کودکان در فضای مجازی «کاربر خطاکار» نیستند، بزهدیدگان بالقوهاند
به گزارش خبرگزاری آنا، در آیین رونمایی از کتاب «بزهدیدگی کودکان در فضای مجازی»، رضاعلی محسنی عضو هیات علمی دانشگاه آزاد و نویسنده این اثر با تأکید بر تحول بنیادین زیست انسان در عصر دیجیتال گفت: دنیای امروز دیگر صرفاً مجازی یا واقعی نیست، بلکه ترکیبی از هر دو است و فضای مجازی اکنون به هژمونی مسلط بر جوامع تبدیل شده که ساختارهای اجتماعی، فرهنگی و حتی کیفری را تحت تأثیر قرار داده است. به گفته او، این کتاب با وجود اذعان به کارکردهای مثبت فضای مجازی، تمرکز اصلی خود را بر جنبههای آسیبزا و پاتولوژیک این فضا گذاشته است.
وی با اشاره به اینکه اینترنت، رایانه و فناوری اطلاعات بهطور عام بستر شکلگیری تخلفات و جرایم نوین شدهاند، اظهار کرد: اگر بخواهیم منشأ بسیاری از جرایم جدید را بررسی کنیم، ناگزیر به فضای سایبری میرسیم. این فضا با ویژگیهایی همچون دسترسی آسان و دائمی، جذابیت و تنوع بالا و همچنین امکان گمنامی کاربران، فرصتهای بیسابقهای برای ارتکاب جرم فراهم کرده است؛ بهگونهای که مجرم میتواند بدون محدودیت زمانی و مکانی اقدام به تولید رفتار مجرمانه کند.
محسنی گمنامی کاربران را یکی از مهمترین عوامل جرمزا در فضای مجازی دانست و افزود: حتی با وجود توسعه ابزارها و نهادهای نظارتی، در بسیاری از موارد شناسایی و ردیابی مجرمان در این فضا با دشواریهای جدی مواجه است. این پنهانماندگی، هم هویت مجرم و هم ماهیت جرم را از دید پنهان میکند و به افزایش ریسکهای اجتماعی منجر میشود. به باور او، این ویژگیها ذاتی فضای مجازی است و نیازمند مطالعه علمی و بینرشتهای عمیقتری است.
نویسنده این کتاب با اشاره به گستردگی مخاطبان این اثر تصریح کرد: هرچند مخاطبان تخصصی کتاب میتوانند دانشجویان و پژوهشگران حوزههایی مانند جامعهشناسی، جرمشناسی، حقوق و روانشناسی باشند، اما این کتاب برای عموم خانوادهها نیز نوشته شده است. وی گفت پس از انتشار اثر، خانوادههای زیادی خواستار برگزاری کارگاههای آموزشی برای محافظت از فرزندانشان در برابر آسیبهای فضای آنلاین شدهاند و این موضوع نشاندهنده یک دغدغه جدی اجتماعی است.
او با طرح مفهوم «واکسیناسیون کودکان و نوجوانان در برابر آسیبهای فضای مجازی» تأکید کرد: کودکان و نوجوانان به دلیل شرایط سنی، فراغت بالا و جذابیت شدید این فضا، از آسیبپذیرترین گروهها هستند. بسیاری از والدین به دلیل اشتغال و سبک زندگی امروز، نظارت مستمر بر فعالیتهای آنلاین فرزندان خود ندارند و این مسئله میتواند زمینهساز بروز آسیبهای جدی شود.
محسنی در پایان با اشاره به مبانی حقوقی توجه ویژه به کودکان گفت: حتی قانونگذار نیز کودکان را بهعنوان گروهی فاقد یا دارای تشخیص ناقص از مسئولیت کیفری متمایز کرده و آنها را در برابر تبعات کیفری رفتارهای خود مصون دانسته است. این بیدفاعی حقوقی و اجتماعی ایجاب میکند که سیاستگذاری، آموزش و پژوهش در حوزه فضای مجازی با تمرکز ویژه بر کودکان و نوجوانان دنبال شود، چرا که در این حوزه هنوز جای کار و تحقیق بسیار گستردهای وجود دارد.
ضرورت اتخاذ نگاهی مسئولانه و حمایتمحور نسبت به حضور کودکان در جهان دیجیتال
اکبر نصراللهی، رئیس دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه نیز در این مراسم با تأکید بر ضرورت نگاه مسئولانه به حضور کودکان در جهان دیجیتال، نسبت به ابعاد پنهان و تدریجی بزهدیدگی کودکان در فضای مجازی هشدار داد.
نصراللهی با بیان اینکه «فضای مجازی را نمیتوان از کودکان گرفت، اما میتوان آن را برای کودکان امنتر کرد»، تصریح کرد: کودکان امروز پیش از آنکه خواندن و نوشتن را بهطور کامل بیاموزند، وارد فضای مجازی میشوند و این فضا برای آنان صرفاً ابزار سرگرمی یا آموزش نیست، بلکه بهتدریج به زیستجهان کودک تبدیل شده است؛ زیستجهانی که اگر بدون قاعده و مراقبت رها شود، بستری برای آسیب خواهد بود.
وی با تأکید بر اینکه بزهدیدگی کودکان در فضای مجازی صرفاً به جرایم آشکار محدود نمیشود، افزود: بخش قابلتوجهی از این بزهدیدگیها خاموش، تدریجی و نامرئیاند؛ از نقض حریم خصوصی و فشارهای روانی گرفته تا تحقیر، تهدید و دستکاری عاطفی؛ آسیبهایی که گاه خانوادهها و نهادهای مسئول دیر متوجه وقوع آنها میشوند.
این استاد دانشگاه با اشاره به نابرابری کودک در فضای مجازی گفت: کودک در این فضا با نابرابری قدرت، نابرابری دانش و نابرابری حمایت مواجه است؛ در یکسو الگوریتمها، پلتفرمها و کاربران حرفهای قرار دارند و در سوی دیگر، کودکی که هنوز ابزار تشخیص، دفاع و مطالبهگری را نیاموخته است. در چنین شرایطی، بزهدیدگی نه یک استثنا، بلکه یک احتمال جدی و دائمی است.
نصراللهی با انتقاد از رویکردهای صرفاً محدودکننده خاطرنشان کرد: مقابله با آسیبهای فضای مجازی صرفاً با فیلتر، ممنوعیت یا توصیههای اخلاقی محقق نمیشود و پیشگیری مؤثر نیازمند سیاستگذاری هوشمند، آموزش نظاممند سواد رسانهای، توانمندسازی خانوادهها و افزایش مسئولیتپذیری رسانهها و پلتفرمهای دیجیتال است.
وی در پایان، کتاب «بزهدیدگی کودکان در فضای مجازی» را اثری راهبردی توصیف کرد و ضمن قدردانی از نویسنده کتاب، تأکید کرد: اینگونه آثار صرفاً برای قفسههای کتابخانه نوشته نمیشوند، بلکه میتوانند نقشه راهی عملی برای قانونگذاران، نظام آموزشی، رسانهها و همه کنشگران اجتماعی دغدغهمند در حوزه کودک باشند.
انتهای پیام/
