نهضت سوادآموزی چگونه ۹۷درصد مردم را باسواد کرد؟
به گزارش خبرنگار آنا، بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره) در هفتمین روز از زمستان سال ۱۳۵۸، فرمانی صادر کردند که نهتنها یک دستور اداری، بلکه نقطه عطفی در تاریخ اجتماعی و فرهنگی ایران بود. فرمانی که سوادآموزی را در ردیف نیازهای اولیه جامعه و حتی فراتر از بهداشت و مسکن تعریف کرد و بیسوادی را مایه خجلت برای کشوری دانست که مهد علم و ادب بوده است.
در این فرمان تاریخی، امام خمینی (ره) با نگاهی عمیق به ریشههای عقبماندگی فرهنگی، آموزش را ابزار استقلال و رهایی از وابستگی معرفی کردند و با فراخوانی عمومی، همه اقشار جامعه را به میدان مبارزه با بیسوادی فراخواندند؛ از وزارت آموزش و پرورش گرفته تا ائمه جماعات، خانوادهها و تکتک افراد باسواد جامعه.
این نگاه فراگیر و مردمی، زمینهساز شکلگیری نهادی شد که بعدها با عنوان نهضت سوادآموزی، به یکی از مهمترین تحولات آموزشی تاریخ معاصر کشور تبدیل شد؛ نهادی که مأموریت آن، نه صرفاً آموزش خواندن و نوشتن، بلکه بازتعریف جایگاه سواد در ساخت اجتماعی ایران بود.
ایرانِ پیش از انقلاب؛ تصویر نگرانکننده سواد
برای درک اهمیت تشکیل نهضت سوادآموزی، بازگشت به وضعیت سواد کشور پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ضروری است. در دهههای منتهی به سال ۱۳۵۷، با وجود شعارهای نوسازی، شاخصهای سواد در ایران وضعیت مطلوبی نداشت. جمعیت کشور در آن سالها حدود ۳۶ میلیون نفر بود و بخش قابل توجهی از این جمعیت از حداقل مهارتهای خواندن و نوشتن محروم بودند.
آمارهای رسمی نشان میدهد میزان باسوادی جمعیت ۶ سال و بیشتر کشور در سال ۱۳۳۵ تنها ۱۵ درصد بوده است. این نرخ در سال ۱۳۴۵ به ۲۸ درصد و در سال ۱۳۵۵ به ۴۱.۷ درصد رسید؛ آماری که بیانگر عقبماندگی عمیق آموزشی، بهویژه در مناطق روستایی و محروم بود. در همین سالها، نرخ باسوادی روستاها به ترتیب ۱۰، ۱۵ و ۲۵ درصد ثبت شده که شکاف عمیق شهر و روستا را بهخوبی نشان میدهد.
بر اساس آمار سال ۱۳۵۵، تنها حدود ۴۷.۵ درصد از جمعیت ایران باسواد بودند. این عدد در کنار شکاف جنسیتی قابل توجه معنا پیدا میکند؛ جایی که نرخ باسوادی مردان ۶۱.۸ درصد و نرخ باسوادی زنان تنها ۳۵.۵ درصد بود. این ارقام نشان میدهد که زنان، روستاییان و اقشار کمبرخوردار عملاً از چرخه آموزش کنار گذاشته شده بودند.
اگرچه پیش از انقلاب، طرحهایی مانند سپاه دانش برای کاهش بیسوادی اجرا شد، اما این برنامهها به دلیل محدودیت منابع، فقدان زیرساخت و نگاه غیرمردمی، نتوانستند تأثیر فراگیر و پایدار در جامعه ایجاد کنند.
فرمان امام؛ آغاز انقلاب سواد
در چنین شرایطی، فرمان امام خمینی (ره) برای تأسیس نهضت سوادآموزی، نقطه شروع یک انقلاب فرهنگی بود. انقلابی که سواد را از سطح یک برنامه دولتی به یک مسئولیت اجتماعی ارتقا داد. تنها ۳۲ روز پس از فرمان تشکیل بسیج، امام راحل دستور تأسیس سازمانی فرهنگی را صادر کردند که مأموریت آن، ریشهکنی بیسوادی در سراسر کشور بود.
این فرمان، همه اقشار جامعه را مخاطب قرار داد؛ بیسوادان موظف به یادگیری شدند و باسوادان مأمور به آموزش. مساجد، تکایا، منازل شخصی و هر فضای ممکن به کلاس درس تبدیل شد و سوادآموزی از انحصار ساختارهای رسمی خارج شد.
نهضت سوادآموزی و جهش آماری باسوادی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز به کار نهضت سوادآموزی، شاخصهای سواد در کشور بهتدریج دچار تحول اساسی شد. این نهاد با تکیه بر نیروهای داوطلب، آموزش بزرگسالان و تمرکز ویژه بر مناطق محروم و روستایی، توانست مسیر آموزش را به عمق جامعه بکشاند.
بر اساس آمارهای رسمی، نرخ باسوادی کشور که در سال ۱۳۵۵ کمتر از ۵۰ درصد بود، در سال ۱۳۹۵ به ۸۷.۶ درصد رسید. این رشد در میان زنان و روستاییان چشمگیرتر بود؛ بهگونهای که نرخ باسوادی زنان به ۸۴.۲ درصد و مردان به ۹۱.۲ درصد افزایش یافت. در مناطق روستایی نیز نرخ باسوادی به حدود ۸۰ درصد رسید که نشاندهنده کاهش محسوس شکاف تاریخی شهر و روستا است.
امروز و به گفته مسئولان، از جمله رئیس سازمان نهضت سوادآموزی، نرخ باسوادی کشور به حدود ۹۷ درصد رسیده و این در حالی است که جمعیت ایران اکنون از مرز ۸۵ میلیون نفر عبور کرده است؛ رشدی جمعیتی که اهمیت این دستاورد را دوچندان میکند.
۴۵ سال دستاورد؛ از کلاسهای روستایی تا جوایز جهانی
عبدالرضا فولادوند راد، رئیس سازمان نهضت سوادآموزی، در تشریح دستاوردهای ۴۵ ساله این سازمان تأکید کرده است که نهضت سوادآموزی یکی از مهمترین ثمرات انقلاب اسلامی به شمار میرود. به گفته وی، این سازمان طی چهار دهه فعالیت، موفق به کسب شش جایزه معتبر بینالمللی شده و عملکرد آن مورد توجه نهادهای جهانی قرار گرفته است.
بر اساس اعلام رئیس سازمان نهضت سوادآموزی، در مجموع حدود ۱۱ میلیون نفر طی ۴۵ سال گذشته تحت پوشش برنامههای این نهاد قرار گرفته و باسواد شدهاند. فعالیتهایی که تنها به مناطق عادی محدود نبوده و زندانها، ندامتگاهها، پادگانها و حتی اتباع خارجی را نیز دربر گرفته است. در این میان، حدود ۸۰۰ هزار زندانی از آموزشهای سوادآموزی بهرهمند شدهاند.
سواد امروز؛ عبور از خواندن و نوشتن
با وجود این دستاوردها، مفهوم سواد در دنیای امروز تغییر کرده است. فولادوند راد با اشاره به تعاریف یونسکو از سواد، تأکید میکند که سواد دیگر صرفاً توانایی خواندن و نوشتن نیست. از سال ۱۹۱۵ تاکنون، تعاریف سواد توسعه یافته و امروز، سواد به معنای توانایی حل مسائل زندگی، تصمیمگیری آگاهانه و تطبیق با شرایط پیچیده اجتماعی و اقتصادی است.
بر همین اساس، جامعه هدف نهضت سوادآموزی که افراد ۱۰ تا ۴۹ ساله را شامل میشود، نیازمند مهارتهایی فراتر از سواد پایه است؛ مهارتهایی که بتواند آنها را برای زندگی، اشتغال و مشارکت اجتماعی توانمند سازد.
چالشهای باقیمانده در مسیر سواد کامل
با وجود کاهش چشمگیر بیسوادی، چالشهایی همچنان پیش روی نهضت سوادآموزی قرار دارد. بیسوادی مطلق در برخی مناطق مرزی و محروم، خطر بازگشت به بیسوادی و ضرورت آموزش مهارتهای کاربردی، از جمله این چالشهاست. علاوه بر این، تحولات فناورانه و گسترش فضای مجازی، ضرورت توجه به سواد رسانهای و دیجیتال را بیش از گذشته آشکار کرده است.
سواد بهمثابه سرمایه ملی
نهضت سوادآموزی پس از انقلاب اسلامی، نقشی بیبدیل در ارتقای سرمایه انسانی کشور ایفا کرده است. مقایسه ایرانِ پیش از انقلاب با امروز نشان میدهد که سواد از یک مسئله بحرانی به یک دستاورد ملی تبدیل شده است. با این حال، تداوم این مسیر نیازمند بازتعریف مأموریتها، تقویت زیرساختها و استفاده از فناوریهای نوین آموزشی است.
سالروز صدور فرمان تاریخی امام خمینی (ره)، فرصتی است برای بازخوانی این مسیر و یادآوری این حقیقت که سواد، همچنان یکی از اصلیترین ابزارهای استقلال، پیشرفت و عدالت اجتماعی در جامعه ایرانی به شمار میرود.
انتهای پیام/
