آب در مسیل بحران (۱۳)؛
تشدید پدیده‌های حدّی عامل تنزل منابع آبی/ پیامدهای تغییرات اقلیمی جدی گرفته نشد
معاون پیشین آب و آبفای وزیر نیرو، عامل تنزل منابع آبی در کشور را تشدید پدیده‌های حدّی و کاهش منابع آب تجدیدپذیر برشمرد و تأکید کرد: راه‌حل مقابله با تغییر اقلیم که تنش آبی پیامد اصلی آن است در دولت یازدهم تهیه و تصویب شد، اما توسط دستگاه‌های اجرایی مورد توجه قرار نگرفت.
خبرگزاری علم و فناوری آنا ـ حسین بوذری؛ ایران به‌لحاظ اقلیمی در منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته و مراکز جمعیتی به‌گونه‌ای استقرار یافته‌اند که با وضعیت منابع آب مناطق هیچ سنخیتی ندارد، به‌عنوان مثال تمرکز جمعیت در مرکز فلات ایران نمی‌تواند بی‌ربط به بحران آب باشد.
ایران دارای ظرفیت‌های بزرگ اکولوژیکی است و هم‌آهنگی نداشتن با مسئله کمبود آب در مرکز فلات ایران ناشی از نبود نظام مدیریت به‌هم پیوسته است.
کاهش منابع آب تجدیدپذیر کشور هم در بحران کنونی آب در کشور بی‌تأثیر نیست، به‌طوری که آب تولیدی در طبیعت کاهش یافته و آب‌های سطحی و روان‌آب‌ها نیز که تأثیر بسیاری در تجدیدپذیری منابع آب دارند.
از سویی مرکز فلات ایران که دارای کمبود آب است طبیعتاً بیشتر با مسئله کمبود آب مواجه هستند، در حالی که جمعیت فراوانی را در خود جای داده‌اند و کاهش اثرات تغییر اقلیم می‌تواند در عبور از بحران آب به‌خصوص در فلات ایران که روزبه‌روز با افزایش جمعیت مواجه شده، مؤثر باشد.
خبرنگار آنا در ادامه بررسی دلایل بحران آب در کشور در قالب پرونده «آب در مسیل بحران» این بار با موضوع «تأثیر رشد جمعیت مرکز فلات ایران در بحران کمآبی» و «پیامد تغییر اقلیم در ایران» گفت‌وگویی را با رحیم میدانی کارشناس حوزه آب و معاون پیشین آب و آبفای وزیر نیرو در دولت یازدهم ترتیب داده است که مشروح این گپ و گفت در پی می‌آید:
توزیع استقرار مراکز جمعیتی تناسبی با وضعیت منابع آب ندارد
آنا: همانطور که می‌دانید کمآبی و خشکسالی تهدیدی جدی برای حوزه سلامت و بهداشت به شمار می‌رود؛ به‌خصوص که معیشت کشاورزان هم به این موضوع گره خورده، وضعیت کنونی کمبود آب در کشور را ناشی از چه می‌دانید؟
میدانی: ایران در منطقه‌ای از کره زمین قرار گرفته که به‌لحاظ اقلیمی خشک و نیمه‌خشک است، از سویی توزیع استقرار مراکز جمعیتی تناسبی با وضعیت منابع آب مناطق استقرار ندارد (به‌عنوان مثال تمرکز جمعیت در مرکز فلات ایران بوده بسیار کم‌آب است)، بنابراین کمآبی در کشور ما پدیده عارضی نیست و اگر با بحران‌هایی مواجه شده‌ایم، ناشی از بی‌توجهی به ظرفیت اکولوژیک کشور، ناسازگاری با کمآبی و در حالت کلی ناشی از مستقرنبودن نظام مدیریت به‌هم‌پیوسته منابع آب درکشور است.
آنا: براساس یک پژوهش ۴۵ کشور در معرض جدید خشکسالی قرار دارند و ایران هم از این قاعده مستثنی نیست، به‌طوری که اعلام شده تا ۳۰ سال آینده خشکسالی به اوج می‌رسد و تا ۳۵ سال هم تداوم خواهد داشت، راهکار علمی برای مقابله با این بحران فراگیر چیست؟
میدانی: از منظر علمی پیش‌بینی تغییرات اقلیمی (Climate Variation) برای دوره‌های بلندمدت امکانپذیر نیست، مگر منظور تغییر اقلیم (Climate Change) باشد، دراینصورت راه چاره سازگاری و کاهش اثرات تغییر اقلیم بوده و مسلماً، هر اقدامی برای جلوگیری از هدررفت آب در سیستم‌های انتقال، توزیع آب و تأسیسات مصرف آب در بخش‌های شرب، صنعت و کشاورزی مفید و ارزشمند است.
از آنجا که عمده مصرف آب در جهان و کشورمان در بخش کشاورزی است؛ بنابراین افزایش بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی در کشاورزی باید هدف و سیاست اصلی حکمرانی آب کشور باشد.
آنا: مهم‌ترین پیامد تغییر اقلیم در ایران کمبود آب است، چه راهکاری برای غلبه بر این شرایط منفی دارید؟
میدانی: پیامد تغییر اقلیم در ایران همانگونه که لمس می‌کنیم، افزایش میانگین دما، افزایش تبخیر، کاهش نزولات جوی به‌صورت برف، کاهش منابع آب تجدیدپذیر کشور و نیز تشدید پدیده‌های حدّی (سیل و خشکسالی) است.
راهکار و راه حل، تهیه و اجرای برنامه سازگاری با تغییر اقلیم است که در شورای عالی آب (در دولت یازدهم) به تصویب رسید، اما توسط دستگاه‌های اجرایی و ذیربط چندان مورد توجه و اقدام قرار نگرفت.
لزوم اعمال حکمرانی آب در حوضه زاینده‌رود
آنا: بحران آب در حوضه زاینده‌رود تشدید شده، وضعیت این حوضه را در حال حاضر چگونه ارزیابی می‌کنید و چه راهکار علمی برای مقابله با تشدید این بحران دارید؟
میدانی: اگر متولیان امر در حوضه زاینده‌رود براساس آب قابل برنامه‌ریزی - که در دولت یازدهم و توسط وزیر نیرو ابلاغ شده - و در قالب تشکیل منظم جلسات شورای هماهنگی مدیریت منابع آب حوضچه زاینده‌رود - که براساس مصوبه شورای عالی آب تشکیل یافته - عمل کنند و مصرف‌کنندگان آب در بخش‌های شرب، صنعت و کشاورزی در استان‌های چهارمحال و بختیاری و اصفهان به سهم خود پایبند بوده و حقابه محیط‌زیست را نیز به‌عنوان حق طبیعت به رسمیت بشناسند، هیچ مشکلی در حوضه زاینده‌رود بروز نمی‌کند.
پیامد تغییر اقلیم در ایران همانگونه که لمس می‌کنیم افزایش میانگین دما، افزایش تبخیر، کاهش نزولات جوی به‌صورت برف، کاهش منابع آب تجدیدپذیر کشور و نیز تشدید پدیده‌های حدّی (سیل و خشکسالی) است
براساس مصوبه شورای عالی آب در سال ۱۳۹۴ هیچ‌گونه بارگذاری جدید آبی نباید روی منابع آب تجدیدپذیر حوضه زاینده‌رود انجام پذیرد، بدیهی است اگر این محدودیت را رعایت نکنند تنش آبی روز به روز تشدید و اوضاع از کنترل خارج خواهد شد.
آنا: سیاست پرداخت یارانه به حامل‌های انرژی، پمپاژ آب کشاورزی و توسعه آبیاری تحت فشار عامل اصلی را تشدید بحران در حوضه زاینده‌رود می‌دانند، آیا برای مقابله با این مسئله راهکاری دارید؟
میدانی: همانگونه که توضیح داده شد راه‌حل، اعمال حکمرانی آب در حوضه زاینده‌رود است و اگر اقتدار اعمال قانون درحوضه وجود داشته باشد، پرداخت یارانه نمی‌تواند جنبه منفی پیدا کند.
در شرایط آشفتگی و هرج و مرج است که پرداخت یارانه به ضرر مدیریت آب کشور وارد عمل می‌شود.
آنا: تاراج منابع آب زیرزمینی چه تأثیری بر تشدید بحران کمآبی در کشور داشته است؟
میدانی: تاراج منابع آب زیرزمینی علاوه بر فرونشست زمین، کاهش ضریب ذخیره منابع آب زیرزمینی، افت کیفی منابع آب زیرزمینی موجی می‌شود که کشور بخشی از منابع آب قابل برنامه‌ریزی خود را از دست داده و در مناطقی که آب شرب از منابع آب زیرزمینی تأمین می‌شود با مشکل جدی مواجه شود.
صاحبان پروانه‌های مجاز بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی نه‌تنها خود باید نسبت به رعایت سقف برداشت مندرج در پروانه اقدام کنند، بلکه مدیریت آب کشور را در برداشت‌های غیرمجاز از چاه‌ها یاری کنند.
در یک نگاه کلان به موضوع تاراج منابع آب زیرزمینی باید پذیرفت که علت اصلی بروز این پدیده نامطلوب ناشی از بحران بیکاری و به تبع آن وارد آوردن فشار اشتغال بر منابع آب کشور در بخش کشاورزی است.
آنا: تداوم خشکسالی‌های دو دهه در سیستان و بلوچستان سبب افت آب‌های زیرزمینی و خشک شدن قنات‌های متعدد و در نتیجه از بین رفتن زیرساخت‌های بخش کشاورزی و نابودی اکوسیستم طبیعی شده، چه راهکاری برای مقابله با این معضل دارید.
میدانی: برای تأمین نیاز‌های شرب و صنعت استان سیستان و بلوچستان می‌توان روی انتقال آب از دریای عمان (بعد از نمک‌زدایی) برنامه‌ریزی کرد.
آنا: عنوان می‌شود پالایشگاه و پتروشیمی‌های فعال در سطح کشور تأثیر بسیاری در گرمای زمین داشته و موجب آلودگی و کمآبی می‌شوند؟ اگر این گزاره را می‌پذیرید راهکارتان برای خروج از این بحران چیست؟
میدانی: پدیده گرم شده کره زمین (Global Warming) و تغیییر اقلیم که یک معضل جهانی بوه و به انتشار گاز CO۲ در جو زمین نسبت داده می‌شود ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی است و سهم آن مربوط به کشورهای بزرگ صنعتی از جمله چین و آمریکاست.
مسلماً ایران نیز سهمی در انتشار گاز‌های گلخانه‌ای دارد و لازم است نسبت به کاهش آن برنامه‌ریزی کند؛ چراکه مستقیماً آسیب‌های جدی به محیط‌زیست طبیعی و انسانی کشورمان وارد می‌کند (به عنوان مثال وارونگی هوا در کلانشهر‌ها و ایجاد جزیره‌های حرارتی در شهری مانند تهران)
جزیره گرمایی شهری به پدیده بالابودنِ چشمگیرِ درجه دمای برخی از شهر‌ها یا مناطق شهری در مقایسه با حومه شهر یا محدوده‌های روستاییِ نزدیک‌شان گفته می‌شود، چنین پدیده‌ای به بروز مشکلات فراوانی انجامیده که کمآبی و بحران آب ازجمله این مسائل است.
آنا: برای مقابله با بحران آب در کشور و نجات از کمآبی چه پیشنهاد علمی به مسئولان وزارت نیرو و سایر ارگان‌های مربوط دارید؟
میدانی: مصوبات قبلی شورای عالی آب و فعال نگه داشتن شورای مذکور به‌خصوص از نظر ایجاد هماهنگی، وفاق، همسویی و همگرایی بین اعضای شورا (وزرای نیرو، کشاورزی، صنعت، کشور، سازمان‌های برنامه و بودجه و حفاظت محیط زیست) باید پیگیری شود.
اتخاذ تصمیمات جدید مورد نیاز برای اصلاح و تقویت حکمرانی آب کشور نیز از دیگر مواردی است که مسئولان باید مدنظر داشته باشند تا در آینده بیش از این با بحران آب مواجه نشویم.
آنا: وضعیت استان آذربایجان‌شرقی را در حوزه آب چگونه ارزیابی می‌کنید، همانطور که می‌دانید مسئله کمآبی به این استان هم رخنه کرده و کارشناسان معتقدند که آبخیزداری و آبخوان‌داری راه عبور از تنش آبی در این استان است، ارزیابی شما چیست؟
میدانی: معضلات ناشی از ضعف مدیریت منابع آب کشور که دامنگیر استان‌های کم‌آب و حتی پرآب کشور (به عنوان مثال استان گیلان) شده در استان آذربایجان‌شرقی نیز مشهود بوده و راه‌حل آن تهیه طرح آمایش آب استان در قالب منابع آب قابل برنامه‌ریزی ابلاغی وزارت نیرو و تن دادن به این واقعیت است که استان آذربایجان‌شرقی توان بارگذاری جدید آبی ندارد.
می‌توان از طریق افزایش بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی آب، بازتخصیص منابع آب، بازیافت و بازچرخانی آب و ایجاد بازار محلی آب پاسخگوی نیاز‌های جدید به‌خصوص نیاز‌های شرب و صنعت بود.
انتهای پیام/
