سفید شدن مو، انتخابی برای بقاست

به گزارش «ساینس دیلی» (Science Daily)، در طول زندگی، سلول‌های بدن ما همواره در معرض عوامل درونی و بیرونی قرار دارند که می‌توانند به «دی‌اِن‌اِی» (DNA) آسیب برسانند. این آسیب‌های ژنتیکی یکی از عوامل شناخته شده در فرآیند پیری و بروز سرطان به شمار می‌روند؛ اما دانشمندان سال‌هاست در تلاش‌اند تا ارتباط دقیق میان این آسیب‌ها و تأثیر آنها بر سلامت بافت‌ها را در گذر زمان درک کنند؛ به‌ویژه اینکه سلول‌های بنیادی آسیب دیده از نظر «دی‌اِن‌اِی» چگونه رفتار می‌کنند. 

سلول‌های بنیادی ملانوسیت (Melanocyte Stem Cells – McSCs) نوعی سلول تخصص‌یافته هستند که به ملانوسیت‌ها تبدیل می‌شوند؛ همان سلول‌هایی که رنگدانه‌های مو و پوست را تولید می‌کنند. در پستانداران، این سلول‌های بنیادی در ناحیه‌ای از فولیکول مو به نام «برآمدگی-زیر برآمدگی» (bulge-sub-bulge) قرار دارند. در این محل، آنها به صورت سلول‌های نابالغ ملانوبلاست باقی می‌مانند و با هر چرخه بازسازی مو، به حفظ رنگ طبیعی مو و پوست کمک می‌کنند.

کشف نحوه تأثیر آسیب «دی‌اِن‌اِی» بر سفید شدن مو

نتایج یک پژوهش تازه که در تاریخ ۶ اکتبر ۲۰۲۵ در مجله «نیچر سِل بیولوژی» (Nature Cell Biology) منتشر شده، توسط گروهی از پژوهشگران به سرپرستی پروفسور «امی نیشیمورا» (Emi Nishimura) و استادیار «یاسوآکی موهری» (Yasuaki Mohri)، از «دانشگاه توکیو» (University of Tokyo) انجام شده است. این گروه بررسی کردند که سلول‌های بنیادی ملانوسیت در برابر انواع مختلف آسیب‌های «دی‌اِن‌اِی» چه واکنشی نشان می‌دهند.

با استفاده از رهگیری طولانی مدت دودمان سلولی و تحلیل بیان ژن در موش‌ها، پژوهشگران دریافتند که وقتی این سلول‌های بنیادی دچار شکست‌های دو رشته‌ای «دی‌اِن‌اِی» می‌شوند، فرآیندی به نام تمایز همراه با پیری سلولی (senescence-coupled differentiation) یا به اختصار (seno-differentiation) را تجربه می‌کنند. در این حالت، سلول‌های بنیادی به طور دائمی به سلول‌های بالغ تبدیل می‌شوند و در نهایت از بین می‌روند؛ پدیده‌ای که به سفید شدن مو منجر می‌شود. این روند تحت کنترل مسیر سیگنالی p53-p21 انجام می‌گیرد.

اما هنگامی که این سلول‌ها در معرض برخی مواد سرطان‌زا مانند ۷،۱۲-دی‌متیل‌بنزانتراسین یا اشعه فرابنش نوع B (UVB) قرار می‌گیرند، مسیر محافظتی تمایز همراه با پیری سلولی را تجربه نمی‌کنند. با وجود آسیب دی‌ان‌ای، سلول‌ها همچنان توانایی تقسیم و نوسازی خود را حفظ می‌کنند و به‌جای نابودی، به صورت کلونال (از یک سلول واحد) گسترش می‌یابند. این گسترش با کمک سیگنال‌های لیگاند KIT که از بافت‌های اطراف و اپیدرم ترشح می‌شوند، تقویت می‌شود. این سیگنال‌های محیطی مانع از فعال شدن تمایز محافظتی می‌گردند و سلول‌ها را به سمت حالتی سوق می‌دهند که مستعد بروز سرطان است. 

دو سرنوشت متضاد سلولی: سفیدی مو یا سرطان

به گفته پروفسور نیشیمورا: «یافته‌های ما نشان می‌دهد که یک جمعیت سلولی واحد می‌تواند بسته به نوع استرس و سیگنال‌های ریز محیطی، دو سرنوشت کاملا متضاد را دنبال کند؛ یعنی یا دچار تحلیل و نابودی شود، یا گسترش یابد. این موضوع نگاه ما را به پدیده‌های ظاهرا بی‌ارتباطی، چون سفید شدن مو و ملانوم (نوعی سرطان پوست) تغییر می‌دهد و آنها را به عنوان دو پیامد متفاوت از واکنش سلول‌های بنیادی به استرس بازتعریف می‌کند».

پژوهشگران تاکید می‌کنند که این نتایج به این معنا نیست که سفید شدن مو از بروز سرطان جلوگیری می‌کند. در واقع، تمایز همراه با پیری سلولی نوعی مکانیسم دفاعی در برابر استرس سلولی است که سلول‌های بنیادی آسیب‌دیده را از چرخه حیات خارج می‌کند تا از تبدیل شدن آنها به سلول‌های خطرناک جلوگیری شود. اما زمانی که این مکانیسم از کار می‌افتد یا دور زده می‌شود، سلول‌های آسیب دیده زنده می‌مانند و می‌توانند در نهایت به سلول‌های سرطانی از جمله سلول‌های ملانوم، تبدیل شوند.

پیوند میان پیری، سرطان و خودتخریبی سلولی

با شناسایی مسیر‌های مولکولی‌ای که تعیین می‌کنند آیا یک سلول بنیادی مسیر محافظتی «تحلیل» را طی کند یا مسیر خطرناک «گسترش»، این مطالعه توانسته است ارتباطی میان زیست‌شناسی پیری بافت‌ها و شکل‌گیری سرطان برقرار کند. همچنین، این یافته‌ها اهمیت فرآیند طبیعی حذف سلول‌های آسیب‌دیده (senolysis) را برجسته می‌کند؛ فرآیندی که بدن از طریق آن با از میان برداشتن سلول‌های پرخطر، از بروز سرطان پیشگیری می‌کند.