فیاضی در گفتگوی تفصیلی با آنا:
رصد و نظارت مؤثر؛ چگونه مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی به عمل می‌رسند؟/ پشت پرده نظارت‌ها؛ آیا دستگاه‌ها واقعاً پاسخگو هستند؟
رئیس مرکز رصد نظارت و ارزیابی شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به نقش مؤثر این مرکز در پیگیری و اجرای مصوبات، به اهمیت همکاری میان دستگاه‌ها و نظارت مستمر اشاره کرد و تاکید کرد که نظارت‌ها باید به گونه‌ای باشد که منجر به اجرای دقیق و بهبود فرآیندها شود.
به گزارش خبرگزاری آنا، نظارت و ارزیابی در دستگاه‌های اجرایی یکی از ابزار‌های حیاتی برای تحقق اهداف کلان کشور و بهبود فرآیند‌های مدیریتی است. در این میان، نقش شورای عالی انقلاب فرهنگی و مرکز رصد نظارت و ارزیابی آن در هدایت و پایش اقدامات مختلف، اهمیت ویژه‌ای دارد. با توجه به چالش‌های موجود در اجرای مصوبات و لزوم اثربخشی نظارت‌ها، بررسی روند‌های موجود و طرح راهکار‌های مؤثر می‌تواند تأثیر زیادی بر اصلاحات ساختاری و تقویت پاسخگویی دستگاه‌ها داشته باشد.
در ادامه، با مسعود فیاضی رئیس مرکز رصد نظارت و ارزیابی شورای عالی انقلاب فرهنگی در این زمینه گفتگو داشتیم و او از دستاوردها، چالش‌ها و آینده نظارت‌های اجرایی صحبت کرد:
آنا: چه اهدافی برای مرکز رصد و برنامه‌ریزی شورای عالی انقلاب فرهنگی تعریف شده و این مرکز چگونه در نظارت و ساماندهی امور پژوهشی نقش ایفا می‌کند؟
فیاضی: متعددی از شورای عالی انقلاب فرهنگی به موضوع رصد متصل شده‌اند. توضیح این‌که آیا گزارش اختصاصی ما منتشر می‌شود یا نه، برای معلمان نیز لازم است مورد توجه قرار گیرد. در شورای عالی انقلاب فرهنگی یک ابلاغیه صادر شده است که پشتوانه آن مطالعات بسیاری بوده و همچنین از سوی مقام معظم رهبری مورد توجه قرار گرفته است، از جمله در دیدار ایشان در آذرماه سال ۱۴۰۱ که پس از گذشت نه سال انجام شد. در این دیدار، مسئله رصد و اولویت‌شناسی نیاز‌ها شناسایی و به آن تأکید شد. این مسئله در فصلی که در حال توضیح آن هستیم، به عنوان یکی از اولین وظایف مورد بررسی قرار گرفت. در این فصل، چند بند از ماده مربوطه وجود دارد که بر رصد و اولویت‌شناسی تأکید دارد. این موضوع طبیعی است؛ چرا که اگر شورای عالی انقلاب فرهنگی سیاست‌گذار باشد و قرار باشد قرارگاه اصلی مسائل فرهنگی باشد، تشخیص اولویت‌ها و انجام رصد، نیاز اولیه آن خواهد بود.
به این ترتیب، در ساختار مرکزی، مرکزی با عنوان «مرکز رصد و برنامه‌ریزی» برای ساماندهی امور پژوهشی تشکیل شده است. در این مرکز چند اتفاق عمده در حال رخ دادن است. اولاً، بخش رصد در این مرکز متمرکز است و مسئول پیمایش‌ها و مسائل مربوط به رصد می‌باشد. همچنین این مرکز متولی ساماندهی امور پژوهشی است. در حال حاضر چهار ستاد در شورای عالی انقلاب فرهنگی وجود دارد که هر کدام به عنوان واحد‌های پژوهشی تولیدات خاص خود را دارند، اما به دلیل نبود مرکزی برای مدیریت امور پژوهشی، فرآیندها نیاز به بهینه‌سازی و ساماندهی داشتند. این مرکز، نقش نظارت بر اجرای برنامه‌ها، نحوه تنظیم قرارداد‌ها و روند‌های نظارتی را ایفا می‌کند تا کلیه فرآیندها به روال مشخصی برسد.
یکی دیگر از وظایف مرکز، نظارت بر مصوبات شورا است. برخی از این مصوبات جنبه اقتصادی دارند، مانند مصوبات مربوط به شورای دانشگاه فرهنگی یا دیگر موارد مشابه. در این موارد، نظارت بر عهده ستاد مربوطه است. اما برخی مصوبات ماهیت بین‌ستادی دارند، مانند یکپارچه‌سازی سکوی‌های تربیتی، آموزشی، پژوهشی و فرهنگی. این نوع مسائل شامل چندین دستگاه مختلف هستند که نظارت بر آنها به عهده مرکز می‌باشد. مرکز برای نظارت از کارشناسان استفاده می‌کند، زیرا کارشناسان مستقل در این زمینه وجود ندارند. به این دلیل، مرکز به عنوان یک نهاد تلفیقی، نظارت و مدیریت امور را انجام می‌دهد.
در این مدت، حدود ۱۲ مصوبه در دستور کار مرکز قرار گرفته و به شورای عالی انقلاب فرهنگی گزارش شده است. علاوه بر این، ارتباط مرکز با سازمان‌های نظارتی بیرون از دستگاه نیز مطرح است. قبلاً، هر ستاد به‌طور مستقل با سازمان بازرسی در ارتباط بود که این موضوع مشکلاتی را ایجاد می‌کرد. اکنون، این وظیفه به مرکز واگذار شده و با کمک کارشناسان، نظارت و مدیریت امور انجام می‌شود.
مرکز همچنین با کمیسیون اصل ۹۰ مجلس و دیگر دستگاه‌ها در ارتباط است تا همکاری و هماهنگی بیشتری در حوزه نظارت و بررسی مصوبات داشته باشد.
در بخش رصد، مهم‌ترین و اولین وظیفه این است که بر اساس ماموریت و شرح وظایف دبیرخانه، یک مدل متناسب تعریف شود. اگر ماموریت کوچک باشد، حوزه رصد نیز متناسب با آن خواهد بود. اما اگر ماموریت بزرگ باشد، باید رصد و برنامه‌ریزی آن در مقیاس راهبردی صورت گیرد. با توجه به این‌که شورای عالی انقلاب فرهنگی قرارگاه اصلی مسائل فرهنگی کشور است، نیاز به نقشه راهی برای انجام این وظایف احساس شد. در این راستا، یک سال مطالعه و بررسی انجام گرفت و نقشه راه تهیه شد. به این نتیجه رسیدیم که باید در حوزه علم، فرهنگ و اجتماعی به یک «اتاق وضعیت» برسیم تا تصویری یکپارچه از وضعیت فرهنگ، علم و فناوری کشور به‌دست آوریم و ارتباط میان این حوزه‌ها را بهتر درک کنیم. مسائل فرهنگی، اجتماعی و علمی به هم پیوسته هستند و بسیاری از آسیب‌ها در این حوزه‌ها از جمله اقتصاد به فرهنگ وارد می‌شود، در حالی که توجه کافی به این موضوعات نمی‌شود و باید اثرات آن مورد بررسی قرار گیرد.
آنا: چگونه مرکز رصد شورای عالی انقلاب فرهنگی اطلاعات جمع‌آوری شده را تحلیل کرده و از آنها برای ارائه سناریو‌های راهبردی به سیاست‌گذاران استفاده می‌کند؟
فیاضی:گاهی اوقات یک تصمیم سیاسی می‌تواند در مسائل فرهنگی دخالت کند و گاهی اوقات پیشرفت در فناوری تأثیرات زیادی بر فرهنگ می‌گذارد. به‌عنوان مثال، هیچ‌کس نمی‌تواند تأثیر فضای مجازی، بازی‌های آنلاین و موضوعات مشابه را بر فرهنگ نادیده بگیرد. این تغییرات به دلیل فناوری رخ می‌دهند و نشان می‌دهند که نمی‌توان مسائل را یک‌بعدی نگاه کرد. ما نیاز داریم تصویری کامل و جامع از وضعیت موجود داشته باشیم تا بتوانیم پیشران‌های اصلی و اولویت‌ها را شناسایی کنیم. مسئله اصلی این است که کدام پیشران‌ها با یک شبکه‌ای از مسائل مرتبط هستند که اگر تغییراتی در آنها اعمال شود، مسائل دیگر نیز به‌طور خودکار حل می‌شوند. این نگاه باید در سطح راهبردی باشد؛ نگاه جزئی به جایی نمی‌رسد.
برای تحلیل وضعیت فرهنگی باید سه بخش گذشته، حال و آینده را در نظر گرفت و به این نکته توجه کرد که همه حوزه‌ها و عناصر مؤثر در فرهنگ با یکدیگر مرتبط هستند. کشف این روابط ضروری است. بنابراین، در مرکز رصد، هدف ما تنها نمایش اعداد و روند‌ها نیست، بلکه هدف اصلی نشان دادن یک تصویر جامع است تا بتوان معناداری روابط بین مسائل را پیدا کرد. با تمرکز روی هر نقطه، می‌توان به عمق مسئله پرداخت و عوامل مؤثر را شناسایی کرد.
در یک سال و چند ماه گذشته، مطالعه‌ای جامع انجام دادیم تا روش‌های کشور‌های مختلف مانند آمریکا و روسیه را بررسی کنیم و وضعیت خودمان را تحلیل کنیم. این مطالعات به ما کمک کرد نقشه راهی کامل برای مرکز رصد تدوین کنیم. اکنون در مرحله عملیاتی کردن این ایده هستیم. ما در این مرکز به‌جای انجام پیمایش‌ها، اطلاعات موجود را جمع‌آوری کرده و تحلیل می‌کنیم. سال گذشته به ۹۵ مجموعه مختلف در کشور رسیدیم که هیچ نهاد بالاسری نداشتند و هرکدام به‌طور مستقل فعالیت می‌کردند. خروجی این مجموعه‌ها را جمع‌آوری کرده و نقشه فرهنگ کشور را ترسیم کردیم. در این نقشه، مشخص شد که در برخی حوزه‌ها، مانند موسیقی نواحی، هیچ داده‌ای وجود ندارد و در نتیجه این بخش‌ها دچار مشکلات شده‌اند. این ناتوانی در رصد اطلاعات می‌تواند برای سیاست‌گذاران مشکل‌ساز باشد.
تا امروز، نزدیک به ۸۰۰ گزارش جمع‌آوری کرده‌ایم که به‌طور هفتگی برای اعضا ارسال می‌شود. این گزارش‌ها تنها بخشی از کار ما هستند؛ هدف اصلی ما جمع‌آوری داده‌ها و تحلیل آنها در اتاق وضعیت است. در این اتاق، داده‌ها به پنج سامانه مختلف وارد می‌شوند و در نهایت به یک سامانه مرکزی منتقل می‌شوند تا وضعیت کلی را ارائه دهند. هدف ما این است که سناریو‌هایی برای سیاست‌گذاران ارائه دهیم و نشان دهیم اگر سیاست‌ها به این شکل اجرا شوند، چه نتایجی خواهند داشت. در شکل دهی اتاق وضعیت 10 دستگاه درگیر هستند که شامل سازمان اوقاف، همراه اول، وزارت علوم، وزارت فرهنگ، سازمان تبلیغات، شهرداری تهران و دانشگاه آزاد اسلامی است.
آنا: چگونه می‌توان یک نقشه راه جامع برای تحلیل و بررسی روابط میان عوامل فرهنگی، سیاسی و فناوری تدوین کرد تا سیاست‌گذاران بتوانند تصمیمات بهینه‌تری اتخاذ کنند؟
فیاضی: گاهی اوقات تصمیمات سیاسی می‌توانند در موضوعات فرهنگی تاثیر بگذارند، و گاهی پیشرفت‌های فناوری می‌توانند تغییرات عمده‌ای در فرهنگ ایجاد کنند. به عنوان مثال، هیچ‌کس نمی‌تواند تاثیر فضای مجازی، بازی‌های آنلاین و پدیده‌های مشابه را بر فرهنگ نادیده بگیرد. این تاثیرات نتیجه پیشرفت‌های فناوری هستند و نشان می‌دهند که باید مسائل را از زوایای مختلف بررسی کرد. برای داشتن درک جامع و صحیح، باید تصویری کامل از روابط بین عوامل مختلف ارائه داد. باید مشخص کنیم کدام پیشران‌ها بیشترین ارتباط را با سایر مسائل دارند؛ زیرا تغییر در یک نقطه می‌تواند مشکلات مرتبط با آن را حل کند.
در سطح راهبردی، باید به مسائل از دیدگاهی وسیع نگاه کرد و از بررسی گذشته، حال و آینده غافل نشد. این رویکرد می‌تواند به کشف روابط میان حوزه‌ها و زمینه‌های مختلف کمک کند. به همین دلیل، در اتاق وضعیت ما صرفاً به دنبال نمایش داده‌ها و روند‌های آماری نیستیم؛ بلکه هدف ما ارائه تصویری جامع و تحلیل روابط معنادار بین داده‌ها و عوامل موثر است.
برای این منظور، ما در طول یک سال و چند ماه گذشته مطالعات متعددی انجام داده و به مقایسه عملکرد کشور‌هایی مانند آمریکا و روسیه پرداخته‌ایم و تلاش کرده‌ایم یک نقشه راه فرهنگی و اجتماعی تهیه کنیم. با جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها، نزدیک به ۸۰۰ گزارش مستند تهیه کرده‌ایم و این گزارش‌ها به‌طور هفتگی برای اعضا ارسال می‌شود. این اقدامات به ما این امکان را می‌دهد که بر اساس اطلاعات و تحلیل‌ها، سناریو‌هایی برای سیاست‌گذاران ارائه دهیم و پیشنهادات خود را بر اساس داده‌های واقعی مطرح کنیم.
هدف ما در نهایت این است که با استفاده از سامانه‌های مختلف، وضعیت موجود را تجزیه و تحلیل کرده و به سیاست‌گذاران کمک کنیم تا با توجه به این داده‌ها تصمیمات بهتری بگیرند.
آنا: چگونه می‌توان اتاق وضعیت را به طور مؤثر به سیاستگذاری متصل کرد تا اطلاعات و داده‌های جمع‌آوری شده بتوانند به شکل‌گیری سیاست‌های دقیق و اصلاحاتی مؤثر کمک کنند؟
فیاضی: سامانه پایش شامل چهار بخش است: بررسی گذشته، وضعیت کنونی، تغییرات و تغییرات آینده. این چهار سامانه به صورت مرکزی جمع‌آوری می‌شوند تا تصویری جامع از وضعیت فعلی را ارائه دهند. هدف اصلی ما در این اتاق وضعیت، صرفاً نشان دادن روند‌ها و آمار نیست؛ بلکه باید سناریو‌هایی را مطرح کنیم که نشان دهد در صورت اتخاذ تصمیمات مختلف توسط سیاست‌گذار، چه اتفاقی خواهد افتاد. این فرآیند کمک می‌کند تا سیاست‌گذاران بتوانند بر اساس اطلاعات دقیق و جامع تصمیم‌گیری کنند. در این راستا، باید تصویری یکپارچه از وضعیت موجود ارائه دهیم.
در حال حاضر، شکل‌گیری این اتاق وضعیت با همکاری تقریبی ده دستگاه مختلف انجام می‌شود. برای نمونه، سازمان اوقاف و همراه اول در بخش نرم‌افزار و وزارت علوم و موسسه پژوهش در حوزه علم و فناوری کمک‌های مؤثری داشته‌اند. همچنین، وزارت فرهنگ و دیگر نهاد‌ها نیز با همکاری مؤثر در این زمینه مشارکت کرده‌اند. در برنامه هفتم توسعه، بند الف و ب ماده ۷۵ قانون‌گذاری شده است که طبق آن، وزارت ارشاد و سازمان صدا و سیما به همراه مرکز آمار مکلف به همکاری و گردآوری داده‌ها هستند و گزارش‌های این اتاق باید به کمیسیون فرهنگی مجلس ارسال شود.
یکی از چالش‌های اصلی در رصد حوزه فرهنگ، نبود مجموعه‌ای برای ساماندهی و هماهنگ‌سازی داده‌ها است. در حال حاضر، ۹۵ مجموعه مستقل در حال رصد این حوزه هستند که ممکن است تعاریف و شاخص‌های متفاوتی داشته باشند. برای حل این مشکل، نیاز به یک کارگروه متشکل از وزارت ارشاد، صدا و سیما، مرکز آمار و دبیرخانه وجود دارد تا سیاستگذاری و هماهنگی در این زمینه انجام شود.
چه راهکار‌هایی می‌توان برای بهبود احساس عدالت اجتماعی در میان مردم پیشنهاد داد تا فاصله بین واقعیت و ادراک عمومی کاهش یابد و رضایتمندی اجتماعی افزایش یابد؟
در آبان سال گذشته، فرآیند اولویت‌گذاری در سیستم سیاستگذاری مشخص و ابلاغ شد. جلسات شورای عالی در این زمینه برگزار شده و توجه ویژه‌ای به اولویت‌ها شده است. برای نمونه، آقای دکتر پزشکیان نیز در جلسه اول دبیرخانه حضور داشتند و اولویت‌های حوزه فرهنگ مورد بررسی و تصویب قرار گرفت. این اقدام نشان‌دهنده اهمیت داده‌ها برای مقامات، از جمله رئیس‌جمهور و روسای دیگر نهاد‌ها است. در مواردی حتی وقتی گزارش‌ها در سامانه اقتدار ارسال نمی‌شد، پیگیری‌های مستقیم از سوی مقامات انجام می‌شد. این نشان می‌دهد که توجه به داده‌ها و استفاده از آنها برای تصمیم‌گیری در حال افزایش است که عدد قابل توجهی است. این داده‌ها برای شناسایی روند‌ها و تحلیل تغییرات در طول زمان بسیار مفید هستند. حتی داده‌های تاریخی از سال ۶۵ تا کنون جمع‌آوری شده‌اند تا روند‌ها و تغییرات در دوره‌های مختلف شناسایی شوند. این امر کمک می‌کند تا تغییرات ناگهانی در روند‌ها و عواملی که باعث این تغییرات شده‌اند، شناسایی شوند و به تحلیل دقیق‌تری از وضعیت فرهنگ کشور برسیم.
به عنوان مثال، در برخی مقاطع زمانی، روند‌ها به طور ناگهانی تغییر کرده‌اند و این تغییرات می‌تواند شامل مقاطع مثبت یا منفی باشد. بررسی این داده‌ها نشان می‌دهد که در برخی مواقع، نظرسنجی‌ها و داده‌های فرهنگی شیب طبیعی دارند، اما در مواقع دیگر، تغییرات قابل توجهی مشاهده می‌شود که باید تحلیل شوند.
این جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها اهمیت زیادی در سیاستگذاری دارد و می‌تواند به شناسایی چالش‌ها و نقاط قوت و ضعف کمک کند. در حوزه فرهنگ، یکی از چالش‌های مهم توجه به محوریت خانواده و تعاملات اجتماعی است. در نظرسنجی‌ها، مردم هنوز به اهمیت خانواده و خصوصیات یک همسر مناسب مانند ایمان، اخلاق، و مقید بودن تاکید می‌کنند. این نشان می‌دهد که فرهنگ کشور همچنان بر ارزش‌های خانوادگی تمرکز دارد.
با این حال، یکی از چالش‌های دیگر، رضایتمندی مردم از وضعیت عدالت اجتماعی است. هرچند ممکن است در برخی ارزیابی‌ها، شاخص‌های عدالت اجتماعی به درصد قابل قبولی رسیده باشد، اما احساس عدالت در میان مردم می‌تواند با واقعیت فاصله داشته باشد و این نکته‌ای است که باید به آن توجه ویژه‌ای شود.
آنا: چه راهکار‌هایی می‌توان برای کاهش فاصله بین واقعیت‌های اقتصادی و اجتماعی و درک عمومی از آنها پیشنهاد داد تا رضایت عمومی افزایش یابد و تصویری دقیق‌تر از وضعیت جامعه ارائه شود؟
فیاضی: در حال حاضر شبکه‌ها و رسانه‌ها نقش مهمی در ساخت و تغییر روایت‌های اجتماعی دارند، به طوری که بسیاری از مشکلات واقعی جامعه در قالب روایت‌های مختلفی ارائه می‌شوند. به عنوان مثال، معیشت و مشکلات اقتصادی مردم یکی از چالش‌های اصلی است، اما واقعیت‌های موجود با پنداشت عمومی فرق دارد. این اختلاف باعث می‌شود تا مردم درک متفاوتی از شرایط داشته باشند و این امر گاه به «جنگ روایت‌ها» تعبیر می‌شود. به این معنا که اطلاعات و اخبار منتشر شده می‌توانند تأثیر زیادی در ذهنیت عمومی داشته باشند و در نتیجه بر ادراک مردم از مشکلات و چالش‌ها تأثیر بگذارند.
برای مثال، مهاجرت یکی از مسائلی است که داده‌های واقعی آن با ادراک عمومی از آن تفاوت دارد. مردم ممکن است به دلیل روایت‌هایی که از رسانه‌ها و شبکه‌ها می‌شنوند، تصویری متفاوت از واقعیت داشته باشند. همچنین، حتی اگر شاخص‌های اقتصادی در مقایسه با کشور‌های همسایه مناسب به نظر برسد، رضایت عمومی می‌تواند متفاوت باشد و این نشان‌دهنده فاصله بین واقعیت‌ها و درک عمومی از آنهاست.
یکی از مسائل مهم دیگر این است که در بررسی رفاه و رضایتمندی مردم، ممکن است سطح زندگی عمومی و حتی دهک‌های پایین درآمدی در کشور ما با مشابه‌های خارجی تفاوت داشته باشد، اما این تفاوت به معنی رضایت مردم از وضعیت اقتصادی یا شغلی آنها نیست. این واقعیت نشان می‌دهد که جنگ روایت‌ها یک مسئله جدی است که باید در سیاست‌گذاری‌ها و تحلیل‌ها مورد توجه قرار گیرد.
آنا: چگونه می‌توان فرآیند نظارت را به گونه‌ای بهینه کرد که علاوه بر شفافیت و پاسخگویی، تاثیر بیشتری در اجرایی شدن مصوبات داشته باشد و از مشارکت فعال تمامی نهاد‌ها بهره‌برداری کرد؟
فیاضی: در فرآیند نظارت، اهمیت همکاری و مشارکت تمامی نهاد‌ها و دستگاه‌ها بسیار بالاست. نظارت تنها محدود به سازمان بازرسی نمی‌شود و بسیاری از فعالیت‌های نظارتی درون سازمان‌ها و کمیسیون‌ها صورت می‌گیرد. در این راستا، ارتباطات مؤثری با کمیسیون اصل ۹۰ و دیگر نهاد‌های نظارتی برقرار شده و دستورکار‌هایی برای پیگیری مصوبات مشخص شده است. ما همچنین اقدام به برگزاری جلسات حضوری و مصاحبه‌های متعدد با دستگاه‌ها کرده‌ایم تا مشکلات و موانع اجرای مستندات شناسایی و راهکار‌های مناسبی استخراج شود. این جلسات و فرآیند‌های نظارتی باعث شده تا وضعیت اجرای مصوبات بهبود یابد و گزارش‌ها به دستگاه‌های مربوطه ارائه شود. در برخی موارد، حتی با ورود ما، دستگاه‌ها متوجه نقاط ضعف خود شده و تلاش بیشتری برای اجرای مصوبات به کار برده‌اند.
این نوع نظارت‌ها نه تنها به اجرای مصوبات کمک می‌کند بلکه باعث ارتقای پاسخگویی و تعامل بیشتر بین دستگاه‌ها و مراجع نظارتی می‌شود. تجربه نشان داده است که شورا در این زمینه می‌تواند نقش محوری داشته باشد، به‌ویژه هنگامی که گزارش‌ها در حضور مقامات ارشد و رسانه‌ها ارائه می‌شود و موجب جلب توجه عمومی می‌گردد.
انتهای پیام/
