از «ابزار‌های ارتقای احساس مشارکت شهروندی» چه می‌دانیم؟

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، از الزامات مهم و اساسی برای تحقق حکمرانی مشارکتی، تقویت و توانمندسازی شهروندان برای مشارکت فعال در عرصه‌های مختلف حکمرانی است. حتی اگر زیرساخت های مشارکت شهروندی در خط مشی گذاری فراهم شود ولی در شهروندان احساس مشارکت و ظرفیت مشارکت وجود نداشته باشد، امر مشارکت محقق نمی‌شود یا به صورت کارآمد اجرا نمی‌شود.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در گزارشی با عنوان «ابزارهای ارتقای احساس مشارکت شهروندی در نظام حکمرانی ملی» آورده است که در شش دهه اخیر در موضوع حکمرانی در ایران رویکردهای مختلفی از سوی بازیگران بیرونی، به‌خصوص دولت‌ها اتخاذ شده‌است. اما گفتمان «مرد می‌سازی» که در سال‌های اخیر در عرصه‌های مختلف حکمرانی از سوی مسئولان و نخبگان مطرح می‌شود، موج جدیدی را در اقدام‌های مشارکتی میان دستگاه‌های دولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد ایجاد کرده است. 

اساساً حقوق شهروندی به‌عنوان پایه و قوام روابط متقابل دولت و مردم تلقی شده و برای شهروند به‌عنوان یک نقش اجتماعی مدرن، مجموعه‌ای به‌هم‌پیوسته از حقوق و وظایف نسبت به جامعه تعریف شده‌است

* منشور حقوق شهروندی

این گزارش مطرح می‌کند که قانون برنامه چهارم توسعه در ماده (۱۰۰) دولت را موظف کرد برای ارتقای حقوق انسانی، استقرار زمینه‌های رشد و تعالی و احساس امنیت فردی و اجتماعی در جامعه و تربیت نسلی فعال، مسئولیت‌پذیر، ایثارگر، مؤمن، رضایت مند، برخوردار از وجدان کاری، با انضباط، با روحیه تعاون و سازگاری اجتماعی، متعهد به انقلاب و نظام اسلامی و شکوفایی ایران و مفتخر به ایرانی‌بودن، «منشور حقوق شهروندی» را تنظیم و به تصویب مراجع ذیربط برساند. 

این گزارش بیان می‌کند که اساساً حقوق شهروندی به‌عنوان پایه و قوام روابط متقابل دولت و مردم تلقی شده و برای شهروند به‌عنوان یک نقش اجتماعی مدرن، مجموعه‌ای به‌هم‌پیوسته از حقوق و وظایف نسبت به جامعه تعریف شده‌است. در همین راستا باید زمینه مشارکت شهروندان در امور حاکمیتی فارغ از تعلقات نژادی، قومی و طبقاتی فراهم شود. در این گزارش چگونگی بهره گیری از مشارکت شهروندان در خط مشی‌گذاری و تصمیم گیری ارائه می‌شود. 

* جعبه‌ابزار مشارکت شهروندی

این گزارش توضیح می‌دهد که «جعبه‌ابزار مشارکت شهروندی» یکی از بهترین نمونه‌هایی است که در خصوص پلتفرم آگاهی جمعی برای پایداری و نوآوری اجتماعی ارائه شده‌است. در این جعبه، ابزارها و سازوکارهایی برای به‌کارگیری فناوری‌های شبکه‌ای و توانمندسازی شهروندان با استفاده از اطلاعاتی که از یکدیگر و از محیط می‌گیرند، به‌منظور کسب آگاهی بهتر از مشکلات و راه حل‌های ممکن ارائه شده‌است. در این گزارش ایده‌های ملموس و عملی برای پرداختن به مسائل جمعی ارائه شده و فرآیند مشارکتی برای حمایت از جنبش‌های مردمی و تحت‌تأثیر قرار دادن جامعه پیشنهاد می‌شود. همچنین در مورد راه‌های مشارکت بازیگران جامعه مدنی برای تأثیرگذاری بر تصمیمات اجتماعی و دولتی صحبت می‌شود. 

برای مشارکت فعال شهروندان در قانون‌گذاری، لازم است زمینه‌های لازم برای این امر فراهم شود. این زمینه‌ها شامل آموزش شهروندان، اطلاع رسانی عمومی و ایجاد بسترهای ارتباطی مناسب بین شهروندان و نهادهای قانون‌گذاری است

* ایجاد احساس مشارکت شهروندی

این گزارش در ادامه به چارچوب مفهومی و روش‌شناختی «ایجاد احساس مشارکت شهروندی» پرداخته که شامل چهار عنوان اصلی و هشت مرحله است که در هر مرحله ابزارهایی معرفی می‌شود. ۱. توانمندسازی؛ افزایش مسئولیت فرد در قبال خودش و محیط با ترکیبی از رویکردهای مشارکتی و ابزارهای جامعه سازی که به بهبود کیفیت زندگی اجتماعی منجر می‌شود. ۲. هم آفرینی؛ فرآیند توسعه مشارکتی بین افراد متعدد است که با برنامه ریزی و استفاده از طیف گسترده‌ای از منابع و ایده‌ها به شهروندان برای رسیدن به اهداف اجتماعی کمک می‌کند. ۳. ایجاد تغییر؛ با افزایش آگاهی و اقدام‌های مؤثر می‌توان به تغییر در افراد، جوامع، مؤسسه‌ها و / یا فرهنگ‌ها و تفکر و نگرش‌ها رسید. ۴. باز بودن؛ این امر در مورد شفافیت ساختارها، داده‌ها و اقدام‌ها است. با این کار می‌توانیم از نتایج اقدام‌ها و داده‌هایی که جمع آوری می‌شود یک میراث جمعی برای اقدام‌های اجتماعی مؤثر بهره برد. 

* نقش آفرینی فعال شهروندان در فرایند قانون‌گذاری

این گزارش اینطور ادامه می‌یابد که مشارکت شهروندان در قانون‌گذاری به‌معنای حضور و نقش آفرینی فعال شهروندان در فرایند قانون‌گذاری است. این مشارکت می‌تواند در قالب‌های مختلفی مانند ارائه نظرها و پیشنهادها، حضور در جلسات قانون‌گذاری و حتی تصویب قوانین صورت گیرد که دارای مزایای متعددی است از جمله: ارتقای کیفیت قوانین: مشارکت شهروندان می‌تواند به شناسایی نیازها و اولویت‌های واقعی جامعه کمک کند و زمینه را برای تصویب قوانینی متناسب با این نیازها فراهم آورد. افزایش مشروعیت قوانین: قوانینی که با مشارکت شهروندان تصویب می‌شوند، از مشروعیت بیشتری برخوردار هستند و از حمایت بیشتر مردم برخوردار می‌شوند. تقویت دموکراسی: مشارکت شهروندان در قانون‌گذاری، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های دموکراسی است و نشان دهنده آن است که مردم در اداره جامعه خود نقش فعالی دارند. 

این گزارش بیان می‌کند که در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای افزایش مشارکت شهروندان در قانون‌گذاری انجام گرفته است از جمله این تل‌اش ها می‌توان به برگزاری جلسات علنی مجلس شورای اسلامی، ایجاد سامانه‌های الکترونیکی برای ارائه نظرها و پیشنهادهای مردم و برگزاری همه پرسی در برخی موارد اشاره کرد. با این حال، هنوز راه زیادی برای تحقق کامل مشارکت شهروندان در قانون‌گذاری در ایران باقی مانده‌است. برای تحقق این امر باید قوانین و مقررات لازم تدوین شود، زمینه‌های لازم برای مشارکت شهروندان فراهم شود و فرهنگ مشارکت شهروندان در قانون‌گذاری تقویت شود. 

مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش پیشنهاد می‌کند که برای تحقق مشارکت شهروندان در قانون‌گذاری، لازم است قوانین و مقررات لازم تدوین شود. این قوانین باید شرایط و ضوابط مشارکت شهروندان در قانون‌گذاری را مشخص کند. همچنین برای مشارکت فعال شهروندان در قانون‌گذاری، لازم است زمینه‌های لازم برای این امر فراهم شود. این زمینه‌ها شامل آموزش شهروندان، اطلاع رسانی عمومی و ایجاد بسترهای ارتباطی مناسب بین شهروندان و نهادهای قانون‌گذاری است. از سوی دیگر برای نهادینه سازی مشارکت شهروندان در قانون‌گذاری، لازم است فرهنگ مشارکت شهروندان تقویت شود. این امر از طریق آموزش و اطلاع رسانی عمومی و ایجاد انگیزه‌های لازم برای مشارکت شهروندان می‌تواند انجام گیرد. 

متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.