«مهندسی معکوس» مانعی در مسیر خلاقیت و نوآوری بنگاه‌های اقتصادی

گروه اقتصاد خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ اهمیت وجود طرح‌های نوآورانه در کشور‌های توسعه یافته بیش از دیگر کشورها شناخته شده است. اگر نگاهی اجمالی به بودجه‌های صرف شده دولتی و خصوصی این کشور‌ها برای مواردی مانند تحقیق و توسعه و تقویت زیست‌بوم فناوری خود بیندازیم، این واقعیت تأیید می‌شود. بهبود فرایند تولید، کاهش هزینه تمام شده تولید، ایجاد مطلوبیت بیشتر برای مصرف‌کننده و در نهایت ایجاد وجه تمایز میان کالاها، محصولات و خدمات از نتیجه به خدمت گرفتن نوآوری و استفاده از ظرفیت‌های این بخش در صنعت است.

به‌رغم این مزایا، ردپای طرح‌های نوآورانه در صنایع ایران چندان پررنگ نیست. براساس اخبار و اظهارنظر کارشناسان، فقط صنعت نساجی طی چند مدت اخیر توانسته به بهبود نسبی در روند تولید برسد و سایر صنایع هنوز از رشد و بالندگی متناسب با فناوری‌های روز جهانی، فاصله دارند. این اظهارات نشان می‌دهد صنعت در ایران باید بیش از این به نوآوری و بنگاه‌های ارائه دهنده این ظرفیت، توجه کند.

تأثیر طرح‌های نوآورانه در صنعت 

آرمان خالقی، عضو هیئت مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران در گفت‌وگو با خبرنگاراقتصادی خبرگزاری آنا به تأثیر طرح‌های نوآورانه در صنعت پرداخت و گفت: در تمامی کشور‌های جهان، طرح‌های نوآورانه پیشران بخش تولید و محرک توسعه محسوب می‌شوند. کشور‌هایی که به توسعه و پیشرفت اهمیت می‌دهند در فعالیت‌هایی از قبیل تحقیق و توسعه، اختراعات و اکتشافات سرمایه‌گذاری بالایی کرده و به نتایج حاصل از آن‌ها تکیه می‌زنند.

خالقی ادامه داد: وجه تمایز محصولی که با نوآوری و خلاقیت‌های مبنی بر علم تولید می‌شود، بسیار مشهود بوده و این مسئله برای مصرف‌کننده نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. به این ترتیب صنایع و بنگاه‌های تولیدی ضمن شتاب‌گرفتن در مسیر پیشرفت از لحاظ مختلف مالی و علمی نیز توسعه می‌یابند. این نتیجه در ادامه بر اقتصاد کلان کشور‌ها تأثیر مستقیم دارد.

وی ادامه داد: با وجود تمام اهمیت‌های عنوان شده برای به‌کارگیری طرح‌های نوآورانه در صنایع، ایران در این زمینه عقب‌تر از سایر کشور‌ها بوده و جایگاه تحقیق و توسعه در اغلب بنگاه‌های اقتصادی داخلی، بسیار کمرنگ توصیف می‌شود. بنا به دلایل مختلفی، طرح‌های نوآورانه در ایران، حاصل تحقیق و دستاورد داخلی نیست و اغلب، کپی نمونه‌های خارجی است. مشابه‌ساز‌ی و عبارت مهندسی معکوسی که برای این کار انتخاب کردیم، باعث شده تا حداقل یک گام همیشه از سایر کشور‌ها عقب‌تر باشیم.

هزینه‌بر بودن و ریسک بالای طرح های نوآورانه

خالقی به دلایل کپی کردن ایران از فعالیت‌های نوآورانه سایر کشور‌ها اشاره کرد و در این‌باره توضیح داد: نوآوری و خلاقیت و استفاده از این موارد در صنعت، هزینه‌بر و زمان‌بر است. از سویی دیگر تمامی طرح‌های نوآورانه به نتیجه مطلوب منتج نشده و نسبت به سایر طرح‌های عادی از ریسک بالایی برخوردارند.

وی تشریح کرد: ترکیب دو مورد هزینه‌بر بودن و ریسک بالای آن، باعث می‌شود تا تمامی بنگاه‌های تولیدی علاقه و یا توان کار با طرح‌های نوآورانه داخلی را نداشته باشند. این موارد، هم برای خرید طرح‌ها و هم ایجاد یک واحد تحقیق و توسعه که به صورت تخصصی بر امر نوآوری تمرکز کند، صادق است.

عضو هیئت مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران ادامه داد: همان‌طور که گفته شد، ایجاد و بهره‌گیری از یک طرح سودآور، هزینه‌های مادی و معنوی مختص به خود را دارد. تبدیل طرح نوآورانه به یک طرح سودآور صنعتی، مسیری طولانی و وجود بستری مهیا را می‌طلبد. یکی از این بسترها، وجود قوانین مناسب برای محافظت از حقوق مادی و معنوی این طرح‌هاست.

وی یادآور شد: یک بنگاه صنعتی تمام توان مالی و نیروی انسانی خود را برای ایجاد یک طرح نوآورانه به کار می‌گیرد؛ اما قانون یا چارچوبی وجود ندارد که سایر رقبا با هزینه‌ای بسیار کمتر، طرح شکل‌گرفته را کپی نکنند و مزیت رقابتی بنگاه اول از بین نرود. این سوءاستفاده، یکی از دلایل مهمی است که اغلب بنگاه‌های تولیدی یا صنعتی در ایران به سمت هزینه کردن برای تدوین طرح نوآورانه نرفته و ترجیح می‌دهند نمونه‌های خارجی را دنبال کند.

ضعف‌های حاصل از نبود تعامل دانشگاه و صنعت

به گزارش آنا، کارشناسان اقتصادی و صنعتی بر این باورند یکی از عوامل خفه شدن خلاقیت در نطفه، نبود ارتباط مؤثر و مثبت میان صنعت و دانشگاه در ایران است. نبود تعامل این دو بخش با یکدیگر باعث شده تا صنعت نتواند به ظرفیت‌های علمی دانشگاه‌ها تکیه کند.

از سویی دیگر جامعه دانشگاهی نیز نگاه مثبتی به صنعت نداشته و در نهایت همکاری‌های سازنده بین این دو نهاد تا امروز شکل نگرفته است. اگر حلقه مفقوده ارتباط صنعت و دانشگاه یافته شود، موتور محرکه تدوین طرح‌های نوآورانه مرتبط با زیست‌بوم داخلی با هزینه‌های کمتر و مخاطراتی پایین‌تر را شاهد خواهیم بود.