اگر بار دیگر متولد شوم باز هم دانشگاه آزاد اسلامی را انتخاب می‌کنم/ باید به سمت بومی‌سازی دانش حرکت کنیم

طاهره کوپالی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، در سال‌های ابتدایی تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی بیشتر استادان این دانشگاه دانش‌آموخته دانشگاه‌های دولتی یا دانشگاه‌های خارجی بودند. اما از زمانی نسل‌های ابتدایی دانشجویان این دانشگاه فارغ‌التحصیل شدند و این دانشگاه توانست از دانش‌آموختگان خودش استفاده کند. روندی که همچنان ادامه پیدا کرده تا جای که امروز دانش‌آموختگان این دانشگاه نه تنها در دانشگاه آزاد اسلامی بلکه در دانشگاه‌های دولتی و دانشگاه‌های خارجی فعالیت می‌کنند.

دکتر حسین وظیفه‌دوست دانشیار رشته مدیریت بازرگانی با گرایش بازاریابی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم‌ و تحقیقات و رئیس هیات مدیره انجمن علمی بازاریابی از جمله دانش‌آموختگان دانشگاه آزاد اسلامی بود که بعدها در هیات استاد دانشگاه به خدمت این دانشگاه درآمده است.

با او در دفتر کارش رفتیم و با او گفت‌وگو کرده‌ایم. گفت‌وگویی که می‌تواند تجربیات متفاوت دانشجویی و استادی در این دانشگاه را توامان نشان دهد.

متولد چه سالی هستید و دوران تحصیل را کجاها گذراندید؟

من متولد 1345 در شهر نیشابور هستم. تحصیلات ابتدایی تا متوسطه را در نیشابور گذراندم و سال 1362 برای تحصیل در دوره کارشناسی رشته مدیریت بازرگانی در دانشگاه تهران، به شهر تهران آمدم. دوره کارشناسی‌ ارشدم را نیز در دانشگاه تهران گذراندم و بعد از اتمام کارشناسی‌ارشد تحصیلاتم را در دوره دکتری تخصصی رشته مدیریت بازرگانی با گرایش بازاریابی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات آغاز کردم.

کمی درباره سوابق اجرایی خود بگوئید؟

تاکنون سوابق اجرایی زیادی داشتم. در سال‌های 67 و 68 در وزارت علوم به عنوان کارشناس و بعد‌ها به عنوان معاون اداره اعزام دانشجو به خارج از کشور فعالیت کردم. سپس در دانشگاه شاهد به عنوان مدیرکل امور اداری و رئیس هسته جذب هیات علمی شدم.

در انجمن بازاریابی نیز فعالیت مستمر داشتم، 3 دوره عضو هیات مدیره و رئیس این انجمن هستم. ارائه نظام بازاریابی برای افراد فعال در این حرفه از جمله اقداماتی است که قصد داریم انجام دهیم که پیش‌نویس اساس‌نامه آن تهیه شده است. امیدواریم با تصویب آن تحول جدی در نظام بازاریابی کشور بوجود بیاید.

از چه زمانی با دانشگاه آزاد اسلامی همکاری کردید؟

ابتدای کارم در دانشگاه آزاد اسلامی در گروه مدیریت دولتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد بود، به محض ورود به آن گروه به عنوان مدیر گروه پذیرفته شدم، بعدها ریاست دانشگاه آزاد اسلامی نیشابور را بر عهده گرفتم.

در ادامه فعالیت‌هایم در دانشگاه آزاد اسلامی برای یک دوره 2 ساله به عنوان دبیر منطقه 8 دانشگاه آزاد اسلامی (شامل استان‌های قم، تهران و قزوین) که بزرگترین منطقه دانشگاهی محسوب می‌شد را عهده‌دار شدم. البته همزمان با فعالیت‌های دانشگاهی در نقش‌های دولتی و سایر نهادها نیز فعال بودم. به عنوان مثال مدیر کل دفتر تدوین استانداردهای فنی سازمان میراث فرهنگی، برای یک دوره رئیس ستاد تسهیلات سفرهای کشور در سازمان میراث فرهنگی بودم.

همیشه در کنار فعالیت‌های آکادمیک به دلیل اقتضای این رشته که ضرورت دارد تا با محیط کار عجین باشیم معمولا با بخش خصوصی در ارتباط بودم. معمولا به عنوان عضو هیات مدیره یا به عنوان مشاور در شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ کشور فعالیت می‌کردم. همچنین به عنوان مشاور ارشد بانک شهر، مشاور ارشد مجموعه‌های اسپارلوس، السوس یا موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی و مرکزی آموزش بازرگانی، مشاور فدراسیون تنیس کشور و... بودم.

با این همه مشغله که داشته‌اید تصور به این سمت می‌رود که فرصت پژوهش نداشته‌اید. با این وجود اینطور نیست.

من 97 مقاله علمی‌-پژوهشی، آی‌اس‌آی، آی اس‌‌سی و علمی-ترویجی دارم، همچنین کتاب‌های زیادی در رشته بازرگانی تالیف کردم، به عنوان مثال کتاب زبان صورت که نسبت به بادی‌لنگوایج یک پله جلوتر است را برای اولین در ایران تالیف کردم که از سوی مرکز نشر بازرگانی کشور منتشر شد. زبان صورت در غرب بیشتر در سازمان‌های امنیتی و نظارتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، برای اولین بار زبان صورت در آگاهی استان خراسان نیز تست شد و موفق بود.

کتاب 5 سوال مهم که شما باید درباره کسب و کارتان پاسخ دهید، کتاب بازاریابی بیمه و همچنین چندین کتاب در زمینه مذاکرات در سیستم‌های بانکی و... از سایر تالیفات من است.

علاوه بر این فعالیت‌ها همواره تلاش کرده‌ام رابطه بین صنعت و دانشگاه را با ایجاد تشکل‌هایی امکان‌پذیر کنم.

شما زمانی دانشجوی دانشگاه علوم‌ و تحقیقات بودید و بعدها به عنوان استاد در این دانشگاه مشغول شدید، تجربه‌تان از حضور در دانشگاه آزاد اسلامی بویژه واحد علوم‌وتحقیقات چه در مقام دانشجو و چه در مقام استاد چه بود؟

رشته بازاریابی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات جز یکی از بهترین گروه‌های بازاریابی در کشور است. بعد از این همه سال هنوز نیز این باور را دارم که دانشگاه آزاد اسلامی بستر بسیار خوبی را برای دانشجویان و استادان فراهم می‌کند. در دانشگاه آزاد اسلامی هیچکدام از گروه‌ها بسته نیست،‌ چون دانشگاه آزاد اسلامی از ابتدا به دنبال این بود که از همه پتانسیل موجود در سطح کشور استفاده کند در نتیجه هرگز درهای خود را به روی سایر استادان و نهادها نبستند و همیشه از مشارکت همه افراد از سایر نهادها استفاده کردند. حتی افرادی را که بازنشسته دانشگاه‌های برتر دولتی بودند در دانشگاه آزاد اسلامی جذب و از توان علمی آن‌ها استفاده شده است.

امروز دانش‌آموختگان خود دانشگاه آزاد اسلامی به مرحله‌ای رسیده‌اند که وارد دانشگاه آزاد اسلامی شده‌اند و جاهای خالی را پر می‌کنند. به عنوان مثال واحد علوم تحقیقات کار تربیت مدرسان را عهده‌دار شد و امروز همان دانش‌آموختگان به خوبی واحدهای دانشگاه‌ آزاد اسلامی را مدیریت می‌کنند.

با توجه به اینکه شما قبل از ورود به دانشگاه آزاد اسلامی در دانشگاه تهران درس خواندید و همچنین در اداره اعزام دانشجو به خارج از کشور وزارت علوم مشغول بودید، چرا وارد دانشگاه آزاد اسلامی شدید؟

به نکته خوبی اشاره کردید، من قبل از اینکه وارد دانشگاه علوم و تحقیقات شوم به این دلیل که در اداره اعزام دانشجو به خارج از کشور وزارت علوم مشغول بودم، می‌توانستم وارد بدنه دانشگاه آزاد اسلامی نشوم، اما دانشگاه آزاد اسلامی یک بستر جدید و در عین حال بسیار خلاقانه را فراهم کرده بود، در نتیجه بسیاری از افرادی که آن زمان از دانشگاه خارج از کشور به ایران می‌آمدند در دانشگاه آزاد اسلامی جذب می‌شدند. دانشگاه آزاد اسلامی از این ویژگی با اهمیت برخوردار است که می‌تواند شرایطی را فراهم کند که اعضای هیات علمی و حتی افرادی که در پست‌های مدیریت فعالیت می‌کنند و تنوانستند به دلیل روندهای بوروکراتیک توانایی خود را بروز دهند، در این دانشگاه توانایی‌های خود را نشان دهند.

مثلا من به عنوان رئیس یک واحد دانشگاهی تقریبا همه اختیاراتی که در آن زمان رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در اختیار داشت را داشتم و این موضوع عملا این امکان را فراهم می‌کرد که بتوانم آنچه را که فکر می‌کردم در زمینه علمی و اجرایی می‌تواند به نفع مجموعه دانشگاهی کشور باشد در آنجا محقق کنم.

من دانشگاه آزاد اسلامی را به خارج از کشور ترجیح دادم، به این دلیل بود که طبق بررسی‌هایی که انجام دادم شاهد این بودم که بهترین‌ها در دانشگاه آزاد اسلامی و واحد علوم تحقیقات تدریس می‌کردند. من اگر بار دیگر متولد شوم علاوه بر انتخاب مجدد این رشته و این گرایش، باز هم در دانشگاه آزاد اسلامی و واحد علوم و تحقیقات را برای تحصیل انتخاب می‌کنم. زیرا فضای علمی بسیار فوق‌العاده‌ای در این دانشگاه وجود دارد. آموزش‌های درونی که از نسل گذشته به نسل حال منتقل شده است در فرهنگ سازمانی واحد علوم تحقیقات و سایر واحدها نهادینه شده است.

بارها با اعتقاد راسخ اعلام کردم که با آگاهی کامل و با چشمان باز دانشگاه آزاد اسلامی را انتخاب کردم. فضای موجود در دانشگاه آزاد اسلامی باعث موفقیت این دانشگاه شده است. اینکه افراد حس کنند در دانشگاه آزاد اسلامی می‌توانند به بلوغ سازمانی برسند. خیلی از سازمان‌ها هستند که بلوغ افراد بالغ آن سیستم را سرکوب می‌کند اما در دانشگاه آزاد اسلامی هرگز شاهد آن مسئله نیستیم.

با درایت و سیاستگذاری بنیان‌گذاران و مدیران عالی دانشگاه از جمله آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، دکتر عبدالله جاسبی که من از او به عنوان امیرکبیر نظام‌ آموزش عالی کشور از او یاد می‌کنم و دکتر حمید میرزاده این دانشگاه توانسته به عنوان یکی از دانشگاه‌های برتر دنیا و بزرگترین دانشگاه حضوری دنیا شناخته شود. من کمتر شاهد این بودم که دانشجویان کارشناسی‌ارشد برای تحصیل در دانشگاه‌های برتر دنیا درخواست دهند و آن دانشگاه‌ها بدون شرط آن‌ها را پذیرش نکند.

عملکرد این در عرصه آموزش عالی کشور و در عرصه بین‌المللی را چطور می‌بینید؟

به طور کلی در یک برهه‌ای از زمان تنها دانشگاه‌های وابسته به مجموعه‌های دولتی یکه‌تازی می‌کردند و هر گاه چه بخش دولتی و چه بخش خصوصی به سمتی برود که حس کند بی‌رقیب است در بخش‌های دولتی شاهد ناکارایی و ناکارآمدی و در بخش خصوصی شاهد نارضایتی مراجعه‌کنندگان و مشتریان می‌شویم.

ظهور دانشگاه‌ آزاد اسلامی به عنوان یک رقیب تازه‌نفس در عرصه آموزش عالی باعث شد آن دسته از دانشگاه‌هایی که حاشیه امنی برای خود قائل شده بودند احساس خطر کنند، و همین مسئله بزرگترین کمکی بود که دانشگاه آزاد اسلامی از ابتدای تأسیس تاکنون به توسعه آموزش عالی در کشور کرد.

دانشگاه‌های دولتی ظرفیت پذیرش محدود‌تری داشتند، و پاسخگوی همه نیاز جامعه به آموزش عالی نبودند و بسیاری از دانشجویان برای ادامه تحصیل به خارج از کشور می‌رفتند. در نتیجه کمک بعدی که دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش عالی کرد علاوه بر کاهش نرخ مهاجرت دانشجویان به خارج از کشور به ذخیره ارز در کشور بود.

بعد از اینکه دانشگاه آزاد اسلامی توسعه کمی را طی کرد بلافاصله توسعه کیفیت را مد نظر قرار داد. در آغاز دهه کیفیت کسی باور نمی‌کرد که دانشگاه آزاد اسلامی به شکل کاملا زاینده به دنیال توسعه آن دسته از رشته‌های تحصیلی و میان‌رشته‌ای باشد که حتی در دانشگاه‌های معتبر دنیا به تازگی تدریس می‌شد.

دانشگاه آزاد اسلامی در طراحی بسیاری از رشته‌ها آغاز کننده بود. برخی از رشته‌های نو و جدید در رشته‌های دانشگاه آزاد اسلامی مقارن با به وجود آمدن این رشته در دانشگاه‌های دنیا است. خیلی از رشته‌ها را دانشگاه آزاد اسلامی به شورای عالی گسترش آموزش عالی کشور پیشنهاد داد. به عنوان مثال با توجه به اینکه سرفصل‌ها طراحی شده است سال‌هاست که منتظر تاسیس رشته مدیریت اجرایی در دوره دکتری هستیم.

سال‌ها قبل تحقیقی را در این باره انجام دادم که چرا دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی را به عنوان محل تحصیل خود انتخاب می‌کنند. یکی از عواملی که در آن زمان مطرح شد این بود که دانشگاه آزاد اسلامی همه شهرها شعبه داشت و در نتیجه دسترسی را آسان می‌کرد. اگر دانشگاه آزاد اسلامی تاسیس نمی‌شد نظام آموزش عالی نیز دچار تحول و تغییر نمی‌شد.

بر می‌گردیم به رشته خودتان یعنی مدیریت بازرگانی، در دانشگاه علوم وتحقیقات چه فعالیت‌های ویژه‌ای برای توسعه این رشته انجام شده است؟

در دانشکده مدیریت و اقتصاد، تعدادی انجمن علمی دانشجویی داریم که افراد متخصص را از خارج دانشگاه دعوت می‌کنند، همچنین با برگزاری کارگاه‌های مختتلف سعی شده که از تجربیات افراد موفق و علمی استفاده شود.

در رشته مدیریت اجرایی درسی مانند سازمان‌های پیچیده داریم که در این درس بیشتر از افراد خارج از دانشگاه به عنوان کارآفرینان موفق استفاده می کنیم و این افراد به شکل علمی دلایل موفقیت خود را به بحث می‌گذارند. همواره سعی کردیم علاوه بر حفظ جایگاه واقعی دانشگاه‌ها که توسعه دانش افراد که نهایتا به توسعه IQ افراد منجر می‌شود به توسعه EQ آن‌ها نیز توجه داشته باشیم و سعی کنیم که روی توسعه آن فعالیت کنیم.

در دانشگاه آزاد اسلامی به‌ویژه واحد علوم و تحقیقات بر استفاده از استادان با تجربه زیاد، تاکید می‌شود، یکی از موضوعاتی که در نقل و انتقالات به‌ویژه در واحد علوم و تحقیقات مطرح شد این است که استادانی که قصد دارند به عنوان هیات علمی این واحد فعالیت کنند مرتبه آن‌ها حداقل دانشیار باشد.

رشته مدیریت در دانشگاه آزاد اسلامی به‌ویژه واحد علوم‌وتحقیقات چقدر با استانداردهای بین‌المللی همخوان است یا چقدر از آن استانداردها فاصله دارد؟

دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات به لحاظ آموزشی با دانشگاه‌های دنیا چندان فاصله‌ای ندارد، حتی ممکن است در بعضی از زمینه‌ها نسبت به برخی‌ از دانشگاه‌های معتبر جلوتر نیز باشیم. اما در رشته‌ای مانند مدیریت این نگاه وجود دارد که آموزش‌های علمی و تئوریک باید توان مهارتی و کاری دانش‌آموختگان را گسترش دهند. البته وظیفه و رسالت دانشگاه توسعه بعد مهارتی نیست، بلکه باید تفکر فرد را توسعه داد تا فرد توانمند شود و در شرایط متلاطم محیطی بهتری از دیگران تصمیم‌ بگیرد.

فکر می‌کنید چه کارهایی باید در این رشته انجام شود تا بیشتر بتوان این رشته را توسعه داد؟

در حوزه پژوهش‌ رشته مدیریت باید به سمت بومی‌سازی دانش حرکت کنیم، تاکنون آنچنان که باید در زمینه بومی‌سازی دانش پیش نرفتیم. باید دانش را با چگونگی اجرای آن و بستر‌های موجود تطبیق داده و بومی‌سازی کنیم.

همچنین پژوهشکده‌های مرتبط با این رشته با عملکرد درست می‌توانند در راستای بومی‌سازی دانش گام بردارند. شرکت‌های دانش‌بنیان باید در رشته‌های علوم‌انسانی فعالیت گسترده داشته باشند، زیرا امروزه دنیا به این نتیجه رسیده است که نقش علوم‌انسانی بسیار مهم‌تر از بعضی حوزه‌ها است. دانشگاه‌ها باید در کنار بالندگی مربوط به علم افزایی، پژوهشکده‌ها و مجموعه‌های حرفه‌ای که می‌توانند دانش را تبدیل به فرآیندی اجرایی کنند گسترش دهند. باید به سمت بومی‌سازی حرکت کنیم تا بتوانیم علاوه بر پیشرفت، چتری را در چارچوب مدیریت اسلامی بوجود بیاوریم.

همچنین سعی شود تا ارتباط دانشگاه با حلقه‌های مفقوده کسب و کار بخش خصوصی پیدا شود، این امر با حرف و شعار و ایجاد واحدی به نام ارتباط با صنعت ساخته نمی‌شود و لازم است که باور همکاری در پژوهشگران و صنعتگران بوجود بیاید.

با توجه به اینکه دانشگاه آزاد اسلامی در بسیاری از زمینه‌ها خلاقانه عمل کرده است، می‌تواند کار پایان‌نامه‌های ارشد و دکتری را از حالت فردی خارج کند، زیرا کم پیش آمده که اختراع و ابداعی محصول یک نفر باشد. بهتر است کارهای پژوهشی و پایان‌نامه‌ها به صورت گروهی انجام شود تا افراد به صورت تیم روی یکی پروژه خاص که نیاز و مشکل کشور است متمرکز شوند.

البته تا الان بسیاری از جهت‌دهی‌‌ها در حوزه آموزش عالی بر عهده دانشگاه آزاد اسلامی بود، دانشگاه آزاد اسلامی آغازگر یک حرکت کاملا رقابتی در کشور بود که منتهی به این شد که بعد کمی به بعد کیفی تبدیل شود.