علت شیوع بیماری‌های «بازپدید» و «نوپدید» چیست؟

به گزارش خبرنگار سلامت خبرگزاری آنا، «طاعون آتن» به عنوان اولین بیماری عفونی در تاریخ ثبت شده است. سال‌های ۴۳۰ تا ۴۲۶ قبل از میلادی گسترش یافت و جان تعداد زیادی از انسان‌ها را گرفت. در جنگ پلوپونزی، تب حصبه باعث کشته شدن یک چهارم از سربازان آتنی، و یک چهارم از جمعیت در طی چهار سال شد. کشندگی شدید این بیماری مانع از گسترش گسترده‌تر آن ش؛ زیرا این ویروس میزبان خود را با سرعتی بیشتر از آن که که بتواند آنرا گسترش دهد، می‌کشت.

علت بیماری طاعون ناشناخته بود تا این که محققان پس از تحقیق برروی گور دسته جمعی بیماران طاعونی به وجود باکتری حصبه در آن‌ها پی بردند؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت اولین بیماری عفونی که در میان مردم شیوع یافته و موجب مرگ تعداد زیادی از افراد شد طاعون بود.

این روزها کلمه بیماری‌عفونی به حدی پر تکرار است که برایمان اهمیتی ندارد و به سادگی از کنار آن می‌گذریم. همواره بیماری‌های عفونی یکی از چالش‌های حوزه سلامت به شمار می‌روند. محققان و دانشمندان حوزه سلامت در تلاش هستند تا قبل از طغیان بیماری‌های عفونی آن را کنترل کنند. بیماری‌های عفونی اختلالاتی هستند که توسط ارگانیسم‌هایی مانند باکتری ها، ویروس ها، قارچ‌ها یا انگل‌ها ایجاد می‌شوند. ارگانیسم‌های بسیاری در بدن ما زندگی می‌کنند. آنها معمولاً بی‌ضرر یا حتی مفید هستند. اما برخی از آنها تحت شرایط خاص، ممکن است باعث بیماری شوند.

برخی از بیماری‌های عفونی از حیوان به انسان منتقل می‌شوند، برخی از فرد به فرد و برخی دیگر در اثر مصرف غذا یا آب آلوده وارد بدن انسان می‌شوند. چند دهه است که گسترش ناگهانی بیماری‌های عفونی اهمیت پیشگیری را دو چندان کرده است.

آمار مرگ و میر در اثر بیماری‌ها عفونی کاهش یافته و به جای آن آمار مرگ و میر در اثر بیماری‌های غیر واگیر افزایش یافته است. اما سرایت بالای بیماری‌های عفونی مشکلات زیادی را برای افراد در جوامع مختلف ایجاد کرده است. در همین راستا دانشمندان برای اندازه‌گیری میزان سرایت بیماری‌ها از شاخصی به نام نرخ تکثیر استفاده می‌کنند. این شاخص مشخص می‌کند که هر فرد بیمار چند نفر دیگر را آلوده به بیماری خود کرده است.

سرخک با بیشترین آمار سرایت در میان بیماری‌های عفونی

طبق بررسی دانشمندان بیماری عفونی سرخک بیشترین آمار سرایت را در میان بیماری‌های عفونی دیگر دارد به طوری که عدد نرخ تکثیر آن بین ۱۲ و ۱۸ است یعنی هر فرد می‌تواند به طور میانگین، ۱۲ تا ۱۸ فرد غیرواکسینه دیگر را آلوده کند. یکی دیگر از بیماری‌های عفونی که آمار سرایت بالایی داشته و تعداد زیادی از افراد را درگیر خود کرده است بیماری کووید ۱۹ یا همان کرونا است.

کرونا با آمار مرگ و میر فراوانی که داشت حوزه سلامت، بهداشت و درمان همه کشور‌ها را با چالش‌های فراوانی مواجه کرد. متاسفانه آمار دقیقی از این بیماری در دسترس نیست، زیرا همه گیری همچنان ادامه دارد و محققان هر روز اطلاعات بیشتری راجع به حالت‌های جدید ویروس کسب می‌کنند.

حال برای پاسخ به این سوال که چرا چند سال یکبار با بیماری عفونی جدیدی یا شیوع دوباره بیماری‌های عفونی مواجه می‌شویم باید گفت که دلایل مختلفی برای شیوع و پیدایش بیماری‌های عفونی وجود دارد. از عوامل انسانی و محیطی گرفته تا تغذیه و ارتباط نزدیک انواع حیوانات با انسان که همه این موارد به تنهایی می‌توانند موجب بروز بیماری‌های جدید عفونی در افراد مختلف باشند.

در ادامه اسامی برخی بیماری‌های عفونی، طول درمان و میزان مرگ و میر آن آمده است.

آمیتیس رمضانی مدیرگروه تحقیقات بالینی و اپیدمیولوژی انستیتو پاستور ایران و متخصص بیماری‌های عفونی در گفتگو با خبرنگار سلامت خبرگزاری علم و فناوری آنا، در رابطه با علت پیدایش بیماری‌های عفونی اظهار کرد: در حالت کلی باید توجه داشت که شیوع بیماری‌های عفونی بسیار زیاد است؛ اما در گذشته به دلیل پیشرفت‌های موجود در تولید آنتی بیوتیک‌های موثر برروی باکتری و در صنعت داروسازی دنیا وجود داشت موجب شده بود بسیاری از بیماری‌های عفونی در دنیا قابل کنترل باشند.

واکسیناسیون راهی برای مقابله با شیوع بیماری‌های عفونی

وی ادامه داد: از سوی دیگر پیشرفت کشور‌ها در تولید واکسن و واکسیناسیون گسترده توانسته بود در کنترل بیماری‌های عفونی اثر گذار باشد. به عبارت دیگر واکسیناسیون برای عوامل عفونی شایع که زمانی به عنوان معضل از آنها یاد می‌شد، بسیار تاثیر گذار بود و موجب کنترل آنها شده بود به طوری که شیوع بیماری‌های عفونی به مرور در حال کاهش بود.

این متخصص بیماری‌های عفونی افزود: با گذشت زمان اتفاقاتی در دنیا رخ داد که موجب شد با بیماری‌های عفونی زیادی که با عنوان بیماری‌های بازپدید و نو پدید از آنها نام می‌برند مواجه باشیم. منظور از بیماری بازپدید و نو پدید بیماری‌هایی هستند که در گذشته وجود داشته، کنترل شده و مجدد پدیدار شده‌اند. یا بیماری‌هایی که اصلا وجود نداشته، به یکباره به وجود آمده مانند بیماری عفونی کووید ۱۹ که همه مردم برای اولین بار با آن مواجه می‌شوند.

جنگل‌زدایی موجب افزایش شیوع بیماری‌های عفونی می‌شود

رمضانی با اشاره به این که همه کشور‌ها با افزایش عوامل بیماری‌های عفونی مواجه هستند تصریح کرد: دلایل مختلفی برای افزایش بیماری‌های عفونی وجود دارد که موجب می‌شوند در زمان‌های مختلف با طغیان بیماری‌های عفونی مواجه شویم.

تغییرات اقلیمی در کل دنیا، گرم شدن کره زمین و رفت و آمد‌ها، سفر‌ها و تبادلات بین‌المللی بسیار بیشتر از گذشته شده و جابه جایی جمعیت را به همراه دارد که همین موضوعات به شیوع یا پیدایش بیماری جدید عفونی منجر می‌شوند. از سوی دیگر مسئله مهم دیگری در این موضوع نقش بسیار مهمی دارد و آن هم جنگل‌زدایی است.

ازبین بردن جنگل‌ها موجب ورود انسان به حیات وحش می‌شود. زمانی که انسان و حیوانات اهلی وارد فضای وحش می‌شوند، بیماری‌های حیوانات وحشی به انسان انتقال می‌یابد. با ازبین بردن زیستگاه‌های حیوانات وحشی و ورود به جامعه مختص آنها، بیماری عفونی که فقط در همان نقطه در گردش بوده است، به انسان و حیوانات اهلی منتقل می‌شود و انسان با ورود به زیستگاه‌های حیوانات و گیاهان باعث شده‌اند که یکسری بیماری‌های عفونی که به آن بیماری‌های مشترک میان انسان و حیوان گفته می‌شود افزایش یابد.

وی مطرح کرد: همه عوامل عفونی از جمله آبله میمونی، کووید ۱۹، منشا حیوانی داردند و از حیوان به انسان انتقال یافته‌اند.

مدیرگروه تحقیقات بالینی و اپیدمیولوژی انستیتو پاستور ایران برای بیان مشکل بیماری مشترک میان انسان و حیوان گفت: زمانی که یک بیماری مخصوص انسان باشد خیلی راحت‌تر و سریع‌تر در انسان کنترل می‌شود؛ اما اگر مشترک بین حیوان و انسان باشد در ابتدا باید بیماری را در حیوان بررسی و کنترل کرد تا در مرحله بعد بتوانیم همان بیماری را در انسان نیز کنترل کنیم. به عنوان مثال تا زمانی که حیوانات هار وجود دارند، درمان بیماری هاری آن هم فقط در انسان، پاسخ گو نیست و نمی‌توان بیماری را مهار کرد.

رمضانی ادامه داد: تقریبا حدود ۲۰ سال است که با افزایش شیوع عفونت‌های نوپدید و بازپدید مواجه هستیم. اولین بیماری که شیوع پیدا کرد بیماری MERS بود سپس به ترتیب بیماری سارس کپ ۱، زیکا، آبله میمونی در سال ۲۰۲۲ و آبولا و ... در جهان شیوع پیدا کرد. در بیست سال اخیر بشر مدام با طغیان‌های بیماری‌های عفونی مواجه بودند که نشان دهنده رعایت نکردن عواملی مانند تغییرات آب و هوایی، جنگل زادیی و ... است.

مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها گسترش بیماری‌های عفونی را به همراه دارد

وی تصریح کرد: یکی دیگر از دلایل مهم شیوع بیماری‌های عفونی در دنیا، مصرف بی رویه آنتی بیوتیک‌ها است. مصرف بیش از اندازه و نا به جا از آنتی بیوتیک‌ها موجب شده است که بدن مقاومت میکروبی نشان دهد؛ بنابراین در آینده با گسترش بیشتر عوامل عفونی مواجه خواهیم بود و مهم‌ترین رویکرد مقابله با آن سلامت یکپارچه است که یک رویکرد برای کنترل انتشار بیماری‌های عفونی است. در سلامت یکپارچه فقط به سلامت انسان توجه نمی‌شود بلکه سلامت حیوانات و محیط زیست نیز مورد توجه قرار دارد.

به گزارش آنا، شیوع بیماری‌های عفونی نتیجه تعامل پیچیده‌ای از عوامل محیطی، اجتماعی، اقتصادی، بهداشتی، زیستی و فرهنگی است. برای کنترل و پیشگیری از این بیماری‌ها نیاز به یک رویکرد جامع و چندجانبه وجود دارد که شامل ارتقاء سطح بهداشت عمومی، آموزش جامعه، و بهبود زیرساخت‌های بهداشتی باشد.

بهتر است با تقویت سیستم‌های بهداشتی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های بهداشتی و دسترسی بهتر به خدمات پزشکی و همچنین برگزاری کمپین‌های آموزشی برای افزایش آگاهی مردم و حمایت از تحقیقات برای شناسایی و کنترل عوامل بیماری‌زا از گسترش بیماری‌های عفونی پیشگیری کرد. با اجرای این پیشنهادات می‌توان به کاهش شیوع بیماری‌های عفونی کمک کرد و سلامت جامعه را ارتقاء داد.