سیاوش آقاخانی*
روز زمین پاک، از نماد تا عمل!
باز هم چون سال‌های گذشته روز «زمین پاک» فرا رسید. یکی از بسیار روزهای نمادین تقویم، که بر تارک ایام محیط زیستی آن حک شده است. روزی که هر ساله در ۲۲ آوریل مصادف با ۲ اردیبهشت ماه در تمام دنیا برگزار می‌شود و به همه مردم یادآوری می‌کند که نباید سیاره خود «زمین» را فراموش کنند.
اگر نگاهی به تاریخچه این مناسبت در سال ۱۹۶۹ بیاندازیم در می‌یابیم که «جان مک مونل» فرزند یک مبلغ دینی مستقل و علاقمند به عرصه دین، علم و صلح، ایده برگزاری یک روز جهانی به نام «روز زمین پاک» را در همایش یونسکو مطرح و «پرچم زمین پاک» را طراحی کرد و بر همین اساس این روز به یک روز جهانی در تقویم‌های سراسر دنیا تبدیل شد.
اما ایرانیان باستان نیز به نوعی پیشگام در برگزاری و گرامیداشت این جشن بوده‌اند. مطابق سالنمای ایران باستان، روز «اردیبهشت» از ماه اردیبهشت (یعنی سومین روز اردیبهشت از سالنمای زرتشتیان و دوم اردیبهشت از تاریخ هجری شمسی) مطابق با جشن اردیبهشتگان یا «گلستان جشن» بوده که در این روز نیازردن چهارگوهران (آب، باد، خاک و آتش) یعنی آلوده نکردن محیط زیست و پاک نگهداشتن آن و همچنین پاک نگه داشتن تن، جامه و پاکی روان از ویژگی‌های این جشن بوده است.
ایرانیان باستان در این جشن لباس سفید که نشانه پاکی است، بر تن کرده و در آتشکده‌ها به خواندن اردیبهشت یشت (قسمتی از اوستا) و نیایش اهورامزدا (خداوند) می‌پرداختند. اما امروز در روزگاری که شاید تلخ‌ترین ایام از نظر شرایط محیط‌زیستی کشور باشد بی‌توجه به فرهنگ و آیین پدران خود و شاید با هدف پاسداشت یک روز جهانی! با ژستی روشنفکرانه! دور هم جمع می‌شویم و با برداشتن زباله‌ای از سطح زمین یا برگزاری برنامه‌ای نمادین! منت بر زمین و طبیعت می‌نهیم که دین خود را در قبال این امانت الهی به انجام رسانده‌ایم. آری! برنامه‌ای «نمادین» و برنامه‌های نمادینی که سال‌ها از پی هم اجرا می‌شود و معمولا غایت نتیجه آن پاکسازی عرصهای‌ست و یا دور هم جمع شدن تعدادی از فعالین و علاقه‌مندان زیست بوم. چند سخنرانی تکراری در بین دیوار‌ها و نهایتا تولید حجم زیادی زباله به منظور پذیرایی و به قول خودمان پاسداشت نمادین زمین!
متاسفانه سال‌ها اینگونه بوده است و با رقابت انجام شده در اجرای برنامه‌های نمادین سال‌های دیگر هم اینگونه خواهد بود، بی‌آنکه کسی از خود بپرسد نتیجه این همه اقدام در فرهنگ‌سازی عمومی و کاهش تخریب‌های زیستی این سرزمین چه بوده است؟
اما پاسخی که بسیاری از دست‌اندرکاران این مراسم معمولا در مقابل این گونه پرسش‌ها مطرح می‌کنند هم پاسخ جالبی است و آن اینکه اگر این برنامه‌های نمادین هم انجام نشود دیگر چه باید کرد؟ سوالی که پاسخ آن را می‌توان در فراموشی فرهنگ پیشینیان خود جستجو کرد. فرهنگی مبتنی بر «پاسداشت عناصر چهارگانه حیات» که فارغ از تمامی حرکات نمادین مرسوم در دنیای امروزی، احترام به طبیعت را هزاران سال قبل از نام‌گذاری نمادین روز جهانی زمین، از طریق مشارکت قلبی آحاد ساکنین این مرز و بوم و در تمامی ایام سال ارج می‌نهاد.
یادآوری که امروز با تنیده شدن به نگاه زیبای اسلام به طبیعت، می‌بایست بیش از پیش مورد توجه نسل میراث‌دار این سرزمین قرار گیرد. بلی! باز هم روز نمادین زمین پاک. روزی که با نگاهی به وضعیت فعلی زیست‌بوم سرزمین‌مان در می‌یابیم که ما «دانش بشری پیشینیان خود را گم کرده‌ایم».
* استاد دانشگاه و رئیس شبکه زیست محیطی استان مرکزی
انتهای پیام/
دایرة المعارف دانشبنیانها ۱۱۱؛
