انتظارهای ایران از معاهده منع آزمایش‌های هسته‌ای چیست؟

اجلاس بیستمین سالگرد انعقاد معاهده منع جامع آزمایش‌های هسته‌ای (CTBT) در سطح وزرا و با شرکت 110 کشور در مقر دبیرخانه این معاهده در وین برگزار می‌شود. براساس این پیمان تمام آزمایشات هسته‌ای که به منظور تولید سلاح هسته‌ای انجام می‌پذیرد، ممنوع شده است.

جمهوری اسلامی ایران از اعضای اصلی این معاهده بوده که آن را امضا کرده است و برای همین در این اجلاس شرکت کرده است تا دیدگاه‌های خود را در قبال این معاهده، 20 سال بعد از انعقاد آن با کشورهای دیگر در میان بگذارد.

به اعتقاد جمهوری اسلامی ایران، هدف اصلی این معاهده محدود کردن امکان گسترش و توسعه سلاح‌های هسته‌ای از طریق منع تمام انواع آزمایش‌های هسته‌ای بوده است که متاسفانه این هدف آن طور که مورد نظر کشورهای غیرمتعهد بوده محقق نشده است. اعتقاد و انتظار کشورهای عدم تعهد از جمله ایران این است که CTBT واقعا به‌عنوان معاهده‌ای برای محدود کردن توسعه سلاح‌های هسته‌ای و نه فقط محدود کردن «انفجارات هسته‌ای» که یک هدف بسیار محدودتری است، به آن نگاه شود.

درست است که این معاهده توانسته است انجام آزمایش‌ها و انفجارهای هسته‌ای را از طریق محدود کردن کشورهای هسته‌ای برای انجام این نوع انفجارهای هسته ای به مقدار زیادی پایین بیاورد، اما انتظار کشورهای عدم تعهد از همان روز اجرایی شدن معاهده این بود که اهداف CTBT فراتر از این دیده شود و کلا کشورهای هسته‌ای با محدود کردن تمام روش‌هایی که برای ارتقای سلاح‌های هسته‌ای خود انجام می‌دهند، توسعه سلاح‌های هسته‌ای را محدود کنند.
همچنین یکی از نگرانی‌هایی که ایران در این اجلاس مطرح خواهد کرد این است که اصرار برخی از کشورهای غربی و رژیم صهیونیستی در جریان شکل‌دهی به گروه‌های منطقه ای برای اجرای این معاهده مبنی بر اینکه اسرائیل در گروه کشورهای خاورمیانه و جنوب آسیا قرار بگیرد، باعث شده است که گروه مهمی از کشورها در منطقه خاورمیانه و جنوب آسیا نتوانند در همه ساز و کارهای دبیرخانه CTBT نقش ایفا کنند.

ایران در زمان مذاکرات و بعد از آن از روز اول که این معاهده امضا شد این نگرانی خود را ابراز کرد که کشورهای دیگر نمی‌توانند برای گروه کشورهای خاورمیانه و جنوب آسیا تصمیم بگیرند و حق ندارند که رژیم اسرائیل را که مشروعیتی از نظر کشورهای عضو این گروه ندارد را به آن تحمیل کنند. این موضوع باعث شده است که گروه خاورمیانه و جنوب آسیا به‌عنوان مخالفت با عضویت اسرائیل در این گروه طی این 20 سال با تشکیل و موجودیت رسمی این گروه مخالفت نموده است و همین امر باعث شده است که اعضای این گروه نتوانند در همه ساز و کارهای دبیرخانه معاهده نقش ایفا کنند. به نظر ایران، بعد از بیست سال مخالفت اعضای این گروه با عضویت اسرائیل وقت آن رسیده است که این موضوع حل شود و مثلا اسرائیل به گروه‌بندی دیگری منتقل شود.

در مجموع 183 کشور این پیمان را امضا کرده‌ که از این تعداد 164 کشور آن را تصویب هم کرده‌اند. برای اجرایی شدن این معاهده تصویب آن توسط هشت کشور دیگر شامل آمریکا، چین، اسرائیل، مصر، ایران، هند، پاکستان و کره شمالی نیز نیاز است، که سه کشور آخری حتی معاهده را امضاء هم نکرده‌اند.