بررسی دغدغه‌ها و چالش‌های دانشجویان علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی/ از امید به تحقیقات علمی جدید تا ترس از دوران گذراندن طرح

به گزارش خبرنگار سلامت خبرگزاری علم و فناوری آنا- مهسا روحی؛ زمان زیادی نمی‌گذرد از آن روز‌ها که دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی از طرف دانشجویان دانشگاه‌های دولتی افراد کم‌مهارتی محسوب می‌شدند. پرداخت شهریه برای ادامۀ تحصیل مهم‌ترین دلیل برای این سوگیری محسوب می‌شد تا اینکه هر سال دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی در المپیادهای علمی دانشجویی علوم پزشکی کشور خوش درخشیدند. دانشجویان این دانشگاه نشان دادند در حوزۀ ارتقاء سلامت، کاهش مرگ‌ومیر نوزادان، واکسیناسیون، بهداشت مادر و کودک و درنهایت ارتقاء سطح سلامتی اعضاء جامعه نقش‌های چشمگیری در طول ۳۳ سال حضور خود در کشور ایفا کرده‌اند. به همین بهانه با سه نفر از دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی آزاد به گفتگو نشسته‌ایم.

هر کدام از شما برای رسیدن به جایگاه امروزی خود تلاش بسیاری کرده‌اید؛ علاقۀ شما به پزشکی از کجا شکل گرفت و در حال حاضر در کدام نقطه از مسیری که برای خود ترسیم کرده‌اید، ایستاده‌اید؟

رستمی: شهیده رستمی هستم، دانشجوی سال چهارم پزشکی در دانشگاه آزاد اسلامی. ۳۴ سالگی تصمیم به ادامۀ تحصیل در رشتۀموردعلاقه‌ام یعنی پزشکی گرفتم و به‌قول‌ معروف رفتم دنبال آرزوی کودکی‌ام. البته این مسیر برایم راحت نبود. بهتر است بگویم درس خواندن را از اواخر دی ۱۳۹۹ آغاز کردم و تا مرداد ۱۴۰۰ روزانه حدود ۱۸ ساعت درس می‌خواندم.

میریان: سید صبا میریان دانشجوی سال آخر داروسازی در دانشگاه آزاد اسلامی هستم و توانستم مدال پانزدهمین المپیاد کشوری مدیریت نظام سلامت را کسب کنم.

علیدوست: نگین علیدوست ذوقی دانشجوی ترم هشتم داروسازی در دانشگاه آزاد تهران هستم که در دوران دبیرستان یک پروژه بر روی عصارۀ گیاهان دارویی انجام دادم. به‌ واسطۀ این پروژه مقام‌های زیادی کسب کردم و علاقه‌ام به رشتۀ پزشکی قوت بیشتری گرفت.

تحصیل در دانشگاه آزاد اسلامی برای شما اجبار بود یا انتخاب؟

رستمی: در سال‌های گذشته تجربۀ خوابگاه رفتن را داشتم و با سختی‌های آن آشنا بودم. از سوی دیگر شنیده بودم که اساتید دانشگاه آزاد همان اساتیدی هستند که در دانشگاه‌های تهران، شهید بهشتی و ... تدریس می‌کنند؛ بنابراین تصمیم گرفتم در دانشگاه آزاد تحصیل کنم.

میریان: به مدت یک‌ترمدر دانشگاه علامه طباطبائی رشتۀ مدیریت بازرگانی درس خواندم؛ اما پس از اعلام نتایج دانشگاه آزاد، انصراف دادم و پس از مشورت‌هایی نتیجه بر این شد که تغییر رشته بدهم و در دانشگاه آزاد اسلامی رشتۀ داروسازی را دنبال کنم.

علیدوستی: وقتی نتایج کنکور آمد با توجه به رتبه‌ای که کسب کردم، دانشگاه آزاد تهران را انتخاب کردم. خوشبختانه توانستم مدال برنز پانزدهمین المپیاد علمی دانشجویان وزارت بهداشت را در دورۀ آموزش پزشکی کسب کنم.

برخی معتقدند که دانشجویان دانشگاه آزاد بار علمی کمتری نسبت به دانشجویان دولتی دارند. آیا شما هم با این نظر هم‌عقیده هستید؟

رستمی: فارغ‌التحصیلان دانشگاه آزاد از نظر بار علمی به‌خصوص در علوم پایه تفاوتی با دانشجویان دیگردانشگاه‌ها ندارند. در مباحث دیگر هم با وجود اساتید حاذق هیچ فرقی با دیگر دانشجویان ندارند؛ بار‌ها دیده‌ایم که دانشجویان دانشگاه‌های دولتی مثلاً دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با وجود اساتید خوب پس از دو سال، درس را رها کرده و انصراف داده‌اند؛ اما در مقابل دانشجوی دانشگاه آزاد تا انتهای راه تلاش کرده و به یک پزشک باتجربه تبدیل شده است. البته باید به این نکته هم توجه کرد که هر ترم ۳ یا ۴ نفراز میان دانشجویان علوم پزشکی آزاد تهران جز ۲.۵ درصد علوم پایه هستند و این خود جهش بزرگی است.

امکانات دانشجویان دانشگاه آزاد اندک است

چالش‌هایی که در دانشگاه آزاد اسلامی با آن روبه‌رو هستید، چیست؟

میریان: دانشگاه آزاد از نظر علمی هم‌سطح دیگر دانشگاه‌های پزشکی کشور است؛ اما از نظر امکانات، دانشگاه‌های دولتی با توجه به بودجۀ دولتی‌ای که دریافت می‌کنند، امکانات بیشتری برای دانشجویانشان فراهم می‌کنند. مثلاًاز نظر علمی در صنعت داروسازی شاهد آن هستیم که بسیاری از مدیران و افراد موفق، از دانشجویان فارغ‌التحصیل دانشگاه آزاد هستند. دلیل اینکار علاقه و پشتکار دانشجویان است. برخی از اساتید دانشگاه آزاد با دانشگاه‌های دولتی مشترک است؛ اما برخی اساتید هم صرفاً فقط در دانشگاه آزاد تدریس می‌کنند. به عقیدۀ بنده تجربۀ اساتید دانشگاه آزاد بیشتر است؛ اما از لحاظ تعداد مقالات شاید اساتید دانشگاه‌های دولتی برتر باشند. باید به این نکته اشاره کرد که در سازمان غذا و دارو کسانی که فارغ‌التحصیل دانشگاه آزاد هستند، بسیار موفق حاضر شده‌اند.

علیدوستی: بستگی دارد علم را در پژوهش یا آموزش ببینیم. دانشگاه آزاد از نظر آموزش در سال‌های گذشته بسیار ارتقا یافته و به دانشگاه‌های دولتی نزدیک‌تر شده است. نتیجۀاین حرف را در آزمون‌های علوم پایه، رزیدنتی، آزمون جامعۀ داروسازی و علوم پایۀدندان‌پزشکی می‌توان دید. باید اعتراف کنم هنوز چند پله‌ای با دانشگاه‌های سراسری فاصله داریم که بخشی از آن مربوط به مسائل بودجه است. به‌عنوان‌مثال در دانشگاه آزاد برای انجام طرح‌های بزرگ پژوهشی، بودجۀ لازم وجود نداردو دانشجو باید از جیب خود هزینه کند.

چند وقتی است که اخبار مهاجرت کادر پزشکی بیشتر به گوش می‌رسد؛ دلیل این مهاجرت چیست؟ برای نگه داشت این سرمایه‌های ملی چه باید کرد؟

میریان: تبلیغات رسانه‌هایکی از دلایل مهاجرت کادر پزشکی است. نمایش زندگی راحت‌تر، حقوق و دستمزد بیشترهمچنین تجربۀ زندگی متفاوت موجب شده است تفکر مقایسه‌ای در ذهن جوانان ایجاد شود.

دانشجویان و کادر پزشکی فشار کاری زیادی را متحمل می‌شوند؛ چرا که نیروی کار به تعداد لازم وجود ندارد. برای حل این مشکل سیاستی مبنی بر افزایش ظرفیت پذیرش دانشجویان اتخاذ شده است. این سیاست مانند تیغ دولبه است؛ زیرا هم می‌تواند کمبود نیرو را حل کند و هم می‌تواند افت کیفیت آموزشی را به دنبال داشته باشد. برای نگه داشتن نیروی سلامت در کشور باید شرایط زندگی بهتری را برای این قشر فراهم کرد. شاید اگر درآمد، امکانات زندگی، شرایط طرح و جایگاه کاری این افراد بهبود یابد، تغییری در موج مهاجرت ایجاد شود.

در حال تربیت پزشک برای کشور‌های دیگر هستیم/ خروج نخبه‌های پزشکی از کشور درداست

چطور می‌توان یک پزشک یا نخبۀ علمی را برای کشور حفظ کرد؟

رستمی:‌ متأسفانه در حال حاضردر حال تربیت پزشک برای خارج از کشور هستیم. اگر بخواهیم پزشک باتجربه یا نخبۀ علمی برای کشور خودمان تربیت کنیم، باید امکانات را افزایش دهیم. اکنون با افزایش ظرفیت در برخی کلاس‌ها که باید به‌صورت عملی تجربه کسب کرد، حدود ۶۰ یا ۷۰ دانشجو حضور دارد. اینها همه امید و کیفیت کار را در دانشجو را به‌شدت کاهش می‌دهد. پیشرفت‌های پزشکی قابل چشم‌پوشی نیست؛ زمانی در شهرستان‌های ایران پزشک هندی مردم را معالجه می‌کرد؛ اما امروزه بهترین جراحی‌ها در همۀ شهر‌های ایران انجام می‌شود. اکنون امکانات پزشکی در تمام نقاط ایران وجود دارد. به نظر می‌رسد نگهداشتن پزشکان، نیازمند سیاستی کلی است که باید بابت آن فکر شود. خروج نخبه‌های پزشکی از کشور درداست و باید به آن توجه شود.

اشاره‌ای به دورۀ طرح کردید؛ چرا هرزمان صحبت از طرح می‌شود، دانشجویان پزشکی اعتراض می‌کنند؟

رستمی: دانشجویان هر مقداری که درس خوانده‌اند و از امکانات استفاده می‌کنند باید برای کشور خدمت کنند. به‌عنوان‌مثال برای پزشکی عمومی ۲ سال گذراندن طرح در مناطق محروم الزامی است. پزشکان می‌توانند پس از سپری کردن دورۀ طرح مجدد تحصیل را ادامه دهند. همچنین پس از اتمام دورۀ تخصص و فوق تخصص نیز دورۀ طرح را دارند. البته پزشکان دارای سه فرزند، نخبه‌های ۲.۵ درصدی، پزشکانی که خود تک‌فرزند هستند، از گذراندن طرح معاف هستند. این دورۀ طرح به حدی برای برخی پزشکان سخت می‌گذرد که از آن فراری هستند. گاهی طرح از نظر مالی هیچ منفعتی برای پزشکان ندارد.

اگر همین طرح هم وجود نداشته باشد، کمتر پزشکی راضی به خدمت در مناطق محروم می‌شود. همین حالا با وجود این طرح اوضاع در مناطق محروم چندان جالب نیست. پیشنهاد شما به‌عنوان دانشجوی پزشکی و داروسازی در خصوص دوره طرح چیست؟

رستمی: از نظر من هر پزشکی که می‌خواهد تجربه کسب کند، باید دورۀ طرح را بگذراند و در محلی کار کند که جز او پزشک دیگری نباشد. به چشم دیده‌ام که پزشکان مناطق محروم، رزیدنتی را در دانشگاه‌های شهید بهشتی، تهران و ... قبول می‌شوند؛ زیرا در دورۀ طرح با مباحث مفیدی روبه‌رو شده‌اند. پزشکان طرحی در مناطق محروم با انواع و اقسام بیماری‌های مختلف مواجه هستند که از دل همین بیماران می‌توان تجربه‌های نابی کسب کرد. درست است رشتۀ پزشکی بسیار سخت است؛ اما در رشتۀ پزشکی، دانشگاهی بودن به درد نمی‌خورد.

میریان: یکی از اقداماتی که وزارت بهداشت برای تشویق پزشکان دوره طرحی انجام داده است، قرار دادن «ضریب کا» [K-factor]برای درآمدشان است. این ضریب موجب می‌شود که حقوق این افراد بیشتر باشد؛ اما بااین‌حال این مبلغ کافی نیست و نمی‌تواند پاسخگوی نیاز پزشک در دورۀ طرح باشد.

علیدوستی: در دورۀ طرح ضمن تجربۀ مسائل مختلف اطلاعات خوبی کسب می‌شود که در کتاب‌ها به آن اشاره نشده و یاد نگرفته‌ایم. دورۀ طرح مانند آزمون‌وخطا در مراحل بالاتر و حیاتی‌تر است. اجباری بودن طرح بسیار خوب است ولی باید از پزشکان حمایت شود. در این دوره پزشکان نباید از عقرب‌زدگی، شب تنها ماندن در دشت و بیابان یا ... بترسند. وزارت بهداشت باید شرایط مناسبی از قبیل سرپناه و امکانات رفاهی مناسب برای پزشکان کادری فراهم کند. وجود برخی مسائل حاشیه‌ای موجب ترس پزشکان از دورۀ طرح می‌شوند.

نخبه‌های ۲.۵ درصدی چه کسانی هستند؟ در چه آزمونی شرکت کرده و برتر شده‌اند؟

رستمی: برای رشته‌های پزشکی در شهریور و اسفند هرسال ۲ بار آزمون علوم پایه برگزار می‌شود. تمام متقاضی‌هایی که در آزمون شرکت کرده‌اند، توسط وزارت بهداشت بررسی می‌شوند و نمراتشان اعلام می‌شود. ۲.۵ درصد از این افراد جز رتبه‌های برتر پزشکی معرفی می‌شوند که این رنکینگ امتیازات خاصی دارد. به‌عنوان‌ مثال نفرات ۱ تا ۳ از طرح معاف هستند و بقیه یک سال مرخصی دارند و می‌توانند بلافاصله برای رزیدنتی اقدام کنند و طرح عمومی‌شان را پس از پایان دورۀ تخصص بگذرانند.

معمولاً دانشجویان پزشکی چه انتظاراتی دارند؟ همه از درآمد بالای پزشکان و جایگاه خوب آنها صحبت می‌کنند، اما گویا عقیدۀ خودشان این‌گونه نیست.

رستمی:دانشجویان پزشکی از هم‌سن‌و‌سال‌های خودشان بسیار عقب‌تر هستند. هر دانشجوی عادی لیسانس که درترم هشتم حضور دارد، کم‌کم می‌خواهد وارد بازار کار شود و پس از یکی دو سال به درآمد مناسبی می‌رسد. این در حالی است که دانشجوی پزشکی پس از اتمام تحصیل باید از صفر شروع کند. به همین خاطر دانشجویان پزشکی انتظارات بیشتری دارند چراکه آنها به‌سختی در کنکور قبول شده‌اند، درس‌های بسیار سختی را خوانده‌اند که هیچ زمان اجازۀ فراموشی مباحث درسی را ندارند؛ چرا که جان یک انسان در دستان آنهاست.

دانشگاه آزاد حقوق شهریه را کمتر دریافت کند

انتظار شما به‌عنوان دانشجوی دانشگاه آزاد از این دانشگاه چیست؟

رستمی:دانشجویان پزشکی انتظار دارند وقتی وارد بازار کار می‌شوند، حمایت شوند تا بتوانند با خیال راحت فقط کار کنند و دغدغۀ دیگری نداشته باشند. یکی از گلایه‌های دانشجویان آزاد تفاوت با دانشجویان دولتی است. دانشگاه دولتی برای سلف و غذا خوردن مبلغ بسیار کمی پرداخت می‌کنند. به طور رایگان خوابگاه و سرویس دارند. زمانی که به دورۀ اینترنی می‌رسند، حقوق دریافت می‌کنند درحالی‌ که دانشگاه آزاد هیچ کدام از این مزایا را ندارد.‌ ای کاش دانشجویان آزاد به دلیل دریافت نکردن حقوق در برخی دوره‌ها، شهریۀکمتری پرداخت می‌کردند. دانشجویان دانشگاه آزاد هیچ امتیازی از این جهت ندارند. طرح را به ازای خدماتی که از دولت دریافت می‌کنیم، باید بگذرانیم. دانشجویان دانشگاه پزشکی آزاد، بابت تحصیل، بیمارستان رفتن، غذا خوردن، و ... به طور آزاد پول پرداخت می‌کنند؛ بنابراین چرا باید مجبور باشند دو سال طرح را مانند دانشجویان دولتی سپری کنند؟

مالیات دغدغۀ اصلی پزشکان

آیا پرداخت مالیات دغدغۀ پزشک محسوب می‌شود؟

رستمی: از سوی دیگر مالیات به دغدغۀ اصلی پزشکان تبدیل شده است. پزشکان خدمات مهمی را در کشور ارائه می‌دهند؛ بنابراین نباید به‌عنوان یک تاجر به آنها نگاه شود. معمولاً پزشکان دو یا سه سال بعد از تخصص درآمد خاصی ندارند. پزشکان زمانی که به درآمد مناسبی می‌رسند و قرار است نتیجۀ بیست سال زحمت خود را ببینند، ارگان‌های بسیاری برای دریافت پول سر می‌رسند. نمی‌گویم پزشکان را معاف از مالیات کنند؛ اما می‌شود تخفیفات یا ملاحظاتی را برایشان درنظر گرفت.

میریان: طرح نیروی الزام برای رشته‌های علوم پزشکی برای جبران ظرفیت خالی اجرا شده است. تفاوتی که دانشجوی آزاد با دانشجوی دولتی در این زمینه دارد، سال‌های تعهد به خدمت پس از تحصیل است. دانشجویان دولتی به دلیل تحصیل رایگان، دو برابر سال‌های تحصیل تعهد به خدمت دارند؛ اما برای دانشجویان آزاد این‌گونه نیست واین یک ویژگی برای دانشگاه آزاد است. دانشجویان آزاد هم باید طرح الزام را سپری کنند؛ زیرا آنها هم دانشجوی وزارت بهداشت محسوب می‌شوند و دوره طرح الزام وزارت بهداشت است.

بزرگ‌ترین مشکلی که داروساز‌های کشور با آن مواجه هستند چیست؟ به نظر شما آیندۀ صنعت دارو چگونه است؟

علیدوستی:مشکل بزرگ این است که دانشجویان داروسازی خودشان به خودشان باور ندارند. از سوی دیگر نرخ فروش دارو نرخ ثابتی است و این باعث می‌شود در داروسازی صنعتی قیمت رقابتی نباشد.

داروسازان با مشکل تحریم و ارز ترجیحی مواجه‌اند

میریان: شرایط داروسازی در کشور ما نسبت به دیگر کشور‌ها متفاوت است. به دلیل وجود تحریم‌ها بسیاری از دارو‌های خارجی را نمی‌توان وارد کرد. با توجه به اینکه مواد اولیه برخی از دارو‌ها در کشور وجود ندارد، باید واردات صورت گیرد؛ درحالی‌که ما با مشکل واردات و ارز ترجیحی روبه‌رو هستیم. این مشکل باعث شده که تعداد زیادی از شرکت‌ها به‌سختی به‌سوی جلو حرکت کنند.

تولید هیدروژل به جای مصرف قرص

شنیده‌ایم که به دنبال ساخت داروی جدیدی هستید؟ برای آینده دارویی کشور چه هدفی دارید؟

علیدوستی: دانشجویان دانشگاه آزادمشغول تغییر کاربری داروهاهستند. مثلاً می‌خواهند از یک دارو که درمان مختص خودش را دارد، برای درمان بیماری متفاوتی نیز استفاده کنند. یکی دیگر از تحقیقات دانشجویان دانشگاه آزاد این است که به دنبال تولید هیدروژل دارو‌ها هستند و می‌خواهند دارو‌های خوردنی را که عوارض بسیاری برای گوارش و کلیه دارند، به‌صورت پماد تولید کنند. همچنین در سمینار‌ها و همایش‌هایی که شرکت کرده‌ام، متوجه شدم دانشجویان داروسازی دانشگاه آزاد اسلامی به دنبال بررسی اثرات ضد قند خون داروی «توپیرامات» (Topiramate) هستند. این دارو ماهیت ضد تشنج دارد؛ اما اثرات کاهش قند خون را هم در آن مشاهده کرده‌اند. پژوهش‌هایی درحال انجام است تا ببینند می‌توانند از این دارو به‌عنوان کاهندۀ قند خون استفاده کنند یا خیر.

میریان:من هم به‌عنوان دانشجوی داروسازی برای پایان‌نامۀ خودبر روی دارو‌های آلزایمر کار کرده‌ام که تحقیق نوینی است. سعی کرده‌ام نگاه شخص به شخص درتجویز دارو‌های آلزایمر داشته باشم چرا که آلزایمر به گونه‌ای است که درمان نمی‌شود و فقط می‌توان آن را کنترل کرد و اگر بتوانیم از همان ابتدا دارویی را انتخاب کنیم که متناسب با شرایط ژنتیکی، محیط زندگی و نحوۀ پاسخ بدن به آن دارو باشد، می‌توانیم زمان طلایی درمان را حفظ کنیم و از همان ابتدا داروی متناسب با آن شخص را تجویز کنیم.