انقضای ۲۲۳۱ ایران را از بار حقوقی تحریمها آزاد کرد
با پایان یافتن مهلت تحریمهای مرتبط با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در تاریخ ۲۶ مهر، فضای حقوقی و سیاسی جدیدی برای ایران ایجاد شده است. این تحول، هم فرصتها و هم چالشهایی را در روابط بینالملل و برنامه هستهای کشور به همراه دارد. «نوید کمالی» کارشناس مسائل بینالملل و حقوق بینالملل، در گفتوگو با خبرنگار سیاسی آنا به بررسی ابعاد حقوقی انقضای این تحریمها، واکنش کشورهای منطقه و نقش آژانس بینالمللی انرژی اتمی پرداخته و چشمانداز دیپلماتیک ایران پس از پایان ۲۲۳۱ را تشریح کرد.
آنا: ۲۶ مهر موعد انقضای تحریمهای مرتبط با قطعنامه ۲۲۳۱ بود. از نظر حقوقی و سیاسی، بعد از این تاریخ، کشورها چه الزامی برای تبعیت از این تحریمها دارند؟
با پایان یافتن مهلت مقرر در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در تاریخ ۲۶ مهر که از آن تحت عنوان Termination Day یاد میشود، از نظر حقوقی دیگر هیچ تعهد الزامآوری برای کشورها جهت ادامه اجرای تحریمهای مرتبط با این قطعنامه وجود ندارد. به بیان ساده، از این تاریخ به بعد، پایه حقوقی تحریمهای سازمان ملل علیه کشورمان رسماً از بین رفته است و دولتها در قبال آن تعهدی ندارند. با این حال، برخی کشورها ممکن است همچنان به دلایل سیاسی یا برای حفظ روابط خود با غرب، محدودیتهایی را به صورت داوطلبانه ادامه دهند.
آنا: برخی کشورها مثل ترکیه یا کره جنوبی همچنان در چارچوب محدودیتهای آمریکا عمل میکنند. آیا این رفتار بیشتر ناشی از فشار سیاسی واشنگتن است یا تعهد حقوقی بینالمللی؟
رفتار کشورهایی مانند ترکیه یا کره جنوبی بیش از آنکه از تعهد حقوقی بینالمللی ناشی شود، ریشه در فشارهای سیاسی و اقتصادی واشنگتن دارد و باید به این نکته هم توجه داشته باشیم که این دو کشور و کشورهایی از این دست در پروندههای زیادی تابع و پیونده خورده با ایالات متحده آمریکا هستند و به طور طبیعی ذیل سیاستهای این کشو روابط خود را با بلوک شرق تنظیم میکنند. علاوه بر این، این کشورها نگران تحریمهای ثانویه آمریکا یا آسیب به روابط اقتصادیشان با غرب هستند. در واقع، پس از انقضای ۲۲۳۱، هیچ الزام حقوقی برای ادامه این محدودیتها وجود ندارد، اما قدرت سیاسی و مالی آمریکا همچنان بر تصمیمات بسیاری از دولتها خصوصا کشورهایی مانند ترکیه و کره جنوبی تأثیر میگذارد.
آنا: در مورد اقدام اخیر ترکیه که برخی تحریمها را به ظاهر بازگردانده، تحلیل شما چیست؟ آیا این اقدام واقعاً اجرایی است یا صرفاً نمایشی و برای حفظ ملاحظات با غرب انجام شده؟
درباره اقدام اخیر ترکیه در بازگرداندن ظاهری برخی محدودیتها باید میان ابعاد نمادین-سیاسی و اجرایی-حقوقی تمایز قائل شد. در واقع تا به امروز این اقدام بیشتر جنبه سیاسی و نمایشی دارد تا اجرایی و طرف ترک به خوبی نسبت به عواقب اقدام اجرایی و عملی علیه کشورمان واقف است، از این رو، آنکارا تلاش میکند میان روابط خود با تهران و همکاریهایش با غرب و خاصه ایالات متحده عصر ترامپ نوعی توازن دیپلماتیک برقرار کند لذا فعلا به نظر میرسد ترکیه صرفاً میخواهد از بروز تنش با آمریکا و اروپا جلوگیری کند.
آنا: با توجه به انقضای قطعنامه ۲۲۳۱، آیا از نظر حقوق بینالملل، دیگر هیچ سند الزامآوری برای محدودسازی برنامه هستهای ایران در شورای امنیت وجود دارد؟
از نظر حقوق بینالملل، با پایان یافتن دوره برجام، دیگر هیچ سند الزامآور فعالی در شورای امنیت برای محدودسازی برنامه هستهای کشورمان وجود ندارد. البته شورای امنیت در آینده میتواند در صورت اجماع اعضا، تصمیم جدیدی بگیرد، اما تا این لحظه هیچ مبنای حقوقی تازهای جایگزین قطعنامه ۲۲۳۱ نشده است.
آنا: در چنین شرایطی، آیا ایران میتواند خواستار حذف کامل نام خود از فهرست موضوعات شورای امنیت شود؟
کشورمان اکنون میتواند به صورت رسمی و سیاسی درخواست خروج نام خود از فهرست موضوعات شورای امنیت را در محافل مختلف مطرح و پیگیری کند، چراکه با پایان یافتن برجام، موضوع هستهای کشورمان دیگر مبنای قطعنامهای فعالی ندارد. با این حال، تصمیم نهایی در این باره به اجماع اعضای شورای امنیت بستگی دارد و کشورمان باید برای اقناع کشورها در این مسیر تلاش دیپلماتیک جدی انجام دهد.
آنا: برخی معتقدند دبیرخانه سازمان ملل بدون مجوز شورای امنیت صفحه تحریمهای ایران را در سایت خود بهروز کرده است؛ از نظر شما این اقدام چه تبعاتی دارد و آیا میتواند به نوعی تداوم غیرقانونی تحریمها تلقی شود؟
باید به این نکته توجه داشت که اگر دبیرخانه سازمان ملل بدون مجوز رسمی شورای امنیت اقدام به بهروزرسانی صفحه تحریمهای کشورمان کرده باشد، این کار از نظر حقوقی محل تردید و انتقاد جدی است. چنین اقدامی میتواند به عنوان تداوم غیرقانونی تحریمها تفسیر شود و بر وجهه بیطرفی دبیرخانه تأثیر منفی بگذارد و ایران میتواند از مسیرهای رسمی این اقدام را پیگیری و اعتراض کند.
آنا: نظارت بینالمللی بر برنامه هستهای ایران پس از قطعنامه ۲۲۳۱ چه تفاوتی با دوران قبل از آن داشت؟
در دوره اجرای قطعنامه، نظارت آژانس بینالمللی انرژی اتمی بر برنامه هستهای کشورمان گستردهتر و دقیقتر از گذشته بود، چراکه بخشی از توافق هستهای بر پایه همین قطعنامه انجام میشد. با پایان آن، سطح نظارتها ممکن است تغییر کند و ادامه آن بستگی به توافقات جدید میان ایران و آژانس دارد. با این حال نباید تاثیر فشارهای غرب و خاصه ایالات متحده بر آژانس را نادیده گرفت.
آنا: آیا بعد از انقضای ۲۲۳۱، برنامه هستهای ایران باید مانند سایر کشورهای فاقد سلاح هستهای عضو معاهده NPT ارزیابی شود؟
پس از انقضای قطعنامه، برنامه هستهای کشورمان باید در چارچوب معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای مانند سایر کشورهای فاقد سلاح اتمی ارزیابی شود. به عبارت دیگر، کشورمان همانند دیگر اعضای NPT تحت نظارت آژانس باقی میماند، اما نوع و سطح همکاریها به فضای سیاسی و تعامل میان تهران و آژانس بستگی خواهد داشت که این مسئله نیازمند گذشت زمان است.
انتهای پیام/
