آمایش در دانشگاه آزاد اسلامی؛ از ناحیه‌بندی کشوری تا خداحافظی با رشته‌های غیرپویا

به گزارش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا، دکتر محمدمهدی طهرانچی در جلسه شورای اسلامی‌شدن دانشگاه‌ها با اشاره به مصوبه ۸۲۶ شورای عالی انقلاب فرهنگی که سال ۱۳۹۹ توسط رئیس‌جمهور وقت ابلاغ شده است، اظهار کرد: در این مصوبه مأموریت‌گرایی در دستور کار نظام آموزش عالی قرار گرفته و وزارتین را از دانشگاه آزاد اسلامی جدا کرده است و دانشگاه آزاد را موظف کرده تا سند مأموریت خود را بر اساس آمایش استخراج کند و به شورای انقلاب فرهنگی جهت تصویب ارائه کند؛ بنابراین این موضوع جزء اهداف اصلی ماست.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی تصریح کرد: همچنین در پی ابلاغیه ۹ اردیبهشت سال ۱۳۹۹ حضرت آقا به رئیس هیئت‌امنای دانشگاه آزاد اسلامی، موظف شدیم برنامه پنج‌ساله‌ای آماده کنیم که راهبردی و عملیاتی باشد، این برنامه پس از تدوین برای شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز ارسال شد.

طهرانچی گفت: در بیانیه و مأموریت برنامه ۵ ساله دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه یک شبکه علمی، تربیتی و فرهنگی تعریف شده که باید در راستای توسعه جغرافیای خود به‌صورت یکپارچه فعالیت کند و این برنامه به تأیید هیئت‌امنای دانشگاه آزاد نیز رسیده است.

وی ادامه داد: ۵ چرخش تحول‌آفرین برمبنای آمایش در آموزش، پژوهش و ساختارهای دانشگاه در سند ایجاد کرده‌ایم تا مدیریت را کاملاً مأموریت‌گرا کنیم. نگاه این سند به دانشگاه به‌عنوان قوه عاقله‌ای است که جامعه را عرصه اقتصادی، اجتماعی و نوآوری می‌داند.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی بیان کرد: رویکرد نخست آمایش دانشگاه آزاد اسلامی در عرصه اقتصادی و اجتماعی است و دو آمایش دیگر در دست اقدام داریم که آن‌ها را نیز انجام می‌دهیم.

وی گفت: بر اساس سند دانشگاه، سطح عملکرد واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی مشخص شده است، بر این مبنا سه نوع واحد منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی با شاخصه‌های علمی - فناوری و علمی – پژوهشی خواهیم داشت که با سه رویکرد پاسخگویی محلی، حل مسئله ملی و دانش جهانی فعالیت می‌کند.

طهرانچی بابیان اینکه مسیر پیش روی ما بر مبنای برنامه راهبردی است اضافه کرد: مقام معظم رهبری در ابلاغیه و نامه‌شان به دانشگاه آزاد اسلامی ارتقای علمی، گسترش فضای انقلابی و حفظ کیان دانشگاه را خواستار بودند که برنامه راهبردی دانشگاه بر این اساس نوشته شده است.

وی افزود: ۱۰ بسته کاری در سند دانشگاه وجود دارد که آمایش بر مبنای بسته ارتقای کیفیت و کارآمدی تحصیلی صورت می‌گیرد. بر این اساس ساختار مأموریت‌گرایی واحدها مشخص می‌شود، برای این ساختار چهار گام در نظر گرفته‌ایم، گام‌ها از کلیات آغاز و به آمایش، بازطراحی، صورت‌بندی آموزش و آمایش دانشگاه و بازمهندسی رشته‌ها ختم می‌شود.

راه‌اندازی آمایش سامانه در دانشگاه آزاد اسلامی

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی تأکید کرد: سامان‌های آمایش در دانشگاه آزاد اسلامی راه‌اندازی شده و این سامانه با تمام اطلاعات جامع کشور مرتبط است، این سامانه یک داشبورد مدیریتی دارد که در سطح استان‌ها و شهرستان‌ها تکمیل می‌شود.

طهرانچی ادامه داد: به‌عنوان‌مثال در داشبورد استان فارس، جمعیت استان، دانشجویان و اطلاعات استان مشاهده می‌شود و هرکدام قابل تفکیک است، همچنین جمعیت شناختی استان‌ها از ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۲، تحلیل جمعیت شناختی، جمعیت فعلی، نرخ رشد، وضعیت اقتصادی، نرخ بیکاری و وضعیت تحصیلات استان نیز در سامانه وجود دارد.

عضو هیئت‌امنای دانشگاه آزاد اسلامی افزود: تحلیل وضعیت دانشجویان اعم از دانشجوی دانشگاه آزاد یا دولتی در این سامانه قابل‌مشاهده است و گروه‌هایی در استان‌ها طی یک سال و نیم گذشته روی این سامانه کار کردند و سند آمایش دانشگاه آزاد اسلامی شکل گرفت.

طهرانچی تشریح کرد: در این سامانه داده‌های اقتصادی استان احصاء شده و نکته مهم‌تر اینکه وضعیت استان بر اساس محورهای حوزه تولید ناخالص داخلی مبتنی بر آمار رسمی کشور دسته‌بندی شده است، چراکه وقتی در مرحله بعد سراغ رشته‌ها می‌رویم باید شناخت کاملی از GDP استان‌ها و حتی شهرستان‌ها داشته باشیم.

وی گفت: وضعیت اعضای هیئت‌علمی و مدرسان در استان‌ها نیز کاملاً در دسترس است، تمام دستگاه‌ها غیر از دانشگاه آزاد در این زمینه پای‌کار بودند و اطلاعات کامل شده از سویی جمعیت دانش‌آموزی نیز تحلیل شده و در همه استان‌ها قابل رؤیت است.

طهرانچی بیان کرد: همچنین وضعیت اشتغال استان در شاخه‌های متفاوت مورد توجه است، بنابراین باید اطلاعات کامل را داشته باشیم و حوزه‌های اشتغال با تعداد نفرات شاغل در این سامانه مشخص است.

این مسئول تأکید کرد: از سوی دیگر تعداد رشته‌هایی دانشگاه آزاد اسلامی را مورد تحلیل قرار دادیم و رشته‌های مرتبط با GDP استان‌ها و رشته‌های مرتبط با حوزه‌های شغلی مرتبط با تخصص‌های تعیین شده و پرمخاطب و پرمتقاضی و بدون پذیرش‌ها مشخص شده است؛ بنابراین استان‌ها مورد تحلیل قرار می‌گیرند.

وی متذکر شد: درست است که دانشگاه آزاد در ۴۰۰ شهر نمایندگی دارد، اما این ۴۰۰ شهر برای تعیین مأموریت زیاد بود، از سویی تعداد ۳۱ استان هم کم بود؛ چراکه رفتار استان‌ها یکسان نیست و کار مفصلی بانام ناحیه‌بندی را انجام داده‌ایم که بر مبنای سه شاخص اصلی مشابهت ارزش‌ها، نزدیکی فضای جغرافیایی و ویژگی‌های مشابه مأموریتی تحلیل و نهایی شده است، در این زمینه به ۱۵ شاخص رسیدیم که باید کشور را بر این اساس ناحیه بندی نمود.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی افزود: برای هر ناحیه وضعیت و مأموریت را در سه حوزه علمی و پژوهشی، علمی و فناوری و علمی و مهارتی تقسیم‌بندی کرده‌ایم، شناخت حوزه‌ها به‌صورت درونی و بیرونی انجام شد و از سویی باید جنبه منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی آن‌ها را نیز تعیین می‌کردیم تا مشخص شود که برای هر ناحیه چه رفتاری را در پیش بگیریم.

وی بیان کرد: مثلاً در یزد سه ناحیه داریم، مرکز استان را به‌عنوان پشتیبانی تعیین کردیم، یا در استان خوزستان چهار ناحیه قرار دارد.

طهرانچی تشریح کرد: بنابراین ۸۱ ناحیه در کشور داریم که ۲۷ درصد در خوشه علمی-پژوهشی و ۳۰ درصد در خوشه علمی-فناوری قرار گرفته و ۴۳ درصد در خوشه علمی-مهارتی خواهند بود.

هدف دانشگاه آزاد؛ توزیع متوازن رشته‌هاست

وی ادامه داد: بحث سوم رشته‌هاست، هدف ما از رشته‌ها بازمهندسی، توزیع متوازن و آموزش‌محور منابع در دانشگاه آزاد اسلامی است. دو شاخص را مشخص کردیم، نخست شاخص اقبال اجتماعی و شاخص دوم مطلوبیت آمایشی، بنابراین هر رشته از دو منظر قابل بحث است، یا اقبال اجتماعی یا مطلوبیت آمایشی دارد، کل رشته‌ها را در این چارچوب جانمایی کردیم و رشته‌ها چهار دسته شدند، رشته‌هایی که اقبال اجتماعی و مطلوبیت آمایشی دارند و مردم به این رشته‌ها مراجعه می‌کنند و دارای دانشجوست.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: دسته دوم رشته‌هایی که اقبال اجتماعی دارد، اما مطلوبیت آمایشی ندارند، به‌عنوان‌مثال مردم همه دوست دارند در رشته حقوق تحصیل کنند و به‌لحاظ مطلوبیت آمایشی این رشته برای مردم استانی مطلوبیت آمایشی ندارد. یا رشته روانشناسی که مطلوبیت آمایشی ممکن است نداشته باشد، اما اکنون امکان اقبال اجتماعی دارد. دسته سوم رشته‌هایی داریم که مطلوبیت آمایشی دارد، ولی اقبال اجتماعی ندارند و دسته چهارم رشته‌هایی که نه مطلوبیت آمایشی دارند و نه اقبال اجتماعی.

طهرانچی گفت: مطلوبیت آمایشی هفت زیرشاخص دارد که شامل ثبت‌نام سال آخر در رشته‌محل، تعداد هیئت‌علمی، تعداد فارغ‌التحصیل، تعداد فارغ‌التحصیل‌ترم قبل، نرخ ثبت‌نام، تعداد رشته گرایش و نسبت دانشجو به تعداد رشته در گروه رشته است و براین اساس برای کلیه رشته محل‌های دانشگاه آزاد اسلامی محاسبه شده است.

وی تشریح کرد: مطلوبیت آمایشی و اقبال اجتماعی به‌صورت توأمان مورد بررسی و شاخص‌بندی قرار گرفتند درنتیجه بررسی مشخص شد که ۱۰ درصد رشته‌های دانشگاه آزاد مطلوبیت اقتضایی دارند.

طهرانچی عنوان کرد: آنجا که مطلوبیت آمایشی و اقبال اجتماعی متوسط و ضعیف باشد، نام رشته «غیرپویا» نام می‌گیرد و دانشگاه باید با این قبیل از رشته‌ها خداحافظی کند، یعنی برای اینکه رشته‌ای را نگه داریم یا تعطیل کنیم می‌گوییم کدام رشته یکی از این چهار وجه را دارد و تقریباً ۱۰ درصد رشته‌های ما مطلوبیت اقتضایی دارد و ۱۷.۸۶ درصد رشته‌ها جذابیت اجتماعی دارد و بخش بزرگ آن‌که ۴۶ درصد است گروه‌هایی هستند که نیازمند بررسی‌اند، یعنی به این رشته‌ها نیاز داریم، اما مردم رجوع به این رشته‌ها ندارند.

این مسئول اظهار کرد: بر مبنای مؤلفه‌ها و اولویت‌هایی که در نظر گرفته شده رشته‌ها فعال می‌شوند و بر این اساس وضع موجود و وضع مطلوب در نظر گرفته شده است، باید برنامه‌ریزی کنیم که چطور از وضع موجود به وضع مطلوب دست‌یابیم، برای همه واحدها این تعاریف انجام شده است.

طهرانچی بیان کرد: تصویب نهایی رشته‌محل‌ها بر مبنای ۶ برنامه اجرایی می‌شود. در این مسیر متناسب‌سازی و تعادل‌بخشی، اصلاح بازار رشته‌ها، تعامل با صنعت و کیفیت‌بخشی و زیست‌بوم، مناسب‌سازی، تغییر نظام استاد و دانشجو و کارآمدی و بازیابی ساختار نظام آموزشی در اولویت است.

وی گفت: با این اقدامات اگر رشته‌ها درست شود، اما جهت دانشکده‌ها اصلاح نشود، اهداف آمایش رشته‌ها محقق نخواهد شد، در بازیابی نظام آموزشی باید گروه‌ها دانش‌محور و دانشکده‌ها موضوع محور و فناور محور باشند، بنابراین اقداماتی را در سطح سند تدارک دیده‌ایم که همه‌ساله باید بهتر از سال قبل شود.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: هم‌اکنون معاونت‌های موضوعی در دانشگاه آزاد اسلامی وجود دارد که معاونت علوم انسانی و هنر، معاونت علوم تربیتی و مهارتی، معاونت کشاورزی و علوم فنی و مهندسی و معاونت علوم پزشکی هستند. برای اینکه دانشگاه آزاد اسلامی اصلاحات را به‌طور منطقی پیگیری کند ۲۲ دانشکدگان را تأسیس کردیم و در هر واحد دانشگاهی برخی از دانشکده‌ها در این دانشکدگان مستقر خواهند شد.

وی ادامه داد: مثلاً با استقرار دانشکده تعلیم و تربیت اسلامی، مدارس دانشگاه آزاد را به‌عنوان عرصه دانشکده در اختیار دارد و مدارس سما ذیل دانشکده‌های تعلیم و تربیت اسلامی قرار خواهند گرفت و مدیریت خواهند شد و همان‌گونه که بیمارستان‌ها ذیل دانشکده‌های علوم پزشکی قرار دارند.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی متذکر شد: برای سایر دانشکده‌ها هم در حال ایجاد عرصه هستیم، یعنی دانشکده‌ها با این عناوین در حال تأسیس هستند و گروه‌های دانش ذیل این گروه‌ها به فعالیت خواهند پرداخت.

طهرانچی مطرح کرد: عنوان دانشکده در حقیقت موضوع کار قرار دارد، اما رشته‌ها ذیل گروه‌های دانشی جای می‌گیرند و ما اینجا برنامه‌های علمی مدنظر داریم، به‌عنوان‌مثال ۵۲ برنامه علمی داریم که توسط دانشکدگان اداره می‌شوند و نکته مهم‌تر اینکه تاکنون ۳۸ درصد دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری پایان‌نامه و رساله خود را در قالب برنامه‌های علمی انجام داده‌اند که بیش از ۷۰ هزار را شامل می‌شوند.

وی افزود: بنابراین این دانشکده‌ها خط و جهت را مشخص می‌کنند، یعنی ۲۲ دانشکدگان در هر واحد دانشگاهی بسته به سند آمایش استانی فعالیت می‌کنند و گروه‌های پشتیبان هرکدام از این دانشکدگان مشخص شده‌اند و شامل گروه‌های اصلی و فرعی دانشکده‌ها به فعالیت می‌پردازند.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی گفت: تا پایان‌ ترم جاری این رویکرد به‌عنوان مکمل مأموریت‌محور کردن واحدهای دانشگاهی در حال انجام است و در این راستا اتفاقات بسیار خوبی خواهد افتاد و هرکدام از واحدهای دانشگاهی باید اثبات کنند که قادر خواهند بود دانشکده‌ها را به وضع مطلوب برسانند.

طهرانچی بیان کرد: در واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی کارها آغاز شده، به‌عنوان‌مثال دانشگاه آزاد اسلامی بجنورد کلاً دارای سه دانشکده خواهد بود، دانشکده کشاورزی، غذا و فراسودمندها، تعلیم و تربیت اسلامی و مهارت و کارآفرینی و اخیراً دانشکده علوم پزشکی هم به جمع دانشکده‌های واحد بجنورد اضافه شده است، اگر دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد دارای رشته شیمی است باید ذیل دانشکده کشاورزی، غذا و فراسودمندها قرار بگیرد.

وی اضافه کرد: همچنین مناطق آزاد یک شبکه شده‌اند، به‌طوری‌که در ۱۱ منطقه آزاد دارای ۱۱ واحد دانشگاهی هستیم و برای مناطق آزاد برنامه خاصی را طراحی کرده‌ایم تا سند مأموریت آمایش‌محور این مناطق تدوین و مأموریت‌های دانشگاه در این مناطق مشخص و اقدامات در این راستا سامان یابد.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی افزود: جنس مناطق آزاد را در مقایسه با کشوری که ارتباط می‌گیرد، متفاوت در نظر گرفتیم.

طهرانچی گفت: مجموعه‌ای که امروز ارائه گردید، سند آمایش دانشگاه آزاد اسلامی است که در حال انجام است و از سال ۱۴۰۰ که اجرایی‌سازی سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی را آغاز کردیم، تدوین سند آمایش دانشگاه نیز در جریان بوده و برنامه طبق روال پیش می‌رود و به سامانه بسیار فاخری در این حوزه رسیده‌ایم.