در یک پژوهش بررسی شد؛
سرنوشت مقالات سلب اعتبارشده کشور‌های خاورمیانه در حوزه سلامت
توجه و دقت ناکافی از سوی نویسندگان در استفاده و استناد به مقالات منتشرشده، باعث توسعه چرخه معیوب علم می‌شود که در حوزه سلامت تبعات جبران‌ناپذیری دارد.
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، دانشمندان و محققان با نشر مقالات و دست‌آوردهای پژوهشی با جامعه ارتباط برقرارکرده و طی مکتوب‌سازی یافته‌های علمی، به بهبود و پیشرفت جامعه کمک می‌کنند. در طول زمان، راه‌های ارتباطی محققان با جامعه برای ارائه هرچه سریع‌تر، شفاف‌تر و کاربردی‌ترِ مطالب علمی به واسطه انواع پایگاه‌های نمایه‌سازی و وبسایتها بهبود یافته است و از همین‌رو، همواره محققان به انجام پژوهش‌های بیشتر ترغیب شده‌اند.
پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «سرنوشت مقالات سلب اعتبارشده کشور‌های خاورمیانه در حوزه سلامت» به این موضوع اشاره کرده‌اند که در این بین، تخلفاتی هم با فعالیت‌های محققان همراه بوده است، که به موجبات آن شمار مقالات سلب اعتبارشده با در طول سالیان گذشته با روندی صعودی همراه بوده است.
* سلب اعتبار شدن مقالات علمی
در این پژوهش آمده است که سلب اعتبارشدن مقالات علمی به دلایل مختلف رخ می‌دهد. این دلایل می‌تواند اشتباه صادقانه پژوهشگر و یا سوءرفتار‌های علمی شامل سرقت ادبی، جعل و ساخت داده باشد.
به زعم این پژوهش شواهد اخیر نشان می‌دهد سلب اعتبارشدن مقالات در حال افـزایش است هر چند تنها ۰/۰۲ درصد مقالات بایگانی‌شده بین سال‌های ۲۰۰۰ تـا ۲۰۱۰ رد اعتبار شده است.
طبق بررسی پیشینه پژوهش نشان داده شد که بیشترین تعداد مقالات سلب اعتبارشده مربوط به حوزه پزشکی و سلامت است. در پژوهش حاضر که با هدف اصلی بررسی سرنوشت استنادی مقالات کشور‌های خاورمیانه در حوزه سلامت بعد از سلب اعتبار انجام شده است.
* عوامل تاثیر‌گذار در سلب اعتبار مقالات
نتایج پژوهش نشان داد در صورتی که فقط به نویسندگان کشور‌های خاورمیانه توجه داشته باشـیم، بیشترین مقاله سلب اعتبارشده حوزه سلامت کشور‌های خاورمیانه متعلق به نویسندگان کشور ایران می‌باشد که بیشترین میزان استنادات را نیز دارا می‌باشند.
به زعم این پژوهش عوامل بسیاری می‌تواند در این مورد تأثیرگذار باشد. عواملی همچون ناآگاهی نویسندگان و محققان ایرانی از شیوه نگارش مقاله علمی و رعایت اخلاق پژوهش و انتشار برون‌داد‌ه‌ای پژوهشی و نیز فشار‌های ناشی از سیاست‌های ناکارآمد در ارزیابی علمی و پژوهشی محققان بدون توجه به حوزه پژوهشی و ماهیت حوزه‌های علمی مختلف که پژوهشگران را ناگزیر از نگارش و انتشار مقالات می‌کند.
همانطور که نتایج پژوهش نشان داد علی‌رغم همکاری بین‌المللی نویسندگان کشور‌های خاورمیانه با سایر کشورها، تقریباً نویسندگان مسـئول تمامی مقالات سلب اعتبارشده مورد بررسی در این پژوهش پژوهشگران خاورمیانه بودند که این مهم نیز بر دلالت عوامل قبلاً یاد شده صحه می‌گذارد.
به گفته این پژوهش نتایج حاکی از آنست که به جز کشور ترکیه تقریباً تمام استنادات دریافتی حوزه سلامت بعد از سلب اعتبار بوده است. یکی از دلایل عمده این پدیده انتشار زودهنگام مقالات در پروفایل‌های پژوهشی و وبسایت‌های نویسندگان و به اشتراکگذاری پیش از انتشار مقالات بدون اجازه ناشر می‌باشد که علاوه بر شاخص‌های علم‌سنجی، بررسی شاخص‌های دگرسنجی نظیر خواندن و دیده شدن نیز به عدم خروج مقالات سلب اعتبارشـده از چرخه علم دامن می‌زنند.
* بیشترین شاخه‌های مقالات سلب اعتبار شده
این پژوهش بیان می‌کند که عدم اطلاع‌رسانی شفاف و آشکار و ارائه ادله کافی از سوی ناشر مبنی بر سلب اعتبار مقالات دلیل دیگری بر این پدیده است و عدم توجه و دقت کافی از سوی نویسندگان در استفاده و استناد به مقالات منتشرشده، باعث توسعه چرخه معیوب توسعه علم که در حوزه سلامت تبعات جبران‌ناپذیری دارد، می‌شود چرا که طبق بررسی‌های به عمل آمده، بیشترین تعداد مقاله سلب اعتبارشده کشور‌های خاورمیانه در حوزه سلامت مربوط به شاخه تومورشناسی، آسـیب‌شناسی و داروسازی مرتبط است که حدود ۵۰ درصد مقالات را داروسازی شامل می‌شود.
به گفته این پژوهش سایر شاخه‌ها علی‌رغـم تنوع در موضوع درصد بسیار کمتری را دربرمی‌گیرند و بیش از نیمی از مقالات مورد بررسی این پژوهش در کمتر از یک سال سلب اعتبار شده‌اند که این شاید نشان از آگاهی جامعه علمی و حساسیت ناشران و مجلات در ارزیابی اعتبار مقالات در سال‌های اخیر است.
به زعم این پژوهش می‌توان گفت ابزار‌های خطایاب و به عبارتی تقلب‌یاب که توسط مجلات به کار گرفته شده‌اند موجب سرعت در کشف خلاف‌کاری و تقلب شده باشند.
پیشنهادات زیر با توجه به نتایج به دست آمده از این پژوهش مطرح شده است:
- با توجه به افزایش خود انتشاری مقالات در فضای مجازی پیش از انتشار ناشر، پیشنهاد می‌شود ناشران نسبت به وضع قوانین انتشار و اطلاع‌رسانی آن به نویسندگان بیش از پیش اهتمام ورزند؛
- از آنجا که اغلب استنادات به مقالات سلب اعتبارشده به دلیل بی‌اطلاعی و بی‌توجهی نویسندگان است لذا پیشنهاد می‌شود ناشران در سرتاسر جهان ضمن اعلام واضح و آشکار دلیل سلب اعتبار مقالات، نشانی واحد و استاندارد به عنوان آرم جهانی برای این دست از مقالات داشته باشند؛
- در حوزه سلامت تحلیل استنادات مقالات سلب اعتبارشده به دلیل حساسیت موضوع از اهمیت بالاتری برخوردار است؛ لذا پیشنهاد می‌شود به منظور پیشگیری از آثار مخرب استنادات مثبت به مقالات سلب اعتبارشده در حوزه سلامت، پژوهشی در زمینه بررسی استنادات مثبت، منفی و خنثی در تمام انواع پایگاه‌های علمی انجام شده و ناشران مقالات سلب اعتبارشده با استنادات مثبت را از مجموعه خود حذف کنند تا از توسعه هـرچه بیشتر علوم فاقد اعتبار پیشگیری شود؛
- با عنایت به بررسی‌های انجام‌شده بخشی از بداخلاقی‌های پژوهشی ناشی از ناآگاهی و فقر آموزشی در نگارش علمی و رعایت حق مؤلف و امانت علمی است که لازم است کارگاه‌ها و دوره‌هایی برای پژوهشگران و دانشجویان برگزار گردد؛
- در نهایت در جهت کاهش بداخلاقـی‌های علمی، بایستی سیاست‌گذاری کارآمد و هدفمند در ارزیابی علمی پژوهشگران و کاهش فشار ناشی از انتشار مقالات بین‌المللی، در اهم امور سیاست‌گذاران عرصه علم باشد.
این پژوهش به کوشش المیرا جنوی (عضو هیئت‌علمی گروه علم سنجی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور) و شیما مرادی (استادیار گروه علم‌سنجی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور) انجام شده است.
انتهای پیام/
