دلیل فقر فرهنگ عذرخواهی در کشور چیست؟

اگر عذرخواهی جهانگیری در ماه‌های آغازین دولت بابت نرخ بیکاری جوانان و پرداختن به مشکلات اشتغال و ازدواج آنها در کارنامه ‌سال ٩١ کشور- که مربوط به دولت دهم بود- را کنار بگذاریم، حسن روحانی را باید پیشروی این فرهنگ‌سازی‌ عذرخواهی دربین وزیرانش دانست. او در نخستین ماه‌های حضور خود در رأس قدرت اجرایی کشور، جلوی دیدگان میلیون‌ها ایرانی، اشتباه خود را در نحوه تصمیم‌گیری در مورد توزیع سبد کالا پذیرفت و گفت: اگر مردم در زمینه سبد کالا به زحمتی افتادند، من به‌عنوان رئیس‌جمهوری از آنها عذرخواهی می‌کنم. ١٢ شهریور ٩٤ هم پس از تذکر رئیس‌جمهوری بود که نعمت‌زاده وزیر صنعت سخنان جنجالی خود را اصلاح و از مردم عذرخواهی می‌کرد.
عذرخواهی دولتمردان دولت یازدهم تقریبا از روزهای آغازین عمر این دولت تا به امروز ادامه داشته است و اگرچه عذرخواهی به تنهایی دردی از آنچه بر مردم رفته را، دوا نمی‌کند، رواج این فرهنگ را می‌توان به نوعی از بلوغ سیاسی دولتمردان دانست که به مردم احترام گذاشته و متوجه شده‌اند که بنا بر آنچه بزرگان انقلاب بارها و بارها اعلام کرده‌اند، آنها خدمتگذار ملت هستند و اگر قصوری در وظیفه‌شان پیش آمده، علاوه بر جبران آن باید از مردم هم بابت کاستی رخ داده عذرخواهی کنند. اگر رفتار دولت یازدهم را کنار بگذاریم، به نظر می‌رسد «فرهنگ عذرخواهی» حلقه مفقوده فرهنگ ما است و هنوز از یاد‌ها نرفته است که در ماجرای اختلاس بزرگ ۳‌هزارمیلیاردی هیچ مقام دولت سابق حاضر به عذرخواهی از مردم نشد، مگر چندین هفته گذشته از ماجرا و درشرایطی که سخن از استیضاح به میان آمده بود. همین امسال هم بارها و بارها اتفاقاتی افتاد که مسئولان مختلف دستگاه‌های خصوصی یا دولتی نه‌تنها بابت رخ دادن آنها از پیشگاه مردم عذرخواهی نکردند، بلکه برای شانه خالی کردن از ماجرا دست به توجیه زدند. مسائلی مانند تهاجم شبانه به کارواش و حمله افراد غیرمسئول به دستفروشان که خیلی از آنها ناشی از عملکرد ناصحیح مدیران میانه شهرداری بوده تا ماجرای قطع درختان خیابان ولیعصر که شهرداری به جای عذرخواهی، صورت‌مسأله را طوری نشان داد که انگار چاره‌ای به جز این کار نداشته، بسیار عجیب است، حادثه دیگری که هنوز مدت زمان زیادی از ان نگذشته است، ترکیدگی لوله گاز درحین عملیات حفاری مترو بود که باعث انفجاری مهیب در منطقه شهران تهران شد. این انفجار هم خساراتی به چند خانه مسکونی وارد کرد و آتش‌سوزی یک ساختمان اداری را درپی داشت، هم متأسفانه باعث مرگ دو کارگری شد که در محل مشغول کار بودند. پس از این واقعه تأسف‌بار، هیچ نهاد عمومی اطلاعیه رسمی‌ای مبنی بر پذیرفتن مسئولیت این نهاد و عذرخواهی از شهروندان و خانواده کارگران فوت‌شده منتشر نکرد و فقط شهردار تهران، در صفحه اینستاگرام خود یادداشتی غیررسمی و کوتاه منتشر کرده است که در بخشی از آن نوشته شده بود: «انفجار و آتش‌سوزی امروز در شهران، امتحانی بود برای همه دستگاه‌های مسئول و مرتبط با مدیریت بحران...» که درهیچ جای آن سخنی از عذرخواهی به میان نیامده بود. یکی دیگر از موضوعات جنجالی چند وقت اخیر هم خبر انتشار اطلاعات مشترکان اپراتور دوم تلفن همراه درکشور بود که درفضای مجازی سروصدای زیادی به پا کرد و حتی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات را نیز درصحن علنی مجلس به توضیح علت ماجرا واداشت. به گفته وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، ماجرا از این قرار بوده که حدود دو‌سال‌ونیم پیش دیتابیس ایرانسل به طریقی به بیرون درز می‌کند و در محافلی روی اینترنت دست به دست می‌شود. پس از گذشت چند‌ سال و در آستانه اجرایی‌شدن طرح ترابردپذیری، این موضوع دوباره با ساخت رباتی تلگرامی که این اطلاعات را دراختیار کاربران تلگرام قرار می‌داد، بر سر زبان‌ها افتاد و پس از مسدودشدن این ربات، حتی منجر به دستگیری سازنده ربات تلگرامی شد. بعد از جنجالی‌شدن ماجرا و پس از چند روز سکوت ایرانسل در قبال این موضوع، این اپراتور بیانیه‌ای رسمی دراین ‌خصوص منتشر و حتی از رسانه‌ها بابت پیگیری این موضوع تشکر کرد اما درهیچ جای این بیانیه چندماده‌ای سخنی از عذرخواهی از مردم و مشترکانی که اطلاعات شخصی و خصوصی زندگیشان به راحتی فاش و در دسترس عموم قرار گرفت، نشد. مرور اتفاقات همین سه‌ماه اخیر‌ سال نشان می‌دهد که شاید به قول رئیس‌جمهوری دولت در عذرخواهی از مردم لکنت نداشته باشد اما هنوز که هنوز است زبان بسیاری از مدیران و مسئولان درقبال عذرخواهی از ملت بسته است و چیزی به اسم «فرهنگ عذرخواهی» درمیان مدیران جا نیفتاده. دکتر گرواند درخصوص عذرخواهی نکردن مسئولان به «شهروند» می‌گوید: «این‌که مدیران و مسئولان کشور در قبال تقصیراتشان عذرخواهی نمی‌کنند، بازمی‌گردد به تربیت نظام اداری کشور که به نحوی نیست که اگر فردی مرتکب خطایی شد، مجبور باشد عذرخواهی کند. البته نکته اصلی اینجاست که ما علاوه برنداشتن فرهنگ عذرخواهی هنوز درگام اول یعنی پذیرفتن اشتباهی که کردیم، هم مشکل داریم.» درصورتی که به گفته بیشتر جامعه‌شناسان و بنا بر تجربه کشورهای پیشرفته اگر درصورت بروز اشتباه صادقانه از مردم عذرخواهی شود، اعتماد و تکیه مردم به مدیران و دولتمردان بیشتر خواهد شد. البته در پاره‌ای از موارد هم ممکن است اگر عذرخواهی صورت می‌گیرد، بنا به مصلحت و موقعیت زمانی باشد و برای فرار از فشارهای مردم، اما چه عذرخواهی از ته قلب و بابت پشیمانی باشد و چه مفری برای خلاصی از مهلکه فشار افکار عمومی به هرحال نهادینه‌کردن فرهنگ عذرخواهی درجامعه به فرهنگ‌سازی جدی نیاز دارد و در دین مبین اسلام نیز به کرات در باب دلجویی و عذرخواهی توصیه شده است.
جامعه‌شناسان و روانشناسان معتقدند که وجود این فرهنگ در بین مدیران را باید از لایه‌های درونی اجتماع جست‌وجو کرد؛ چون سردمداران هرکشوری بخشی از مردم همان کشور هستند. خیلی از ما در زندگی روزمره و برای خطاهایی که چه به عمد و چه غیرعمد انجام می‌دهیم، نه‌تنها حاضر به عذرخواهی نیستیم، بلکه از قبول اشتباهاتمان هم سرباز می‌زنیم. حالا این‌که چرا ما حاضر نیستیم این ابتدایی‌ترین قاعده همزیستی مسالمت‌آمیز را رعایت کنیم، گویا برمی‌گردد به سال‌های ابتدایی زندگی و فرهنگی که با آن رشد کرده‌ایم. دکتر تبریزی روانشناس اجتماعی به «شهروند» می‌گوید که عذرخواهی و فرهنگ قبول اشتباه از همان سال‌های ابتدایی زندگی فرد تحت‌تأثیر خانواده، مدرسه، دوستان و اجتماع در او شکل می‌گیرد. اگر می‌خواهیم جامعه‌ای داشته باشیم که در آینده آن از شهروندان گرفته تا مسئولان، کسی ابایی از قبول اشتباهش نداشته باشد، باید اول از همه آموزش را از کودکانمان شروع کنیم.» برای این‌که مشخص شود چرا عذرخواهی کردن برای ما به‌عنوان شهروند و بیشتر مسئولان کشور سخت‌تر از کشورهای توسعه‌یافته است، با کارشناسان مختلف در این زمینه گفت‌وگو کردیم.