چگونه زنان ایرانی میتوانند سبک زندگی زینبی را بازسازی کنند؟
به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا، روز پنجم جمادیالاول یادآور ولادت بانویی است که در تاریخ نه تنها بهعنوان یک زن صبور و خطیب حماسی، بلکه به عنوان «عقل بزرگ عاشورا» و «مربی پس از مصیبت» شناخته میشود.
ولادت حضرت زینب کبری (س) در حقیقت تولد یک مکتب است؛ مکتبی که در آن ایمان، عقلانیت، عاطفه، حضور اجتماعی و خانواده در ترکیب هماهنگی از معنویت و مسئولیت معنا مییابد.
امروز، در جهانی که زن میان خانه و اجتماع، میان احساس و عقل، و میان ظاهر و حقیقت گاه سردرگم میشود، بازخوانی سیره زینب کبری (س) بیش از هر زمان دیگری ضرورتی تربیتی و تمدنی است.
از اینرو گفتوگویی تفصیلی با حجتالاسلام هادی عجمی، کارشناس فقه تربیتی ترتیب دادهایم تا از نگاه دینی و کاربردی، شاخصهای سبک زندگی زینبی و درسهای آن برای زن و خانواده امروز بررسی شود.
زن همیشه نقش دارد؛ خنثی بودن زن افسانه است
در آغاز گفتوگو بفرمایید حضرت زینب (س) را چگونه باید در منظومه زن مسلمان دید؟ ایشان فقط الگوی صبر بودند یا یک «زن جامع» که چند نقش را همزمان به کمال رساندند؟
حضرت زینب سلاماللهعلیها الگویی از زن جامع است؛ یعنی زنی که میان عقل و احساس، خانه و جامعه، عبادت و مسئولیت هماهنگی عجیبی برقرار کرد. ایشان نه گوشهگیر بود و نه برونگرا به معنای افراطی، بلکه حضورش حسابشده، الهی و مأموریتمحور بود. باید توجه داشت زن همیشه نقش دارد؛ هیچ زنی بینقش نیست. فقط نقشها یا مثبتاند یا منفی. خنثیبودن در دستگاه خلقت وجود ندارد. حضرت زینب (س) نشان داد که زن حتی در پیچیدهترین موقعیتهای تاریخی، میتواند فاعل تاریخ باشد نه مفعول آن. به عبارتی دیگر در صحنه کربلا، زن فقط ناظر نبود؛ «راوی، معلم و ستون خیمه حق» بود.
الگوی زینبی: تنظیم نقشها بر محور توحید
این جمله شما که «زن همیشه نقش دارد» بسیار قابل تأمل است. اما چگونه میتوان در جامعه امروز، میان نقش خانوادگی و نقش اجتماعی زنان، تعادل برقرار کرد تا از افراط و تفریط در هر دو سو جلوگیری شود؟
تعادل، محصول شناخت است. حضرت زینب (س) از آن جهت توانستند در میدان عمل همسر، مادر، خواهر و معلم باشند، چون نقشها را بر محور توحید تنظیم کردند. یعنی هر نقشی که میپذیرفتند، رنگ خدا داشت. مشکل ما این است که یا زن را فقط در خانه میخواهیم و ظرفیت حضور اجتماعی او را نادیده میگیریم یا برعکس، او را از خانه بیرون میرانیم و خانه را بیریشه میکنیم. حضرت زینب (س) هر دو را داشتند؛ او ستون خانواده بود، ولی در لحظهای که حق در خطر افتاد، خطیب کوفه و شام شد.
از دیدهشدن تا بندگی: موتور محرک نقشهای زنانه
برخی معتقدند زن وقتی وارد عرصه اجتماعی میشود، ناگزیر از قربانی کردن بخشی از عاطفه یا آرامش خانوادگی است. آیا الگوی زینبی پاسخی برای این چالش دارد؟
بله! پاسخ او بسیار روشن است. زن اگر از «محور توحید» حرکت کند، هیچ نقشی به قیمت حذف نقش دیگر تمام نمیشود. حضرت زینب (س)، چون کار را برای خدا میکرد، در میدان عمل خسته نمیشد. اگر هدفِ حضور، دیدهشدن باشد، خستگی و فرسودگی میآورد؛ اما اگر هدف، بندگی باشد، کار اجتماعی میشود عبادت. به همین دلیل در زندگی زینب کبری (س) هیچ تضاد کاذبی میان خانه و جامعه نیست. او میدانست هر کاری که در مسیر ولایت و رضای خدا باشد، عین بندگی است؛ چه در آشپزخانه خانه علی (ع)، چه در مجلس ابنزیاد.
عقل و عاطفه در مکتب زینب؛ الگویی برای خانوادههای امروز
یکی از دوگانگیهای رایج در میان زنان و مادران امروز، درگیرشدن میان عقل و احساس است. به ویژه در تربیت فرزند، گاهی نمیدانند باید تصمیم عاطفی بگیرند یا عقلانی. حضرت زینب (س) چگونه توانستند عقلانیت را با عاطفه جمع کنند؟
عقل و عاطفه در دستگاه دینی، دو دشمن نیستند؛ دو بال پرواز انساناند. فقط باید «مراتب» آن را شناخت. حضرت زینب (س) عقل را در مرتبه الهی و عاطفه را در مسیر خدا قرار دادند. یعنی احساس را تابع ایمان کردند نه بالعکس. در واقعه عاشورا، همه چیز با عاطفه در هم آمیخته است؛ داغ برادر، شهادت فرزندان، اسارت، تحقیر...، اما در اوج این طوفان عاطفی، حضرت زینب (س) با آرامش گفتند: «ما رأیتُ إلا جمیلا». این سخن نشان از عقلانیتی دارد که از توحید میجوشد.
این نگاه چه تأثیری در تربیت خانواده دارد؟
بسیار زیاد. ما امروز در خانوادهها، گرفتار نوعی احساسگرایی افراطی هستیم. پدر و مادرها بیشتر با عاطفه تربیت میکنند تا با عقل. نصیحت میکنند، اما الگو نمیشوند. درحالیکه حضرت زینب (س) مربی به رفتار بود نه به گفتار. این در حالی است که در فضای پرآشوب امروز، رسانهها و گوشیها ذهن فرزند را اشغال کردهاند. اما هنوز تربیت الگویی تأثیر دارد. جوانها پس از دورهای تجربه، به همان چیزی برمیگردند که در خانه دیدهاند، نه آنچه شنیدهاند. اگر مادری در بحران، صبر و وقار نشان دهد، این تصویر تا آخر عمر در ذهن فرزندش میماند.
معنادرمانی در کربلا؛ زینب کبری و روانشناسی توحید
یکی از بخشهای مهم شخصیت حضرت زینب (س)، نگاه توحیدی ایشان است که حتی در سختترین لحظهها معنا را از خدا میگرفتند. امروزه در روانشناسی جدید از «معنادرمانی» سخن گفته میشود. آیا میتوان گفت حضرت زینب (س) مظهر واقعی معنادرمانی الهی بودند؟
دقیقاً همینطور است. ما امروز در روانشناسی اصطلاحاتی مثل شناختدرمانی یا معنادرمانی داریم. اما حقیقت این نظریات را قرنها قبل در رفتار زینب کبری (س) میبینیم. ایشان نمونه عملی معنادرمانی توحیدیاند. وقتی انسان به توحید برسد، همه رویدادها را در نسبت با خدا میبیند؛ هیچچیز را جدا از اراده الهی نمیفهمد. حضرت زینب (س) در اوج مصیبت گفتند: «ما رأیتُ إلا جمیلا» یعنی آنچه دیدم، جلوهای از حکمت خدا بود. این نگاه، درمان واقعی اضطراب است. روانشناسی مدرن گاهی میگوید معنا را باید بسازیم؛ اما زینب (س) میگوید معنا را باید کشف کنیم، چون معنا از پیش در نظام الهی وجود دارد. این فرق نگاه توحیدی با نگاه اومانیستی است.
کاربرد عملی معنا درمانی زینبی در زندگی امروز
این معنادرمانی زینبی در زندگی امروز زنان چگونه کاربرد دارد؟
بسیار کاربردی است. مثلاً زنی که در بحران اقتصادی، بیماری فرزند یا اختلاف خانوادگی گرفتار است، اگر به جای دیدن «بحران»، حضور خدا را ببیند، نگاهش عوض میشود. قرآن میفرماید که «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ»؛ یعنی یاری بگیرید از صبر و نماز. این همان صبر فعال زینبی است. صبر یعنی توقف در مسیر خدا.
شاخص اول: توحید و تقویت هویت درونی
شما به توحید بهعنوان شاخص اول زندگی زینبی اشاره کردید. این توحید چه جایگاهی در سبک زندگی امروز زنان دارد؟
حضرت زینب (س) دستپرورده حضرت زهرا (س) بودند و توحید در وجودشان ریشه داشت. این توحید نه تنها یک باور نظری، بلکه یک قدرت عملی بود. وقتی زن امروز توحید را در درون خود تقویت کند، توان مواجهه با مشکلات زندگی و تربیت فرزند افزایش مییابد. امروز ما تکنیکها و راهکارهای روانشناسی مختلف داریم؛ شناختدرمانی، معنا درمانی، مشاوره و غیره. اما بسیاری از این روشها تا وقتی پایه توحیدی وجود نداشته باشد، سطحی باقی میمانند. حضرت زینب (س) مثال بارز معنا درمانی عملی بود؛ همه چیز را در نسبت با خدا میدید.
چگونه میتوان توحید را در خانوادهها منتقل کرد؟
اولین گام، الگوسازی است. مادری که در کوچکترین بحرانها، مشکلات اقتصادی یا خانوادگی، به خدا و پیغمبر پناه ببرد و رفتار و گفتارش نشاندهنده اعتماد به اراده الهی باشد، الگوی زنده توحید میشود. وقتی دختران ما این تجربهها را مشاهده کنند، خود به خود، هویت ایمانی قوی میگیرند.
شاخص دوم: ولایتمداری
حضرت زینب (س) ولایتمداری را چگونه در زندگی عملی خود نشان دادند؟
ولایتمداری ایشان فراتر از تبعیت صرف بود؛ همراه با بصیرت و اقدام عملی بود. در خانه محدود نبودند و حتی در مواجهه با رسانههای عصر خود که همان بنیامیه و اعوانشان بودند، استقامت کردند و حق را بازنمایی کردند. در زندگی امروز هم، ولایتمداری یعنی نزدیک شدن به خطوط تربیتی اهل بیت (ع) و اجرای آن در خانواده، تربیت فرزند و حضور اجتماعی. این مسیر، بسیاری از مشکلات فردی و خانوادگی را حل میکند، چون انسان را در مسیر درست قرار میدهد.
شاخص سوم: صبر فعال و مواجهه با بحرانها
حضرت زینب (س) در عاشورا و پس از آن، با چه نوع صبری بحرانها را مدیریت کردند؟
همان طور که گفته شد صبر ایشان «صبر فعال» بود؛ حرکت در مسیر حق با آرامش و حکمت. در زندگی امروز زنان، صبر فعال یعنی اقدام حسابشده در مواجهه با مشکلات روانی و خانوادگی، بدون فروپاشی عاطفی، البته این صبر از ایمان و معنویت عمیق میآید. قرآن میفرماید: «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ». یعنی هرگاه انسان در فشار قرار گرفت، یاری خدا را طلب کند و با صبر و عمل فعال پاسخ دهد.
تربیت فرزند به سبک زینبی: الگوسازی و رفتار به جای نصیحت
حضرت زینب (س) در تربیت فرزندان چگونه عمل میکردند؟
حضرت زینب کبری (س) به جای نصیحت مستقیم، با رفتار خود تعلیم میدادند. در عصری که ابزار رسانهای و شبکههای اجتماعی فرزندان امروز را تحت تأثیر قرار داده، این روش هنوز هم مؤثر است. مثلاً وقتی مادر در مواجهه با مشکلات، صبر و عدالت را رعایت میکند، فرزند میآموزد که عقلانیت و عاطفه میتوانند همزمان باشند. این همان الگویی است که حضرت زینب به آن عمل میکرد؛ فرزند با مشاهده رفتار مادر، نه با شنیدن سخنرانی، تربیت میشود.
پس تربیت زینبی در عصر امروز چگونه قابل اجراست؟
این تربیت دو مرحله دارد:
ـ تقویت هویت ایمانی فرزند؛ یعنی فرزند بداند ارزشها و اصول خانواده چیست.
ـ نمایش عملی این اصول؛ یعنی والدین خود در زندگی واقعی، صبر، توحید، عدالت و حضور مؤمنانه را نشان دهند. در نهایت فرزند وقتی این ارزشها را مشاهده کند، حتی در شرایط بحرانی، راه درست را انتخاب میکند.
صبر فعال زینبی و مدیریت بحرانهای خانوادگی
صبر حضرت زینب (س) در مواجهه با بحرانها چه ویژگی خاصی داشت؟
صبر ایشان فعال و هدفمند بود. صبر همراه با اقدام حسابشده و حکیمانه. در خانوادههای امروز، صبر فعال یعنی توان مقابله با مشکلات روانی، اختلافات خانوادگی یا فشارهای اجتماعی بدون فروپاشی عاطفی. صبر فعال زینبی محصول ایمان و توحید است؛ یعنی انسان میداند که خدا در همه امور حاضر است و راه حلهای الهی دارد.
حضور اجتماعی زن؛ رعایت کرامت و ولایتمداری
در دنیای امروز که رسانهها پر از الگوهای زنانه دروغین هستند، چگونه میتوان چهره واقعی حضرت زینب (س) را معرفی کرد؟
ابتدا باید هویت درونی زنان تقویت شود. زن بداند مرزهای کرامت و ارزشهایش چیست و حضور اجتماعیاش را بر اساس آن تنظیم کند. حضرت زینب (س) در دوران خود، حتی در مواجهه با رسانههای بنیامیه، هیچگاه خطای تحلیلی نکردند و با ولایتمداری و بصیرت الهی، هم خانه و هم جامعه را مدیریت کردند.
شاخصهای سبک زندگی زینبی برای زنان امروز
ـ توحید عملی: تمام امور زندگی را در نسبت با خدا ببینند.
ـ ولایتمداری: تصمیمات و رفتارها را بر اساس آموزههای اهل بیت (ع) تنظیم کنند.
ـ صبر فعال: در برابر فشارها و بحرانها، آرامش و اقدام مؤثر داشته باشند.
ـ تربیت الگویی: فرزند را با رفتار و حضور عملی آموزش دهند.
ـ حضور مؤمنانه اجتماعی: در جامعه نقشآفرینی کنند بدون اینکه کرامت و حیا را زیر پا بگذارند.
ـ جهاد تبیین و بازنمایی حقیقت: در خانواده و اجتماع، روشنگری و تبلیغ حق را پی بگیرند.
پیام عملی برای زن ایرانی امروز
اگر بخواهیم پیام عملی حضرت زینب (س) برای سبک زندگی امروز زنان ایرانی را خلاصه کنیم، چه میتوان گفت؟
یک جمله کوتاه و کاربردی: «خودت باش! تو پر باش!»؛ یعنی زن امروز باید بداند که سبک زندگی زینبی نه تقلید خشک بلکه وجود پر و فعال، متکی به توحید، ولایت، صبر و حضور مؤمنانه است. زن پرتوان زینبی، خود را محدود به خانه نمیکند، اما هرگز کرامت و ارزشهای خود را فدای حضور اجتماعی نمیکند.
نکات مهارتی کاربردی برای زنان امروز
۱. خودشناسی و تقویت توحید
هر زن باید بداند هویت او از کجا نشأت میگیرد. تقویت ارتباط با خدا، زمینهساز تمام مهارتهای دیگر است.
تمرین عملی: در مواجهه با مشکلات روزمره، ابتدا اراده الهی را در نظر بگیرید و بعد اقدام کنید.
۲. صبر فعال
بحرانهای روانی و خانوادگی را با اقدام حسابشده مدیریت کنید، نه تحمل خاموش.
تمرین عملی: هنگام اختلاف خانوادگی، قبل از واکنش احساسی، نفس عمیق بکشید، ارزشها و هدف الهی را مرور کنید، سپس تصمیم بگیرید.
۳. تربیت فرزند الگویی
فرزندان با رفتار والدین آموزش میبینند.
تمرین عملی: اگر میخواهید فرزندتان صبور باشد، خودتان در مواجهه با مشکلات صبور باشید.
۴. حضور مؤمنانه در اجتماع
رعایت حیا و کرامت، همراه با فعالیت اجتماعی مؤثر.
تمرین عملی: در فعالیتهای اجتماعی، فرهنگی یا آموزشی شرکت کنید، اما همیشه معیارهای اخلاقی و دینی را رعایت کنید.
۵. جهاد تبیین
بازنمایی حقیقت و روشنگری اجتماعی، بخشی از مسئولیت زن در خانواده و جامعه است.
تمرین عملی: در گفتگوها، شبکههای اجتماعی و محیط کاری، حقایق الهی و اخلاقی را بهصورت مؤمنانه بیان کنید.
انتهای پیام/
