ارزیابی اثربخشی رویکرد‌های بنیاد ملی نخبگان

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، نخبگان علمی در هر جامعه‌ای به عنوان یکی از مهمترین سرمایه‌های ملی محسوب می‌شوند. در بسیاری از جوامع، نخبگان علمی به دلیل تسلط و قدرت بهره‌گیری از رسانه‌های مختلف می‌توانند از این قدرت در راستای اهداف گوناگون استفاده کنند. نخبگان نقش مهمی در شکل‌گیری فرهنگ‌ها، اندیشه‌ها و باور‌های مردم دارند و برای جامعه خود با خلق فرهنگ نو، علوم به‌روز، ثروت، سرمایه و عزت را به ارمغان می‌آورند و مسیر جامعه را تغییر می‌دهند.

رمضان شریفی (دکترای علوم سیاسی)، مالک ذوالقدر (استادیار گروه علوم سیاسی) و سید فرشید جعفری پایبندی (استادیار گروه علوم سیاسی) در مقاله‌ای با عنوان «ارزیابی اثربخشی رویکرد‌های بنیاد ملی نخبگان در ارائه تسهیلات به استعداد‌های برتر دانشجویی» به این موضوع می‌پردازد که نخبگان علمی به عنوان پیشگامان اصلی در تغییرات اجتماعی می‌توانند با تولید علم، فناوری و صنعت، فرصت‌های شغلی جدیدی را برای جامعه فراهم کنند.

* نخبه کیست؟

 در این پژوهش آمده است که بر اساس ماده ۴ اساسنامه بنیاد ملی نخبگان، نخبه به فرد برجسته و کارامدی گفته می‌شود که در عرصه تولید و رشد و گسترش علم، فرهنگ، فناوری و مدیریت کشور فردی تأثیرگذار است و هوش، خلاقیت، کارآفرینی و نبوغ فکری او در راستای تولید و گسترش دانش و نوآوری موجب سرعت‌بخشیدن به رشد و توسعه علمی و اعتلای جامعه انسانی کشور شود.

این پژوهش توضیح می‌دهد که از نظر بنیاد ملی نخبگان صاحب استعداد برتر به فردی گفته می‌شود که با توجه به ویژگی‌های ذاتی خود امکان رسیدن به مرحله نخبگی را داراست ولی هنوز زمینه‌های لازم برای شناسایی کامل و بروز استعداد‌های ویژه او فراهم نشده است. به طور کلی، نخبگان به اشخاصی گفته می‌شود که با استفاده از ایده‌ها، تصمیم‌های بدیع، سرنوشت‌ساز نقش مؤثری در کنش تاریخی و اجتماعی جوامع بر عهده دارند.

بدون لحاظ دولت به عنوان تصمیم‌گیر در سیاستگذاری امکان این اتفاق‌ها و سیاستگذاری در کل دنیا قابل تصور نیست و سیاستگذاری در این خصوص امری دولتی است و بدون وجود نهاد‌های دولتی که در زمینه‌های وضع قانون، اجرای قوانین وضع شده و نظارت بر نحوه اجرای امکان تصور سیاستگذاری در این حوزه وجود ندارد

* مدل نهادی در علوم سیاسی و سیاستگذاری عمومی 

در این پژوهش آمده است که در کشور ایران سیاست‌گذاری در زمینه حفظ و حمایت از دانشمندان و نخبگان علمی در وظایف وزارت عتف و بنیاد ملی نخبگان به طور مشترک قرار گرفته است. در صورت ایجاد ظرفیت‌های حمایتی و تدوین سیاستگذاری‌های جامع و مناسب برای هدایت و حمایت نخبگان می‌توان آینده نظام حکمرانی را، در راستای دستیابی به منافع عمومی کارآمدتر کرد.

بر اساس مطالعات صورت گرفته در این پژوهش در زمینه سیاستگذاری نخبگان، با توجه به اینکه چارچوب نهادی به لحاظ ویژگی‌ها و قابلیت‌های تحلیلی خود از سازگاری‌های بالایی با سیاستگذاری نخبگان برخوردار است؛ بنابراین در پژوهش حاضر نقش مدل نهادی در این پژوهش برجسته بوده است.

در ادامه این پژوهش به این نکته اشاره شده است که مدل نهادی از جمله مدل‌های سنتی مورد استفاده در علوم سیاسی و سیاستگذاری عمومی است. این مدل بر چارت سازمانی دولت تمرکز دارد. در ایران مدل نهادی برای سیاستگذاری در نظام نخبگانی کاربرد بسیاری دارد.

* سیاستگذاری در حوزه جذب نخبگان

این پژوهش توضیح می‌دهد که بیشتر مصوبه‌های مدل نهادی را نهاد‌های سیاستگذار با مشارکت نهاد‌های مرتبط با موضوع مصوبه مورد بحث کسب می‌شود. بررسی سند راهبردی کشور در امور نخبگان و اساسنامه بنیاد ملی نخبگان بیانگر این است سیاستگذاری در حوزه  شناسایی، توانمندسازی و جذب نخبگان و استعداد‌های برتر نهاد‌های حاکمیتی صورت می‌گیرد.

به زعم این پژوهشگران بدون لحاظ دولت به عنوان تصمیم‌گیر در سیاستگذاری امکان این اتفاق‌ها و سیاستگذاری در کل دنیا قابل تصور نیست و سیاستگذاری در این خصوص امری دولتی است و بدون وجود نهاد‌های دولتی که در زمینه‌های وضع قانون، اجرای قوانین وضع شده و نظارت بر نحوه اجرای امکان تصور سیاستگذاری در این حوزه وجود ندارد.

در این پژوهش آمده است که اگرچه زیست‌بوم کشور ازجمله زیست‌بوم اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی نقش تعیین‌کنند‌ه‌ای در حضور این افراد در چرخه خدمت به کشور دارد ولی در نهایت نهاد سیاستگذار و تصمیمگیر درک، برداشت و تصوری که از این زیستبوم اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دارد اقدام به سیاستگذاری می‌کند موجب می‌شود که چه نوع سیاستگذار انجام بدهد.

* شناسایی نخبگان

نتایج حاصل از مصاحبه‌ها در این پژوهش نشان داده است، انتخاب بر حسب معیار‌های چندگانه خلاقیت، نوآوری، کارآفرینی، آموزش و پژوهش،  تغییر امتیاز سنجه‌های شناسایی و حمایت از دانشجویان استعداد‌برتر از قبیل معدل، مقاله‌ها، رویداد‌های مورد تأیید بنیاد، اختراع‌ها، افتخار‌های نخبگانی و طرح‌های پژوهشی فعلی، لحاظ امتیاز بالاتر برای مقاله‌های علمی معتبر، مشارکت استادان دانشگاهی در شناسایی دانشجویان مستعد، از لحاظ امتیاز برای دانشجویان با ایده‌های نو و مناسب با نیاز جامعه در حوزه تخصصی خویش و برگزاری آزمون‌های علمی و استعدادیابی می‌تواند به طور مطلوب به شناسایی نخبگان بپردازد.

بنیاد ملی نخبگان باید برای شناسایی نخبگان رویکردی فعالانه و نوین داشته باشد

به طور کلی یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که بنیاد ملی نخبگان باید برای شناسایی نخبگان رویکردی فعالانه و نوین داشته باشد و با جمع‌آوری اطلاعات میدانی از نهاد‌های مرتبط به شناسایی مطلوب اجتماع نخبگان بپردازد.

*  حمایت و توانمندسازی نخبگان

همچنین یافته‌های پژوهش در حالت وضعیت موجود برای حمایت و توانمندسازی نخبگان می‌توان اقدام‌های بنیاد ملی نخبگان را در امر اعطای حمایت مالی مناسب به صورت ماهانه، حمایت شغلی مناسب با رشته و تخصص نخبه ایجاد ارتباط قوی بین صنعت، دانشگاه و استعداد‌های برتر، کاهش دغدغه‌ها و مشکلات معیشتی و اجتماعی استعداد‌های برتر از قبیل مسکن و اشتغال ایجاد طرح‌های حمایتی متناسب با نیاز‌های نخبگان، در نظر گرفتن هزینه پایه‌ای برای تمام برگزیدگان بنیاد و مشارکت‌دادن استعداد‌های برتر در کار‌های تحقیقاتی و توسعه‌ای واقعی در هر استان بهترین مؤلفه‌ها برای حمایت و توانمندسازی جامعه پژوهش برشمرد.

یکی از دستاورد‌های مهم این پژوهش بیان اهمیت شناسایی، حمایت، هدایت و اثرگذاری نخبگان و استعداد‌های برتر است. به عبارتی دیگر این پژوهش بیان می‌دارد نهاد‌های مرتبط با سیاستگذاری نخبگان در کشور برای شناسایی، حمایت و بهره‌گیری از نیرو‌های نخبه و ماندگاری آنان در کشور، باید تدابیر ویژ‌ه‌ای را در دستور کار خود قرار دهند.

بر اساس نتایج حاصل از مباحث مورد بحث در این تحقیق و برای  اجرایی‌شدن همه اجزای الگوی ارائه شده می‌توان پیشنهاد‌های زیر را ارائه کرد:

یافته‌های حاصل ازاین پژوهش نشان می‌دهد بنیاد در وجه شناسایی و توانمندسازی فعالیت‌های خوبی انجام داده است و تلاش می‌کند زمینه شناسایی و هدایت صاحبان استعداد‌های برتر و زمینه رساندن آنها به نقطه متعلای را فراهم کند. در بخشی از موارد هم سعی کرده است جریان‌ساز شود منتها باید دستگاه‌های مختلف چه نهاد‌های دولتی و غیردولتی، شرکت‌ها و مؤسسه‌های دانش‌بنیان هم باید ایفای نقش و به وظایف خود عمل کنند.

بر اساس یافته‌های این مطالعه چون در واقع درگاه اصلی شرکت‌ها، مؤسسه‌های هسته‌های فناور، منابع انسانی برتر است و شناسایی و هدایت صاحبان استعداد‌های برتر با کمک سایر نهاد‌ها و دانشگاه‌ها ممکن خواهد شد؛ بنیاد ملی نخبگان برای تقویت سیاستگذاری نخبگان ضمن تقویت روابط با سایر دستگاه‌های اجرایی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های آنان و مطالبه‌گری پیاده‌سازی سند راهبردی کشور در امور نخبگان، در پی توسعه برنامه‌های حمایتی و انگیزشی در ابعاد مالی و اجتماعی باشد و از شرایط موجود به وضعیت مطلوب تغییر حالت دهد که از نظر اجتماع نخبگان برانگیختگی کافی دارد.

در این راستا لازم است مدیران بنیاد با مذاکره با مجلس شورای اسلامی و سازمان برنامه و بودجه نسبت به افزایش بودجه مالی خود اقدام کنند تا از این طریق بتوانند اعتبار مشوق‌های مالی پرداختی به اجتماع نخبگانی برگزیده را تا حد قابل توجهی که قدرت برانگیختگی آنان را داشته باشد، افزایش دهند؛ بنابراین با توجه به یافته‌های پژوهش حاضر پیشنهاد می‌شود در تحقیقی دیگر بر اساس داده‌های کمی و پرسشنامه تأثیر طرح شهید وزوایی بر خروج نخبگان از چرخه خدمت به جامعه بررسی شود.