هدف‌گذاری دانش‌بنیان‌ها برای تنوع‌سازی سبد صادرات

گروه اقتصاد خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ براساس آخرین اخبار اعلام شده از سوی گمرک جمهوری اسلامی، تجارت خارجی ایران در نیمه نخست امسال با ۲۳.۷۸ درصد رشد نسبت به مدت مشابه سال قبل، به حدود ۵۴.۶ میلیارد دلار رسید.

محمد رضوانی‌فر، معاون وزیر اقتصاد و رئیس کل گمرک ایران میزان صادرات قطعی کالا‌های غیرنفتی کشور به استثنای نفت خام، نفت کوره، نفت سفید را حدود ۶۸ هزار تن کالا و با ارزشی بیش از ۲۴ میلیارد دلار معرفی کرد.

افزایش میزان صادرات ایران در حجم و ارزش از یک سو، نوع کالا‌های صادرشده از سویی دیگر همواره مهم است. هرچند از آمار ارائه شده، صادرات نفت حذف شده، اما با نگاهی به آمار در می‌یابیم مشتقات نفتی مانند گاز طبیعی مایع، پروپان مایع و بوتان مایع در صدر جدول صادرات قرار گرفته‌اند. به بیانی دیگر مشتقات نفتی ردپای پررنگی در صادرات غیرنفتی داشته و خبری از سایر محصولات ارزشمند و پایین‌دستی صنعتی در صادرات ایران نیست.

کارشناسان این اتفاق را به دلیل ضعف تنوع سبد صادراتی و نبود استراتژی صحیح برای رشد همه‌جانبه صادرات در بخش‌های دارای ظرفیت عنوان می‌کنند.

به بیانی دیگر کم‌توجهی به ظرفیت‌های صادراتی در حوزه‌هایی مانند صنعت، کشاورزی و دانش‌بنیان، به خوبی در روند تجارت خارجی ایران و سیاست‌گذاری‌های آن دیده می‌شود.

تعریف مشخصی از صادرات غیرنفتی نیست 

حمیدرضا جیحانی، کارشناس اقتصاد تجارت بین‌الملل در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی آنا به بحث توسعه تجارت غیرنفتی و الزامات آن اشاره کرد و گفت: در رابطه با دلایل و ابعاد رشد تجارت غیرنفتی ایران در نیمه نخست سال جاری، ابتدا باید تعریف مشخصی از صادرات غیرنفتی داشته باشیم؛ چراکه بخش زیادی از صادرات فعلی ایران پتروشیمی، میعانات گازی و مشتقات نفتی است؛ اما این اقلام به عنوان کالا‌های صادراتی غیرنفتی در آمار اعلام می‌شود. علاوه بر آن کالا‌های حوزه معادن و صنایع معدنی نیز از دیگر کالا‌های پررنگ در آمار صادراتی ایران بوده که تولیداتی با ارزش افزوده بالا نیستند. تمامی کالا‌های عنوان شده جزو منابع طبیعی کشور بوده و محصول صنعتی محسوب نمی‌شوند.

وی ادامه داد: بخش تجارت خارجی ایران با معضل نبود تنوع سبد صادراتی مواجه است و تنوع سبد صادراتی رخ نخواهد داد مگر با تکمیل زنجیره ارزش افزوده و توسعه صنایع پایین‌دستی . برای رفع این مشکل و حضور صنایع پایین‌دست و همچنین تولیدات مبتنی بر دانش، اصلاح استراتژی‌های صادراتی و تولیدی در نگاه‌های مدیریت کلان امری حائز اهمیت است. ایران دهه‌هاست که تجارت خود را بر مبنای صادرات نفت و مشتقات آن بنا کرده؛ حال زمان آن رسیده که به طور تخصصی به سایر ظرفیت‌های تولیدی و تجاری کشور نگاهی عمیق شود.

توجه به اصل توازن در توسعه 

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: نیاز فعلی کشور، توجه به اصل توازن در توسعه است. یکی از پایه‌های این نوع توسعه، اصلاح استراتژی‌های صادراتی است. در وهله نخست در تجارت خارجی، وجود مزیت رقابتی یکی از اصول صادرات کالاهاست. توجه به استعداد صنایع داخلی و بنگاه‌های تولیدی برای ایجاد این مزیت رقابتی می‌تواند ضمن توسعه اقتصادی، منجر به ورود پررنگ‌تر صنعت در تجارت خارجی ایران شود. علاوه بر آن دانش‌بنیان‌ها توانایی آن را دارند تا مزیت رقابتی جدی برای محصولات و خدمات ایرانی ایجاد کنند. تولیدات مبتنی بر دانش، امروز در تمامی کشور‌ها به عنوان یک فرصت برای تقویت صادرات و توسعه صنعتی نگاه می‌شود. ایران نیز باید این رویکرد را در بدنه سیاست‌گذاری و اجرایی خود تقویت کند. اکنون فقط ۵ دسته کالا ۸۰ درصد از صادرات غیرنفتی ایران را تشکیل می‌دهند و همان‌طور که پیش‌تر به آن اشاره شد، مواد پتروشیمی و مواد معدنی جایگاه مهمی در این آمار دارند. برای ایجاد تنوع در سبد صادراتی، باید ضمن تکمیل زنجیره ارزش افزوده صنایع بالادستی، تمامی امکانات و بستر‌های لازم برای صادرات کالا‌های با ارزش را نیز فراهم کنیم. بخش مهمی از این بستر‌ها تجهیزات تولید، ماشین‌آلات حمل‌ونقل و تمامی زیرساخت‌های لجستیکی و فناوری برای توسعه صنایع پایین‌دست است؛ چراکه یکی از مشکلات فعلی تجارت خارجی ایران به‌ویژه در امر صادرات، وجود ضعف‌های جدی در مسئله حمل‌ونقل و ترانزیت کالا‌ها است. این مسئله در صادرات برخی کالا‌ها مانند صنایع غذایی و محصولات کشاورزی تبدیل به یک چالش جدی شده است.

راهکار برای رفع مشکلات تجاری

کارشناسان بر این باورند سالانه فرصتی بالغ بر یک میلیارد دلار از صادرات بخش کشاورزی را به دلیل نداشتن تجهیزات مناسبی مانند کانتینر‌های یخچال‌دار و سایر امکانات اینچنین  را از دست می‌دهیم. دستیابی به رشد صادرات و تجارت غیرنفتی به صورت حقیقی و پایدار، نیازمند توجه به خلاها، راهکار برای رفع مشکلات و همچنین استفاده حداکثری از ظرفیت‌های حاضر است. تا زمانی که به این مرحله از بهبود در روند تجارت نرسیم، نمی‌توانیم رشد صادرات فعلی را مثبت و یا امیدوار توصیف کنیم.