راز یادگیری چگونگی بقا در مدرسه طبیعت

به گزارش سایت «دانشگاه کالیفرنیا دیویس» (ucdavis)، خواهر‌ها و برادر‌ها موجوداتی خاص هستند. صرف نظر از اینکه حامی باشند یا آزاردهنده، دوست باشند یا رقیب، رابطه میان آنها بی‌همتاست. آنها شاهد دوران کودکی یکدیگرند: والدین، گذشته، راز‌ها و نصیحت‌ها را با هم شریک‌اند.

حتی در میان برخی از گونه‌های پرندگان نیز، خواهر‌ها و برادر‌ها می‌توانند الگو‌هایی قدرتمند باشند تا حدی که تأثیرشان از والدین نیز فراتر می‌رود. این یافته حاصل مطالعه‌ای است از دانشگاه کالیفرنیا دیویس و مؤسسه رفتار حیوانات ماکس پلانک.

این پژوهش که در نشریه «پلس بیولوژی» (PLOS Biology) منتشر شده، نخستین مطالعه‌ای است که راهبرد‌های یادگیری اجتماعی در پرندگان جوان را در طبیعت بررسی کرده؛ یعنی در گونه‌هایی که از مراقبت والدین برخوردار هستند، اما این مراقبت گسترده یا طولانی‌مدت نیست.

یادگیری مهارت‌های زندگی

«سونیا وایلد» (Sonja Wild)، نویسنده اصلی مقاله و پژوهشگر فوق‌دکترا در دانشگاه کالیفرنیا (دیویس) و «مؤسسه ماکس پلانک»، می‌گوید: «بیشتر دانسته‌های ما درباره یادگیری اجتماعی جانوران جوان نابالغ از گونه‌هایی حاصل شده که از دوره‌های طولانی مراقبت از سوی والدین برخوردارند، از جمله انسان‌ها. در چنین گونه‌هایی، بسیاری از یادگیری‌ها از طریق والدین صورت می‌گیرد؛ زیرا فرزندان مدت زیادی را با والدین سپری می‌کنند. اما زمانی که مراقبت والدین محدود است، انتقال دانش چگونه رخ می‌دهد؟».

پژوهشگران با استفاده از گونه پرنده‌ای به نام «چرخ ریسک بزرگ» (Parus major) به عنوان مدل پژوهش، دریافتند در شرایطی که والدین حضور اندکی دارند، خواهر و برادر‌ها و بزرگسالان دیگر می‌توانند نقش کلیدی در یادگیری مهارت‌های زندگی ایفا کنند.
این مسیر جایگزینِ یادگیری، توضیح می‌دهد که چرا در خانواده‌هایی با مراقبت محدود والدین، همچنان شباهت‌های رفتاری چشمگیری دیده می‌شود.

وایلد درباره این پرنده‌ها می‌گوید: «وقتی از لانه بیرون می‌آیند، هیچ چیز نمی‌دانند. نه می‌توانند خودشان غذا پیدا کنند و نه پناهگاهی برای خود بسازند. تنها حدود ۱۰ روز فرصت دارند تا با کمک والدین همه‌چیز را یاد بگیرند. فرزندان سعی می‌کنند این زمان را طولانی‌تر کنند، والدینشان را دنبال می‌کنند و همچنان غذا گدایی می‌کنند؛ اما والدین خسته می‌شوند و عقب‌نشینی می‌کنند؛ بنابراین فشار انتخاب طبیعی بسیار زیاد است تا جوجه‌ها سریع یاد بگیرند چگونه خودشان غذا پیدا کنند». 

حل معما

برای درک راهبرد‌های یادگیری اجتماعی در این پرندگان جوان، پژوهشگران ۵۱ جفت پرنده والد و ۲۲۹ فرزند آماده پرواز شده آنها را به مدت ۱۰ هفته در معرض جعبه‌های معمای تغذیه‌ای قرار دادند. پرندگان می‌توانستند با کشیدن درِ جعبه به سمت راست یا چپ به ظرف کرم‌های خوراکی دست یابند.

وایلد توضیح می‌دهد: «این جعبه‌های معما کاملا خودکار به ما اجازه دادند داده‌های بسیار دقیق از صد‌ها پرنده دارای تراشه شناسایی جمع‌آوری کنیم. این کار ده‌ها هزار داده از حل معما تولید کرد که به ما امکان داد مسیر‌های یادگیری و راهبرد‌های تصمیم‌گیری پرندگان را در دوران گذار به استقلال از والدین بررسی کنیم».

پس از ۱۰ هفته بررسی رفتار حل معما در پرندگان، پژوهشگران دریافتند که جوجه‌هایی که والدینشان در حل معما ماهر بودند، احتمال بیشتری داشت خودشان نیز آن را یاد بگیرند. با این حال، شیوه حل معما در جوجه‌ها بیشتر تحت تأثیر خواهر و برادرهایشان و همچنین پرندگان غیروالدشان بود.

در میان نخستین یادگیرندگان از هر گروه خانوادگی، نزدیک به درصد از بزرگسالانی یاد گرفتند که والدینشان نبودند، و حدود ۲۵ درصد از والدین خود آموختند. در میان یادگیرندگان بعدی در هر گروه، حدود ۹۴ درصد از خواهر و برادر‌های خود یاد گرفتند.

یک چرخ ریسک بزرگ اروپایی پس از حل معمای جستجوی غذا 

(عکس:سونجا وایلد، دانشگاه کالیفرنیا، دیویس)

تاب‌آوری و حفاظت از گونه‌ها

درک رفتار حیوانات می‌تواند برای حفاظت از تنوع زیستی و حیات‌وحش ارزشمند باشد. وایلد می‌گوید: «هر چه فرهنگ‌های رفتاری در میان حیوانات متنوع‌تر باشد، جمعیت‌ها در برابر خطر انقراض مقاوم‌تر خواهند بود و می‌توانند از پس تغییرات محیطی برآیند. چنین گونه‌هایی آسیب‌پذیری کمتری دارند؛ زیرا الگو‌های بسیار مختلفی دارند که از آنها می‌توانند اطلاعات فرهنگی و اجتماعی اکتسابی را دریافت کنند». 

چرخ‌ریسک بزرگ

براساس اطلاعاتی که در «دانشنامه بریتانیکا» (britannica) آمده است چرخ‌ریسک بزرگ (Parus major)، پرنده آوازخوان کوچک و رنگارنگ جنگلی است که با رنگ‌آمیزی درخشان بدن، سر و گردن سیاه و همچنین آواز دو هجا‌یی متمایزش شناخته می‌شود که اغلب به صورت «تی-چِر، تی-چِر، تی-چِر» توصیف می‌شود. چرخ‌ریسک بزرگ گستره جغرافیایی بسیار وسیعی دارد که از مراکش و اسپانیا شروع شده و در سراسر اوراسیا تا ژاپن و اندونزی امتداد می‌یابد. این پرنده در زیستگاه‌های متنوعی زندگی می‌کند؛ از جنگل‌ها و سبزه‌زار‌ها گرفته تا بیابان‌ها، بوته‌زارها، مناطق کشاورزی و حتی فضا‌های شهری. 

چرخ‌ریسک‌های بزرگ بالغ به طور میانگین ۱۴ سانتی‌متر طول دارند. طول بال‌هایشان به طور متوسط بین ۲۲ تا ۲۵ سانتی‌متر است و وزنشان حدود ۱۸ گرم می‌باشد. هرچند تفاوت چندانی در اندازه کلی میان نر‌ها و ماده‌های بالغ دیده نمی‌شود؛ اما نر‌ها دارای بال‌های کمی بلندتر، رنگ‌پرِ درخشان‌تر و نوار سیاه پهن‌تری روی سینه نسبت به ماده‌ها هستند.

چرخ ریسک‌های بزرگ، در تمام طول سال در مناطق تولید مثل تابستانی خود باقی می‌مانند، مگر اینکه به خاطر آب و هوای شدید زمستان جابجا شوند. چرخ‌ریسک‌های بزرگ پرندگانی مهاجم هستند و در مناطق لانه‌سازی و تغذیه‌ای که خواهان آنها هستند، به سایر پرندگان و حتی حیوانات دیگری مانند خفاش‌ها حمله می‌کنند.

وضعیت حفاظتی

«اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت» (IUCN)؛ چرخ ریسک بزرگ را به عنوان گونه‌ای با کمترین نگرانی طبقه‌بندی می‌کند. تخمین‌های جمعیتی نشان می‌دهد که تعداد پرندگان بالغ از ۴۲۳ میلیون تا ۶۸۳ میلیون پرنده در سراسر جهان متغیر است.