شریکی از اروپای شرقی/ ایران چه توقعی از افزایش سطح تعامل با بلاروس دارد؟

گروه جهان خبرگزاری علم و فناوری آنا، معاون اول رئیس‌جمهور ایران به مناسبت سی‌امین سالگرد روابط تهران- مینسک به بلاروس سفر کرده تا همگام با ارتقای روابط سیاسی به پیشبرد منافع دو ملت در سایر حوزه‌های تجاری، اقتصادی، علمی و کشاورزی کمک کند.

این سفر در راستای نقشه راهی که بر مبنای تبدیل تهدید به فرصت ترسیم شده، با در نظر گرفتن شرایط و ظرفیت‌های دو کشور، راهگشای همکاری در همه عرصه‌ها ازجمله سیاسی، فرهنگی و اقتصادی است.

در جهانی که دیگر هژمون‌گرایی را برنمی‌تابد، کشور‌هایی مانند ایران و بلاروس تصمیم گرفته‌اند بی‌تفاوت به تیغ کند تحریم‌هایی که هر روز برچسبی نو به خود می‌گیرند، همکاری‌هایشان را ارتقا دهند چراکه به گفته «سید ابراهیم رئیسی» رئیس جمهور ایران، «هر دو کشور با یکجانبه‌گرایی مخالف و معتقد هستند که ارتباط موثر و سازنده کشور‌های مستقل راهی است که هم تحریم‌ها را خنثی می‌کند و هم با توجه به ظرفیت‌های خوب این کشورها، زمینه‌ساز پیشرفت ملت‌ها می‌شود.»

رویکرد متوازن «ابراهیم رئیسی» در قبال سیاست خارجی دولت سیزدهم به کشور‌های مختلف فرصتی برای تعامل و توسعه روابط با ایران می‌دهد و همین راهبرد سازنده بود که زمینه‌ساز سفر «الکساندر لوکاشنکو» به ایران بعد از ۱۷ سال شد.

در این سفر که در مارس ۲۰۲۳ (بیست و دوم اسفند ۱۴۰۱) انجام شد، دو کشور علاوه بر امضای نقشه‌راه همکاری‌های جامع، ۷ سند همکاری در زمینه‌های مختلف هم امضا کردند. به باور کارشناسان، سفر لوکاشنکو نشانه‌ای از عمق بخشیدن به همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه تهران-مینسک در قالب چارچوب‌های منطقه‌ای، چون سازمان همکاری شانگ‌های و اتحاد اقتصادی اوراسیا است.

از این منظر، سفر لوکاشنکو به ایران را می‌توان نقطه عطفی در روابط دو کشور تلقی کرد به ویژه آنکه رهبر معظم انقلاب اسلامی در جریان دیداری که با وی داشت فرمودند: «کشور‌هایی که مورد تحریم آمریکا قرار گرفته‌اند باید با همکاری یکدیگر و با تشکیل یک مجموعه مشترک، حربه تحریم را از بین ببرند و ما معتقدیم این کار شدنی است.»

از زمانی که لوکاشنکو به ایران سفر کرد تا به امروز در عرصه همکاری‌های ایران-بلاروس سه رویداد دیگر رخ داده است که عبارتند از: 

*حصول تفاهم‌نامه همکاری دفاعی در تاریخ ۹ مرداد که با حضور «ویکتور خرنین گنادوویچ» وزیر دفاع بلاروس در تهران امضا شد

*میزبانی تهران از شانزدهمین اجلاس کمیسیون مشترک ایران با بلاروس در تاریخ ۱۷ مهر 

*سفر «محمد مخبر» معاون اول رئیس جمهور به بلاروس در تاریخ ۵ مهر 

این حجم از تعامل در ظرف کمتر از یک سال، حاکی از عزم دو کشور در ارتقای همکاری‌ها و اجرای توافق‌های دوجانبه است و از این منظر، سفر مخبر به مینسک در سی‌امین سالگرد احیای روابط در نوع خود بسیار مهم تلقی می‌شود.

نگاهی به ظرفیت‌های همکاری

* دو کشور انتظار دارند که با همکاری در عرصه‌های صنعت، نفت، بیمه، کشاورزی و حمل و نقل، تغییر چشمگیری در سطح تعاملات دو‌جانبه ایجاد کنند.

* طی چند سال اخیر، شرکت‌های دانش‌بنیان و اتومبیل‌سازی ایران پیشرفت چشمگیری داشته‌اند و ایران آماده بازکردن فصل جدیدی در روابط دوجانبه با اتکا به ‌کارشناسان این عرصه و بخش خصوصی است.

*همچنین با توجه به ظرفیت ایران در عرصه نفت و ‍پتروشیمی و همچنین ظرفیت‌های بلاروس، دو کشور می‌توانند به هاب مهمی در منطقه تبدیل شوند.

*یکی از ظرفیت‌های همکاری ایران و بلاروس در کریدور شمال به جنوب است که باید امکانات مورد نیاز در زمینه ریلی، دریایی و هوایی برای توسعه حمل و نقل باری و مسافر در این کریدور مهم با کمک دو کشور نهایی شود و این موضوع می‌تواند پایه گذار فعال کردن بیش از پیش بخش خصوصی دو کشور شود. 

* همکاری در عرصه علم و فناوری نیز حوزه‌های مشترکی را شامل می‌شود که منافع دو کشور را تأمین می‌کند و از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد: پزشکی و تجهیزات پزشکی، منابع جدید انرژی، میکروبیولوژی و فناوری نانو، مواد جدید، کشاورزی و مدیریت منابع (ازجمله بیابان‌زدایی)، تحصیلات عالی. 

در ارتباط با روابط علمی تهران- مینسک لازم به ذکر است که همکاری بلاروس و ایران در این زمینه بر اساس تفاهم نامه تنظیم شده بین کمیته دولتی علمی و فناوری جمهوری بلاروس و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جمهوری اسلامی ایران در زمینه همکاری‌های علمی و فنی صورت می‌پذیرد.

چشم‌انداز ایران در خصوص دستاورد‌های بلندمدت

* افزایش حجم تجارت ایران و بلاروس

وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران با توجه به تأکید رؤسای جمهور ایران و بلاروس و ظرفیت‌های عظیم اقتصادی – صنعتی دو کشور از امکان و برنامه‌ریزی برای افزایش حجم تجارت و همکاری‌های اقتصادی تا سطح ۴۰۰ میلیون دلار در سال خبر می‌دهد. مخبر هم در دیدار امروز با «رومان گلاوچنکو » نخست وزیر بلاروس،‌ابراز امیدواری کرد که پتانسیل افزایش مبادلات تجاری به سقف یک میلیارد دلار خبر داد.

*دلارزدایی از تجارت ایران-بلاروس

به لحاظ جهانی ایران و بلاروس بیش از گذشته نیازمند افزایش همبستگی بین دو دولت و ملت هستند و با توجه به ضعف آمریکا در نظام جهانی و تغییر اساسی در معادلات بین‌المللی نسبت به گذشته باید ایران و بلاروس به سمت دلارزدایی حرکت کنند.

* توسعه گردشگری 

وزیرمیراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز می‌گوید که ایجاد پرواز‌های مستقیم و تسهیل اعطای روادید دو اقدام مهم برای تحرک‌بخشی به همکاری‌های دو کشور در زمینه توسعه گردشگری است.

* صادرات متقابل و تولید مشترک دارو 

وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران نیز می‌گوید توافق‌های خوبی در بخش‌های دولتی و خصوصی دو کشور در حوزه دارو و تجهیزات پزشکی و همچنین صادرات متقابل و تولید مشترک دارو انجام گرفته و آمادگی برای افزایش همکاری‌ها در این زمینه و رفع موانع وجود.

*تأمین و تعمیر تجهیزات پیشرفته نفتی بلاروس به‌خصوص تأمین کاتالیست‌ها 

اخیراً هیئت‌های نفتی بلاروس به ایران سفر کرده و متقابلاً برخی از سفر‌ها از سوی طرف ایرانی به بلاروس صورت گرفته است. مذاکرات خوبی بین دو طرف درباره همکاری‌های تخصصی نفتی آغاز شده که باید تلاش کنیم در سفر پیش روی معاون اول رئیس جمهور به بلاروس به نتایج مطلوبی منتهی شود.

* تبدیل ایران به مرکز توزیع منطقه‌ای و بین‌المللی کود پتاس بلاروس 

وزیر جهاد کشاورزی از آمادگی ایران برای تبدیل به مرکز توزیع (هاب منطقه‌ای) و مسیر اصلی انتقال کود پتاس بلاروس به مقاصد منطقه‌ای و بین‌المللی خبر می‌دهد.

ابعاد مناسبات دوجانبه؛ از روابط پارلمانی و قضایی تا مراودات علمی- فرهنگی

روابط پارلمانی یران و بلاروس به موازات مناسبات سیاسی و اقتصادی از همان سال‌های اولیه پس از برقراری روابط سیاسی دو کشور شکل گرفت. همچنین همکاری‌های وزارتخانه‌های امورخارجه و نیز سیستم قضایی ایران و بلاروس به موازات حوزه‌های سیاسی و پارلمانی نیز گسترش یافت و بار‌ها شاهد رفت و آمد‌ها و نشست‌های مختلف میان مقامات ذیصلاح بوده‌ایم.

در ارتباط با همکاری فرهنگی لازم به ذکر است که مهمترین توافقنامه دوجانبه در زمینه فرهنگ، یادداشت تفاهم همکاری در زمینه فرهنگ، علوم، آموزش، ورزش و جهانگردی بین دولت جمهوری بلاروس و دولت جمهوری اسلامی ایران است که ۲۳ تیرماه سال ۱۳۷۴ در شهر مینسک به امضا رسید.

در سال‌های ۲۰۰۵، ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱، جشنواره‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در جمهوری بلاروس برگزار شد که طی این جشنواره‌ها نزدیک به ۱۰۰ نفر از فعالان فرهنگی جمهوری اسلامی ایران از قبیل اساتید فرش دستباف، هنرمندان تئاتر، اساتید خوش‌نویسی، لباس‌های محلی ایرانی و نیز اساتید انواع مختلف هنر‌های ایرانی، شرکت کردند.

سیاست خارجی مینسک از نگاه غرب

در سه ماهه نخست سال جاری میلادی، «الکساندر لوکاشنکو» رئیس جمهور بلاروس علاوه بر ایران، سفر‌هایی هم به چین، امارات و زیمبابوه داشت که این از جانب غرب به منزله سیگنالی جدید برای گمانه‌زنی درباره سمت‌و‌سویی تلقی شد که سیاست خارجی دولت مینسک دنبال می‌کند. 

برخی بر این باور هستند که جغرافیای این سفر‌ها در کنار طرح درخواست عضویت بلاروس در سازمان همکاری شانگ‌های نشانه‌ای است مبنی بر اینکه مینسک عزم خود را جزم کرده که قطب‌نمای سیاست خارجی خود را به سمت شرق تنظیم کند.

 از طرفی، میزبانی بلاروس از تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی روسیه تا حد زیادی دورنمای برنامه‌ریزی بلندمت دولت لوکاشنکو را به رخ می‌کشد. با این همه، برخی هم بر این باورند که در مواجهه با تحریم‌های غرب، لوکاشنکو لزوماٌ راهبرد مشخصی در تنظیم سیاست خارجی خود ندارد بلکه از فرصت سفر‌های خارجی استفاده می‌کند تا به غرب بفهماند که تلاش برای منزوی کردن او بی‌فایده است. 

راهکار رئیس جمهور بلاروس برای غلبه بر فشار‌های غرب این است که جهت همکاری‌های اقتصادیِ کشور را از بازار‌های غربی منحرف و به سرعت جایگزین‌های دیگری برای زنجیره تقاضا و مسیر‌های لجستیکی‌اش پیدا کند و در حال حاضر، تمرکز ویژه سیاست خارجی بلاروس هم بر همین مسئله متمرکز است. اما در تغییر مسیر از بازار‌های غربی به سمت جایگزین‌های جدید، بلاروس باید از اتکای افراطی به روسیه به عنوان حامی دیرینه خود پرهیز کند و برای همین است که از کوچکترین فرصتی برای تنوع بخشیدن به روابط سیاسی و اقتصادی خود استفاده می‌کند یا به قول خود لوکاشنکو «ما جایی می‌رویم که درهایش به رویمان باز باشد».