نکاتی در باب استقلال دانشگاهها تا معیشت اساتید
به گزارش خبرگزاری آنا، حسین سیمایی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، در نشست سراسری کانون صنفی استادان دانشگاهی ایران که با حضور محمدرضا عارف، معاون اول رئیسجمهور، در دانشگاه تهران برگزار شد، سخنانی را مطرح کرد که به محورهایی همچون استقلال دانشگاهها، شایستهسالاری، کرامت دانشگاهیان و بهبود شرایط علمی و معیشتی پرداخته است، در این مطلب میخواهیم به برخی نکات در این محورها اشاراتی داشته باشیم که به نظر کمک کار است.
شایستهسالاری و مشارکت دموکراتیک
وزیر علوم در سخنانش بر شایستهسالاری تأکید میکند و از سوی دیگر، بر لزوم مشورت و مشارکت اعضای هیئت علمی در انتخاب روسای دانشگاهها اصرار دارد، اما به یکباره از مصلحتها و محدودیتها میگوید. گویی وزیر محترم مخاطبانش را به در باغی سرسبز و خرم میبرد و از استقلال و انتخاب شایستگان میگوید و بعد بدون اشاره به موارد و مصادیق روشن، در باغ را میبندد و میگوید، مصالح و محدودیتها فعلا اجازه وارد شدن به باغ را نمیدهد و به صورت شفاف نمیفرمایند، کدام محدودیتها و بابت چه مواردی و از سوی چه جایگاهی مانع تحقق منویات وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری است. این نوع طرح بحث که البته مسبوق به سابقه نیز هست، حاکی از یک بیم و امید که صرفا میخواهد مسائل وزارتخانه را به بیرون از ساختارش منتقل کند و همواره در جایگاه مطالبهگر بایستد.
اشاره به شایستهسالاری مستلزم وجود معیارهای روشن، عینی و قابل سنجش برای انتخاب است که امری پسندیده و مورد تاکید همگان است ولیکن در انتصابات ماههای اخیر این موارد به روشنی ذکر و مشاهده نشده است یا تاکید بر مشارکت بدون ذکر روال و فرآیندهای آن، این نگرانی را پیش میآورد که از قضا شایستهسالاری به کنار رفته و بنا به اقتضای دولتها، گرایشهای گروهی برای انتخاب روسای دانشگاهها در اولویت قرار گیرد و عرصه علم و فرهنگ و اخلاق صحنه کشمکشهای سیاسی و جناحی شود که نهتنها بر فرآیند انتخاب تأثیر منفی میگذارد، بلکه ممکن است زمینهساز نارضایتی و بروز اختلافات داخلی عمیق در دانشگاهها شود.
استقلال دانشگاهها و حرفهای نگفته
سیمایی با بیان اینکه به استقلال دانشگاه معتقد است، تاکید کرد: «شخصا از استقلال دانشگاهها پیروی میکنم، حتی اگر رئیس دانشگاهی، که منتخب خودم هم باشد، در مقابل من برای حفظ هویت دانشگاه مقاومت کند، از او حمایت میکنم.»
با اینکه وزیر علوم اشاره داشت، از افشای زودهنگام برخی از برنامههایش خودداری میکند، اما با سرنخهایی که طی این چندماه مطرح کرده است، محور فعالیتهای وزارتخانه او روشن میشود.
یکی ازین موارد تاکید چندباره وزیر علوم بر بحث استقلال دانشگاهها است که سالها در داخل و خارج از کشور روی آن مباحث مفصل علمی و مدیریتی شده است. معیارهای مطلوب استقلال دانشگاهی اعم از مباحث ساختاری تا مالی و محتوایی در نهایت میبایست در یک طرح کلان منجر به اجرای درست سیاستهای کلان و گرهگشایی از مسائل کشور و جامعه شود. این نقشه راه علمی و سیاستهای کلان دانشگاهی تاکنونی در معرض دید اهالی علم و فرهنگ قرار نگرفته است که حال براساس آن بشود قضاوت داشت، اما آنچه مسلم است، باید صورت مسئله مشخص باشد که استقلال در چه حوزههایی و در چه بخشهایی مدنظر است.
استقلال دانشگاهها در نهایت میبایست منجر به چابک شدن دانشگاهها و پیشتازی و پویایی در عرصه تولید علم و فناوری و پاسخگویی مسئولان آن شود؛ به نوعی تمرکززدایی و اعطای اختیارات به دانشگاهها بنا به ضرورتها و اقتضائات محلی و ملی و موضوعی، به معنای ایجاد جزیرههای منفک از یکدیگر یا خارج از شمول سیاستگذاریهای بالا دستی نیست. شاید بهتر باشد اینگونه بپرسیم که اگر در مسائل آتی، بین وزیر و ستادش و دانشگاه اختلاف نظری بود، فصل الخطاب با این وضع کجاست؟ عزل و نصبها بنا به تعریف آقای سیمایی در چه فرآیندی انجام خواهد شد؟ همه چیز انتخابی است یا نظر وزارتخانه را نیز باید لحاظ کنند و چه تضمینی است که این میان مشکلات پیچیده و اختلافات دیگری سرباز نکند؟
یکی از مواردی که سالهاست به یک عارضه در بخش مدیریتی کشور تبدیل شده است، ایراد شعارهای کلان مطلوب بدون ذکر مصادیق و جوانب آن و ایجاد انتظارات و بعد عملکردی حتی متناقض با همان شعارهاست. بارها پیش آمده و در ادوار گذشته نیز شاهد آن بودهایم که سلایق و مصالح مدیریتی وزارتخانه بر مصالح مدیریتی دانشگاهها چربیده و آن شده که وزارتخانه خواسته و البته بعدها نیز این موارد به پای محدودیتهای بیرونی فاکتور شده است؛ لذا ضامن اجرایی شدن استقلال دانشگاهها، ارائه آییننامه یا دستورالعملی است که حدود را روشن کند و جزء به جزء لوازم اجرایی آن پیشبینی شود.
مشکلات اقتصادی اساتید پابرجا، راههایی که مشخص نیست
وزیر علوم بهدرستی به چالشهای اقتصادی اعضای هیئت علمی و کارکنان دانشگاه اشاره کرده و از تلاش برای بهبود وضعیت معیشتی آنها سخن گفته است؛ بهویژه اینکه وی تأیید میکند که حقوق اعضای جدید هیئت علمی «به شدت پایین» است و این موضوع از روز اول حضورش در وزارت علوم دغدغه او بوده است.
با این حال، عدم ارائه راهکارهای عملی و مشخص برای حل این مشکلات، بر ابهامات موجود افزوده است و با پرس و جویی از بخشهای مختلف وزارتخانه این مسئله به چشم میآید که هنوز طرح مدونی روی میز مدیران ارشد نیست و در حد حدس و گمانه مواردی مطرح میشود که حدود دو دهه است، همانها با ادبیاتهای مختلف بیان میشود.
از سویی اقدامات پراکنده مانند «برداشتن سقف حقوق» اگرچه گامی مثبت است، اما بهتنهایی برای رفع چالشهای اقتصادی اساتید کافی نیست و تقریبا بخش اندکی از اعضای هیئتهای علمی ممکن است بتوانند ازین امتیاز بهره ببرند و در گذشته نیز محل مناقشه اعضای هیئتهای علمی بوده که مبالغ مازاد به گروهی خاص تعلق میگیرد و در آن عدالت رعایت نمیشود و به دلیل همین اعتراضات و حواشی متوقف شد.
سیمایی همچنین از توافق با ۳۱ دانشگاه برای ساخت مسکن خبر میدهد و تشکیل کارگروههای ویژه برای رفع موانع حقوقی را مطرح میکند. با این حال، آزمونهای گذشته تامین مسکن نشان داده که بسیاری از این طرحها و حتی تشکیل تعاونیهای مسکن اساتید و کارکنان توسط دانشگاهها در عمل و میانه راه بهدلیل پیچیدگیهای اداری و کمبود منابع مالی یا عدم تخصیص زمین اجرایی نمیشود. نبود شفافیت در مورد بودجه و زمانبندی این پروژهها، به نگرانیها در مورد تحقق این وعدهها دامن میزند و اساتید بیشتر راغب هستند، در طرحهای ملی در دست اقدام از سوی وزارت مسکن شرکت کنند تا تخصیص زمین و ساخت آن تضمین شده باشد و به، اما اگر و مشکلات بعدی مواجه نشود.
رو به جلو با مشارکت سایر وزارتخانهها و دستگاهها
تجربه گذشته نشان داده، وزارت علوم بدون کمک سایر دستگاهها و وزارتخانهها به تنهایی توان حل مشکلات و مسائل گسترده این وزارتخانه آیندهساز را ندارد. سیمایی، اگرچه بارها بر اراده خود جهت تحول در وزارتخانه مطبوعش تاکید کرده است، اما در تحقق آنها با چالشهای جدی مواجه است و بیش از آنکه این مسائل بیرونی و به تعبیر او محدودیتهای و مصلحتهای خارج از حیطه وزارت علوم باشد، به طرحها و اقدامات سازنده درونی این وزارتخانه باز میگردد که خارج از وزارتخانه را با خود همراه کند. بررسی تجارب گذشته و کاربست آنها و طراحی راهکارهای عملی روشن و شفاف با زمانبدی مشخص جزو ضروریاتی است که میتواند، بدنه دانشگاهی کشور را نیز در کمک به وزارت علوم و تحقق اهدافش همدل کند.
انتهای پیام/