباره به کار قبلی خود برگشتند؛ اما بیشتر آنها همچنان مانده‌اند که ما تلاش می‌کنیم برای آنها شغلی ایجاد کنیم.
این موضوع را یزدانی، معاون خدمات شهری شهردار تهران، هم تأیید کرد و گفت: تا جایی که می‌دانم، این افراد معمولا در بخش ساماندهی مشاغل و فضای سبز مشغول به کار می‌شوند. در یکی از مراکزی که ما بازدید داشتیم، حدود ٣٠ نفر را معرفی کرده بودند و می‌دانم که در سایر مراکز بهاران هم افرادی را پیشنهاد کرده‌اند.
مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران، هم اگرچه معتقد است مجموعه‌های بهاران هنوز کارایی لازم را ندارند و اگر این مجموعه‌ها فعال شوند، چرخه کامل می‌شود، اما تأکید دارد که در شرایط فعلی همین شغل‌ها هم غنیمت هستند. او گفت: این افراد شش ماه در کمپ‌ها می‌مانند و بعد خودخواسته به بهاران منتقل می‌شوند و شغل یاد می‌گیرند و تازه با این شرایط شاید ١٠ درصدشان به زندگی برگردند.
او می‌گوید در شرایط فعلی چاره دیگری نیست و می‌افزاید: اگر در بهاران درست کار شود و شغل یاد بگیرند، بهتر می‌توان آسیب را کم کرد. مسئله این است که برای افراد سالم شغل نیست، چه برسد برای این افراد که با ممانعت اجتماعی و خانوادگی مواجه هستند و باید روی این موضوعات فرهنگی و اجتماعی بیشتر کار شود.
تاکنون آمارهای زیادی در زمینه بازگشت دوباره معتادان بهبودیافته به چرخه اعتیاد منتشر شده است، برخی از ٦٠ درصد سخن گفته‌اند و برخی دیگر این آمار را تا ٨٠ درصد هم اعلام کرده‌اند. سردار علیرضا جزینی که خود از فرماندهان باتجربه و ارشد نیروی انتظامی است که روزگاری معاون فرمانده کل پلیس کشور بود و قائم‌مقامی دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر را هم تجربه کرده است، چندی پیش در گفت‌وگو با فارس، این میزان را تا ٨٠ درصد اعلام کرده و گفته بود: «وظیفه ما و دستگاه‌های مسئول در این حوزه بسیار سنگین و حساس است که بعد از درمان سیستم مددکاری قوی داشته باشیم و فرد را برای استمرار درمان، به مراکز درمانی معرفی و کار را دنبال کنیم تا درمان کامل شود و مطمئن باشیم که فرد بعد از ترخیص نیز دارو می‌گیرد و مسیر حرفه‌آموزی را ادامه می‌دهد، البته یک‌سری از آنها هیچ شغلی ندارند و کاری هم بلد نیستند که اشتغال آنها کار سختی است».
علاوه بر او، بسیاری دیگر از کارشناسان و صاحب‌نظران این حوزه معتقدند یافتن شغل و ایجاد پذیرش اجتماعی برای معتادان یکی از عوامل بسیار مهم برای جلوگیری از بازگشت آنها به چرخه اعتیاد است. اگر این افراد کاری برای انجام‌دادن بیابند و درآمد و اعتباری کسب کنند، احتمال اینکه دوباره به وادی تباهی مصرف مواد برگردند به میزان محسوسی کاهش پیدا می‌کند.
تلاش برای به‌کار‌گیری این افراد - به‌خصوص آن دسته از معتادانی که پیش از این تجربه کارتن‌خوابی و بی‌خانمانی را داشته‌اند - در فضاهای سبز شهری اقدامی در همین راستاست که می‌تواند به‌عنوان مشوقی مهم برای بازگشت آنها به روند عادی زندگی به‌عنوان شهروندانی مسئولیت‌پذیر عمل کند. اگرچه هنوز این تصمیم در مراحل ابتدایی است، اما باید دید در آینده چه تعداد از این افراد از این وظیفه‌ای که به آنها سپرده می‌شود موفق بیرون می‌آیند.