مشوق‌های دست‌ودلبازانه به کار تجارت دانش‌بنیان‌ها خواهد آمد؟

گروه اقتصاد خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ دولت به‌عنوان مهم‌ترین متولی توسعه بخش‌های اقتصادی و تولیدی، همواره باید ضمن دارا بودن رویکردی صحیح به واقعیت حاکم بر بازار داخلی، بستر را برای تقویت بنیه‌های تجاری نیز فراهم کند. این وظیفه به طور مشخص بر عهده سازمان توسعه تجارت با هدایت و رهبری وزارت صمت است.

چندی پیش به مناسبت روز ملی صادرات، مهدی ضیغمی، رئیس سازمان توسعه تجارت با ارائه وضعیت فعلی صادرات غیرنفتی، از برنامه‌های آتی برای بهبود این روند سخن گفت. در میان صحبت‌های این مقام مسئول، توجه به ظرفیت بخش دانش‌بنیان برای حضور در عرصه‌های تجارت بین‌المللی را در دستور کار سازمان توسعه تجارت دانست و از ارائه مشوق‌های صادراتی قابل توجه به شرکت‌های نوآور و خلاق سخن گفت.

به گفته ضیغمی در ادامه قرار است مشوق‌های صادراتی که به شرکت‌های دانش‌بنیان اعطا می‌شود، ۲۵ درصد بیشتر از مشوق‌های ارائه شده به سایر شرکت‌ها باشد که این مسئله به نوبه خود قابل تأمل است.

تلاش برای شکوفایی ظرفیت‌های صادراتی تولیدات فناورانه داخلی، اقدامی مثبت و غیرقابل انتقاد است؛ اما آنکه شیوه‌های به‌کار گرفته شده برای این کار تا چه میزان ما را به تحقق اهداف نزدیک می‌کند، مسئله قابل توجه دیگری است که نباید از کنار آن ساده عبور کرد.

بی‌نتیجه بودن مشوق‌های مالی

امیرحسین برنایی، فعال حوزه دانش‌بنیان در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی آنا، درباره تاثیر اعطای مشوق‌های صادراتی برای تقویت فعالیت‌های تجاری شرکت‌های دانش‌بنیان گفت: در ایران اگر شرکت‌های صنعتی بزرگ که در میان محصولات آن‌ها تولیدات فناورانه یافت می‌شود را از بحث تجارت بخش دانش‌بنیان جدا کنیم، به طور کلی شرایط صادرات این عرصه مقبول نیست.

وی افزود: میزان صادرات و حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در عرصه‌های تجاری، بسیار کمرنگ و ناچیز است و این مسئله دلایل متعددی دارد. رئیس سازمان توسعه تجارت به تازگی خبر از تدوین برنامه‌هایی برای ایجاد مشوق‌های صادراتی به شرکت‌های دانش‌بنیان داده که به نظر می‌رسد این نوع نگاه، راهکار تأثیرگذار و راهگشایی نیست.

این فعال در زمینه تجاری‌سازی تولیدات دانش‌بنیان ادامه داد: وقتی از صادرات صحبت می‌کنیم، منظور آن است که یک واحد تولیدی توانسته ضمن حضور در بازار داخلی و کسب موفقیت، ورود به بازار‌های جهانی را در نظر گیرد. این شرایط برای اغلب شرکت‌های دانش‌بنیان تازه‌کار و جوان کشور مهیا و صادق نیست.

برنایی گفت: گام برداشتن برای صادرات، کار آسانی نیست و نیاز به ایجاد بستر‌های مناسب برای استفاده از ظرفیت‌های داخلی دارد. در شرایطی که مشکلاتی مانند تحریم، نامطمئن بودن بازگشت درآمد‌های صادراتی، نبود فضای مطمئن برای تراکنش‌های بانکی و سایر موارد اینچنین  برای تجارت خارجی ایران وجود دارد، بدیهی است اجرای راهکار‌هایی مانند اعطای مشوق‌های صادراتی، نتیجه نخواهد داد.

نگاه همه‌جانبه به مشکلات صادرات

برنایی، کاهش ریسک صادرات از سوی دولت را راه‌حل بهبود وضعیت صادرات بخش دانش‌بنیان دانست و در این‌باره توضیح داد: بحث تعهد بازگشت ارز‌های صادراتی، تحریم‌های بین‌المللی، کمبود سرمایه در شرکت‌های نوپا، نبود ابزار‌های مالی و بانکی مانند ال‌سی برای تجارت خارجی ایران، ناتوانی شرکت‌های ایرانی برای ارائه گارانتی‌ها و ضمانت‌های پس از فروش به طرف خریدار و سایر موارد چنینی، مهم‌ترین موانع صادرات بخش دانش‌بنیان به شمار می‌روند. با وجود این مشکلات حتی اگر کالای مطلوب و باکیفیتی داشته باشیم، قادر به ارائه و عرضه کردن آن نیستیم.

این فعال حوزه دانش‌بنیان تصریح کرد: پیشنهاد دولت برای ارائه مشوق‌های زیاد صادراتی به بخش دانش‌بنیان، از وجود سوءتفاهم در بدنه مدیریتی دولتی سرچشمه می‌گیرد. هنوز مشکلات حوزه دانش‌بنیان و فعالیت‌های صادراتی در این عرصه به خوبی شناسایی نشده و در نهایت به الزامات زیرساختی و بستر‌های قانونی، ابزاری و تجهیزاتی بی‌توجه هستند. در نهایت تصور می‌کنند که ارائه مشوق می‌تواند ترغیب‌کننده خوبی برای شرکت‌های دانش‌بنیان باشد که اینطور نیست.

چالش‌ها به‌درستی شناخته شوند

وی یادآور شد: برای ارائه راهکار، باید ابتدا مشکل را به طور دقیق شناسایی کرد. شرکت‌های ایرانی فعال در حوزه دانش‌بنیان، نوپا بوده و بدیهی است که بنیه مالی کمتری برای ریسک‌پذیری و توسعه اقدامات خود نسبت به سایر شرکت‌ها داشته باشند. از این رو ارائه مشوق‌ها می‌تواند به این وجه از مشکلات آن‌ها کمک کند؛ اما به عقیده فعالان این عرصه، علت اصلی کم بودن میزان صادرات محصولات فناورانه، وابسته به عوامل مختلفی بوده و باید دولت نسبت به تمامی جوانب، آگاه و مدبرانه برخورد کند.