نقش میکروب‌ها در سلامتی انسان
میکروبیوم، این دنیای شگفت‌انگیز از میکروب‌ها که در بدن ما ساکن‌اند، با کمک فناوری‌های نوین به یکی از مهمترین کلید‌های سلامت و درمان تبدیل شده است. انیس محمدی، استاد دانشگاه علوم پزشکی آزاد تهران، در گفت‌وگویی جامع با خبرگزاری آنا از نقش این جوامع میکروبی در بیماری‌ها، رفتار و حتی پزشکی قانونی می‌گوید و افق‌های تازه‌ای را ترسیم می‌کند.
محمدی، با اشاره به تحقیقات انجام شده در حوزه میکروبیوم گفت: «پیشرفت در فناوری، به‌ویژه توالی‌یابی ژنتیکی، در سال‌های اخیر به طور چشمگیری توجه‌ها را به سمت این موضوع جلب کرده است. این پیشرفت‌ها بینش فوق‌العاده‌ای درباره ماهیت جوامع میکروبی، تعاملات آنها با میزبان و اثراتشان در محیط خارجی فراهم کرده‌اند. او تأکید می‌کند که درک نقش میکروبیوتا (Microbiota) و برهم‌کنش‌های آنها با میزبان و سایر میکروب‌ها می‌تواند مهندسی تکنیک‌های تشخیصی و استراتژی‌های مداخله‌ای جدیدی را در زمینه‌هایی، چون پزشکی، پزشکی قانونی، اکولوژی و کشاورزی امکان‌پذیر کند.»
اثر انگشت زیستی یا سیستمی پویا؟
انیس محمدی، درباره ویژگی‌های خاص میکروبیوم در هر فرد توضیح داد: «دو نوع میکروبیوم وجود دارد. میکروبیوم اصلی که در ۹۵ درصد افراد یا بیشتر در اندام‌های خاص، مانند روده، مشترک است و میکروبیوم ثانویه که ممکن است بین افراد متفاوت باشد. این ترکیب تحت تأثیر عواملی، چون بهداشت فردی از جمله استفاده از صابون، دهان‌شویه و کرم‌های لایه‌بردار، رژیم غذایی و مصرف داروها، به‌ویژه آنتی‌بیوتیک‌ها، تغییر می‌کند. این پویایی نشان می‌دهد که میکروبیوم در عین شباهت‌های کلی، برای هر فرد تا حدی منحصر‌به‌فرد است.»
میکروبیوم در سراسر بدن حضور دارد
میکروبیوم محدود به روده نیست؛ میکروبیوم در نقاط مختلف بدن از جمله دهان، بینی، پوست و حتی اندام‌هایی مانند رحم که پیش‌تر استریل پنداشته می‌شد حضور دارد. محمدی گفت: «میکروبیوم هر اندام، منحصر‌به‌فرد است و برای مثال میکروبیوم روده با پوست تفاوت دارد. تحقیقات اخیر نشان داده‌اند که اندام‌هایی مثل رحم دارای ارگانیسم‌های متفاوتی هستند و تغییر در میکروبیوتای آن می‌تواند پاسخ التهابی در آندومتر (endometrium) ایجاد کند که بر موفقیت بارداری تأثیر می‌گذارد. همچنین، تفاوت در تنوع و سطوح میکروبیوم ریه بین افراد سالم و بیماران مبتلا به آسم یا بیماری‌های آلرژیک مشاهده شده است.»
ارتباط و تاثیر میکروبیوم بر بیماری‌ها
محمدی در خصوص ارتباط میکروبوم و بیماری گفت: «ارتباط میکروبیوم با بیماری‌ها یکی از محور‌های کلیدی این حوزه است. میکروبیوم روده تأثیر قابل‌توجهی بر سلامت دارد و می‌تواند در چاقی، دیابت، بیماری‌های التهابی روده، بیماری‌های قلبی‌عروقی و اختلالات عصبی نقش داشته باشد.»
وی اشاره کرد: «برخی باکتری‌ها در شکستن کربوهیدرات‌های پیچیده، مانند ترکیبات دیواره سلولی گیاهان، کارآمدترند و افزایش حضور آنها در روده می‌تواند بهره‌وری ذخیره‌سازی محصولات متابولیک را بالا ببرد. این ویژگی برای افرادی که دچار سوءتغذیه‌اند یا بیماران مبتلا به سرطان می‌تواند مفید باشد.»
محور مغز-روده و سلامت روان
تأثیر میکروبیوم فراتر از جسم، به روان نیز می‌رسد. محمدی با اشاره به مطالعات اخیر تاکید کرد: «میکروب‌های روده در رشد عصبی و کنترل رفتار نقش دارند. این میکروب‌ها از طریق عصب واگ و سیتوکین‌ها با سیستم عصبی مرکزی ارتباط برقرار می‌کنند و به طور بالقوه در تنظیم رفتار مؤثرند.»
او افزود: «فهرست روبه‌رشدی از اختلالات عصبی-زیستی، از جمله اوتیسم، اسکیزوفرنی، پارکینسون، مولتیپل اسکلروزیس، اختلالات خلقی دوقطبی، اضطراب و افسردگی، با محور روده-مغز مرتبط هستند.»
باکتری ها، دوست یا دشمن؟
انیس محمدی با رد کردن باور نادرست درباره مضر بودن همه باکتری‌ها، تأکید کرد: «بسیاری از باکتری‌ها برای محافظت از میزبان در برابر عوامل بیماری‌زا ضروری‌اند. نتیجه یک عفونت به تعامل سه‌جانبه بین پاتوژن، میکروبیوتای میزبان و سیستم ایمنی بستگی دارد. باکتری‌های هم‌زیست از طریق رقابت مستقیم برای مکان‌های استعمار، تولید متابولیت‌هایی که رشد پاتوژن را مهار می‌کنند و تعدیل پاسخ‌های ایمنی، با عوامل بیماری‌زا مقابله می‌کنند.»
پروبیوتیک ها، مفید یا تبلیغاتی؟
در صنایع غذایی، پروبیوتیک‌ها، مخلوطی از باکتری‌ها و مخمر‌ها مورد توجه‌اند. این ترکیبات پس از مصرف در روده کلونیزه می‌شوند و به طور موقت حضور دارند. محمدی در این مورد توضیح داد: «پروبیوتیک‌ها برای درمان اسهال ناشی از کلستریدیوم دیفیسیل (Clostridium difficile) و بیماری‌های التهابی روده استفاده می‌شوند، اما اثربخشی آنها به گونه‌ها، دوز و حیات ارگانیسم‌ها وابسته است و برخی ممکن است بی‌اثر باشند.»
او هشدار داد: «هرچند پروبیوتیک‌ها عموماً مکمل‌های غذایی سالمی هستند، انتخاب نادرست می‌تواند نتیجه مطلوب را به همراه نداشته باشد.»
از پیوند مدفوع تا آینده پزشکی
محمدی گفت: «پیوند میکروبیوتای مدفوع (FMT) به‌عنوان روشی نوین در حوزه درمان با استفاده از میکروبیوم پتانسیل بالایی دارد. در این روش تعدیل میکروبیوم گوارشی مطرح است. این روش که در حال حاضر توسط FDA برای بیماران مبتلا به کلستریدیوم دیفیسیل مقاوم به درمان‌های استاندارد تأیید شده، در بهبود بیماری‌های گوارشی و غیرگوارشی مؤثر است.»
او افزود: «که با توجه به پیچیدگی تعاملات میکروبی و منحصر‌به‌فرد بودن میکروبیوم هر فرد، می‌توان به سمت درمان‌های شخصی‌سازی‌شده حرکت کرد که کارایی و پتانسیل میزبان را افزایش می‌دهد.»
برای آگاهی بیشتر و تقویت میکروبیوم، راهکار‌هایی وجود دارد. دکتر محمدی توصیه می‌کند که مطالعه منابع معتبر درباره میکروبیوم هر اندام اطلاعات جامعی ارائه می‌دهد. رعایت بهداشت، رژیم غذایی مناسب و استفاده هدفمند از پروبیوتیک‌ها می‌تواند به اصلاح و تقویت میکروبیوم کمک کند، اما استفاده نابجا از داروها، به‌ویژه آنتی‌بیوتیک‌ها، تغییراتی نامطلوب ایجاد می‌کند.»
هوش مصنوعی و میکروبیولوژی
محمدی توضیح داد: «هوش مصنوعی وارد این عرصه شده است. تخمین فاصله پس از مرگ (PMI) چالش‌های پزشکی قانونی است و جانشینی میکروبی پس از مرگ، که الگویی زمانی دارد، ابزاری بالقوه برای این منظور فراهم کرده است.»
او افزود: «هوش مصنوعی با تحلیل داده‌های بزرگ، مدل‌های پیش‌بینی را توسعه داده و در تصمیم‌گیری‌ها کمک می‌کند. همچنین، محققان در تلاشند تا مدل‌های تشخیص مبتنی بر میکروبیوم را برای شناسایی انواع سرطان به کار گیرند.»
در پایان وی نتیجه گرفت: «میکروبیوم با پتانسیل عظیم خود، نه‌تنها درک ما از سلامت و بیماری را دگرگون می‌کند، بلکه راه را برای نوآوری‌های پزشکی و فراتر از آن هموار می‌سازد.»
انتهای پیام/
