بازی هوشمندانه چین بر سر تایوان در کشاکش تنش‌های ژئوپلیتیکی دو ابرقدرت

به گزارش گروه جهان خبرگزاری علم و فناوری آنا، کتایون مافی، این روزها تنش‌های ژئوپلیتیکی فزاینده بین دو ابرقدرت جهانی بیش از هر زمان دیگر به چشم می‌خورد. در این میان اختلاف دو طرف بر سر استقلال تایوان بیش از سایر موضوعات خودنمایی می‌کند. حالا سوال این است آیا این اختلاف می‌تواند بهانه‌ای برای برخورد میان دو قدرت بزرگ جهانی باشد؟

اژدهای زرد سال‌هاست که به قدرت‌نمایی در اقتصاد جهانی مشغول است و اکنون رفته‌رفته با ورود به منطقه خاورمیانه، تلاش می‌کند تا جای پای پکن را در این منطقه محکم کند.

اما این رفتار با رویکردهای واشنگتن در خاورمیانه سازگار نبوده و مقامات کاخ سفید حاضر نیستند تا منافع خود را با پکن شریک شوند.

از این رو مقامات آمریکایی از هر فرصتی برای یادآوری حضور خود در خاورمیانه استفاده کرده و در عین حال نقاط ضعف چین را مورد توجه قرار می‌دهند. به‌این‌ترتیب با بهره‌گیری از این فرصت، حضور اژدهای زرد را در خاورمیانه مهار می‌کنند.

اختلاف بر سر چیست؟

اما اختلاف دو طرف بر سر چیست؟ باید گفت چین تایوان را بخشی از سرزمین متعلق به خود می‌داند و بارها اعلام کرده که روابط دیپلماتیک و مراودات آمریکا و متحدانش با این جزیره، مغایر اصل «چین واحد» و ناقض حاکمیت و تمامیت ارضی این کشوراست.

مقامات این کشور تأکید دارند که آمریکا بر اساس این اصل قراردادهای رسمی‌اش را به جای تایوان با چین منعقد می‌کند، ولی هم‌زمان به روابط «غیررسمی» خود با تایوان ادامه داده و نماینده‌های «غیررسمی» به این منطقه می‌فرستد. به‌نوعی آمریکا در این میان آتش بیار این معرکه شده است.

چین بارها به مسئولان تایوان و حامیان غربی این جزیره درباره تمایلات «جدایی‌طلبانه» هشدار داده و اعلام کرده است که با تمام ابزارها از جمله گزینه نظامی مانع جدایی تایوان از چین خواهد شد. چین از واشنگتن و متحدانش خواسته است که ذهنیت جنگ سرد را در رابطه با تایوان کنار بگذارند و فروش تسلیحات آمریکایی به تایپه را محکوم کرده است.

 در عین حال پکن همواره با هرگونه تماس بین نمایندگان تایوانی و مقامات غربی به‌ویژه مسئولان عالی‌رتبه سیاسی یا نظامی از کشورهایی که پکن با آن‌ها روابط دیپلماتیک دارد، مخالف بوده و می‌گوید این سفرها، اصل چین واحد را نقض می‌کند و سیگنال‌های نادرستی به نیروهای جدایی‌طلب تایوان ارسال می‌کند.

براین اساس شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین در سال ۲۰۱۹ هشدار داد که برای بازپس‌گیری تایوان از توسل به زور صرف‌نظر نخواهد کرد. او همچنین در واکنش به فروش تسلیحات به تایوان از سوی آمریکا به این کشور هشدار داد که از «بازی با آتش» بپرهیزد.

بعلاوه رئیس‌جمهور چین در ماه اکتبر سال ۲۰۲۰ از ارتش کشورش خواست تا برای «جنگ» آماده شود.

تارنمای وزارت خارجه چین نیز به نقل از وزیر خارجه چین نوشت: موضوع تایوان خط قرمز بزرگی در روابط چین و آمریکا است که نمی‌توان از آن عدول کرد. آمریکا باید به سه بیانیه مشترک چین و آمریکا پایبند باشد و به تعهد خود مبنی بر عدم‌حمایت از استقلال تایوان عمل کند.

 در ماه آوریل سال ۲۰۲۱، ۲۵ جنگنده چین وارد محدوده شناسایی دفاع هوایی تایوان در حدود ۲۰۰ کیلومتری ساحل این جزیره شدند. این رکورد پس از آن بارها شکسته شد. همچنین تایوان اعلام کرد برای چندین بار ناوها و جنگنده‌های چین را اطراف خود رصد کرده است.

علاوه بر این اقدامات چین سیاست تحریم را در دستور کار خود در این باره قرار داده است. به عنوان مثال چین از تحریم دو شرکت نظامی آمریکایی به دلیل فروش سلاح به تایوان خبر داد و اعلام کرد که شرکت آمریکایی «نورثروپ گرومن|» و یکی از شرکت‌های تابعه «لاکهید مارتین» را به دلیل تأمین تسلیحات تایوان تحریم می‌کند.

نگرانی امریکا

باید در نظر داشت که درگیری روسیه در اوکراین به دردسری برای امریکا تبدیل شده که مانع از توجه 100 درصدی به دریای جنوبی چین می‌شود. از سوی دیگر چین با سرعتی بالا در حال گسترش نفوذ خود در خاورمیانه است و تبدیل به قدرتی رو به رشد در زمینه‌های اقتصادی، فناوری و نظامی شده است. همین توانایی اعتمادی را در مقامات این کشور به وجود آورد و آنها را به رقابت با امریکا وا‌داشته است.

اما دولت واشنگتن تحمل حضور چشم‌بادامی‌ها را در حیاط‌خلوت خود ندارد و به دنبال آن است که چین را در عرصه‌ای دیگر گرفتار کند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد اکنون در خاورمیانه، به‌ویژه جهان عرب، حوزه جدیدی از نفوذ و رقابت بین دو قطب بزرگ به وجود آمده و حضور اقتصادی، سرمایه‌گذاری و فناوری چین گاهی اوقات از همتای آمریکایی خود نیز پیشی گرفته است به عنوان مثال در سال‌های گذشته، چین به بزرگ‌ترین شریک تجاری کشورهای عرب خلیج‌فارس تبدیل شده و توانسته تا مشارکت‌های اقتصادی، فناوری و دفاعی با تعدادی از کشورها مانند از جمله عربستان داشته باشد.

چین همچنین با بیش از ۶۰ میلیارد دلار به بزرگ‌ترین شریک تجاری امارات تبدیل شده و انتظار می‌رود حجم تجارت دوجانبه تا سال ۲۰۳۰ به حدود ۲۰۰ میلیارد دلار برسد.

به عبارت دیگر، در زمانی که به نظر می‌رسد ایالات‌متحده درگیر جنگ روسیه در اوکراین و درگیری با چین در دریای جنوبی چین است، پکن در حیاط‌خلوت ایالات‌متحده و در یکی از مهم‌ترین حوزه‌های نفوذ خود در نیم‌قرن گذشته در حال گسترش است.

همچنین‌، چین دو سال پیش نیز تلاش کرده است تا یک پایگاه نظامی مخفی برای خود در امارات بسازد که این امر شوک بزرگی به واشنگتن وارد کرد. چین همچنین روابطی قوی با کشورهای شاخ آفریقا ایجاد کرده و 6 سال است که پایگاهی نظامی در جیبوتی ایجاد کرده است. بعلاوه پکن برای جیبوتی نقش مهمی در تسهیل و دستیابی به اهداف طرح «کمربند و جاده» که ۱۰ سال پیش توسط چین راه‌اندازی شد، قائل است.

در این میان واشینگتن برای مقابله با افزایش حضور و نفوذ چین در خاورمیانه، گزینه‌های زیادی ندارد؛ بنابراین اکنون هدف اصلی آمریکا این است که چگونه اثرات منفی آن این اقدامات را کاهش دهد.

البته واضح است که یک رویارویی آشکار با پکن ممکن است عواقب غیرقابل‌تصوری در پی داشته باشد.

جواب واشنگتن

امریکا مدت‌هاست در راستای سیاست مهار قدرت چین، به دنبال تقویت روابط با تایوان و فروش سلاح به این جزیره است.

امریکا با اعلام حمایت از تایوان بارها به چین درباره احتمال تهاجم به تایوان هشدار داده تا آنجا که مارک میلی رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا در این باره گفت که کشورش توانایی جلوگیری از هرگونه تهاجم احتمالی که ممکن است علیه تایوان رخ دهد را داراست.

وی افزود: ما خواهان روابط مسالمت‌آمیز بین چین و تایوان هستیم، اما از نظر نظامی، معتقدم چین اگر بخواهد به تایوان حمله کند یا آن را تصرف کند، مرتکب یک اشتباه استراتژیک بزرگ خواهد شد همچنین جیک سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا در دیدار با وزیر خارجه چین نیز بر این موضوع تأکید کرد.

از سوی دیگر دولت جو بایدن در راستای اقدامات تحریک‌آمیز خود ۸۰ میلیون دلار کمک نظامی به تایوان اختصاص داد.

کنگره آمریکا پیش‌تر نیز در ماه ژوئیه بسته جدید فروش تسلیحات به تایوان به ارزش ۳۴۵ میلیارد دلار را به تصویب رساند و بسته ۵۰۰ میلیون دلاری شامل سیستم‌های مربوط به جنگنده اف ۱۶ را در دستور فروش به تایوان گذاشت.

هنوز زمان درگیری فرا نرسیده است

با این حال کارشناسان سیاسی بر این باورند که امریکا علاقه‌ای به درگیری مسلحانه با چین ندارد، مارک میلی ژنرال آمریکایی ضمن تأکید بر اهمیت اجتناب از درگیری مسلحانه با چین در این باره گفت: ما باید بهترین تلاش خود را برای دوری از یک درگیری مسلحانه با چین به کار ببریم.

کارشناسان نظامی در امریکا تأکید دارند که هم‌صدایی پکن و مسکو می‌تواند در درگیری مسلحانه واشنگتن با چین به ضرر امریکا تمام شود. اخیراً مارک کلی، ژنرال ارشد نیروی هوایی آمریکا در این باره گفت که نیروهای هوایی روسیه و چین دیگر ترسی از ناوگان نیروی هوایی پیر آمریکا ندارند.

این فرمانده‌ ارشد نیروی هوایی آمریکا افزود: نه تنها نیروی هوایی آمریکا کوچک‌تر و قدیمی‌تر می‌شود، بلکه چین و روسیه نیز سرمایه‌گذاری زیادی در ناوگان خود انجام داده‌اند.»

از سوی دیگر چندی پیش نیز «فرانک کندال» فرمانده نیروی هوایی آمریکا اذعان داشت که نیروی هوایی این کشور آماده مقابله با تهدیدات روسیه و چین نیست.

بعلاوه مقامات آمریکایی بر این باورند که اگر ایالات‌متحده همچنان بخواهد به جنگ در اوکراین ادامه داده یا شرایط را به ‌سمت تنش بیشتر بین تایوان و چین پیش ببرد، هزینه‌های نظامی و کمک‌های مالی‌اش به ادامه این جنگ‌ها می‌تواند سایر برنامه‌های اقتصادی برای مواجهه با چین را با کمبود منابع مالی مواجه کند.

از این رو بسیاری طراحی طرح کریدور هندوستان - خاورمیانه - اروپا را در این راستا ارزیابی کرده‌اند.

تأمین تسلیحات برای تایوان

از سوی دیگر امریکا برای نگران کردن چین تأمین تسلیحات نظامی تایوان را در دستور کار قرار داده است به‌نحوی‌که اکنون آمریکا به‌عنوان مهم‌ترین تأمین‌کننده تسلیحات تایوان محسوب می‌شود.

داده‌های وزارت دفاع تایوان نشان می‌دهد که این جزیره، ۳۸ دستگاه تانک آمریکایی آبرامز در سال آینده میلادی، ۴۲ دستگاه از آنها را در سال ۲۰۲۵ میلادی و ۲۸ دستگاه دیگر را در سال ۲۰۲۶ دریافت خواهد کرد.

پیش از این، نیز دولت آمریکا در سال ۲۰۱۹ فروش ۱۰۸ دستگاه تانک آبرامز به تایوان را به قیمت ۲.۲ میلیارد دلار تأیید کنگره آمریکا پیش‌تر در ماه ژوئیه بسته جدید فروش تسلیحات به تایوان به ارزش ۳۴۵ میلیارد دلار را به تصویب رسانده بود. همچنین قرار است بسته ۵۰۰ میلیون دلاری شامل سیستم‌های مربوط به جنگنده اف ۱۶ به تایوان فروخته شود.

باید در نظر داشت که بایدن با تسریع فروش تسلیحات آمریکایی به تایوان چندین هدف، از جمله جلب حمایت جمهوری‌خواهان در کنگره را دنبال می‌کند. به‌این‌ترتیب تمرکز دولت بایدن بر تایوان و آسیا-اقیانوسیه می‌تواند به معاملات پرسود جدید برای صنعت نظامی آمریکا به دنبال داشته باشد

تحریک تایوان

همچنین تحریک دولتمردان تایوان بخش دیگری از برنامه واشنگتن در این راستا است. سفرهای متعدد مقامات آمریکایی به تایوان و اظهارنظرهای مداخله‌جویانه این مقامات بخش دیگری از اقدامات تحریک‌آمیز امریکا در این منطقه به شمار می‌رود.

بعلاوه امریکا دعوت از مقامات این کشور را نیز در دستور کار خود قرار داده که در این زمینه می‌توان به سفر ویلیام لای معاون رئیس‌جمهور تایوان به ایالات‌متحده اشاره کرد

جنگ سرد جدید در راه است

در نهایت کارشناسان تحلیل‌های گوناگونی را در مورد این رقابت بیان می‌کند برخی تحلیلگران تعامل دو کشور را در قالب همزیستی اجباری ارزیابی می‌کنند برخی دیگر رویکرد پکن و واشنگتن به مسائل جهانی را نوعی جنگ سرد جدید می‌دانند که به‌تدریج ممکن است تندتر هم شود.

به طور کلی هنگامی‌که رقابت سیاسی، نظامی، اقتصادی و... میان دو ابرقدرت شدت می‌گیرد دیگر کشورها قادر نیستند نقش چندانی را در روندهای جهانی بازی کنند و در نهایت مجبور خواهند شد تا یکی از دو ابرقدرت را انتخاب کنند. مشارکت و نزدیکی به یک قدرت به‌طورقطع با پیامدهایی از سوی ابرقدرت دیگر روبرو می‌شود و کشور ضعیف را مجبور می‌کند هزینه‌هایی را بابت این تصمیم خود بپردازد. چنین معادله‌ای در مورد خاورمیانه نیز قابل پیش‌بینی است زیرا کشورهای منطقه به‌ویژه شرکای پیشین واشنگتن اکنون خود را در یک دوراهی می‌بینند.

به‌طورقطع ایالات‌متحده در این شرایط مجبور است روابط و سیاست خود در منطقه مورد ارزیابی دوباره قرار دهد و به دنبال بررسی و پیدا کردن دلیل روی آوردن متحدانش به چین باشد.

به اعتقاد تحلیلگران سیاسی، روند حاکم بر روابط پکن – واشنگتن میانه راهی است که به برهم خوردن نظم جهانی ختم می‌شود و می‌تواند کشورها و دولت‌های جهان را به دو دسته تقسیم کرده و به تکرار مسیر جنگ سرد در ابعادی گسترده‌تر بکشاند.

در حقیقت اوباما پایه‌گذار گردش قدرت به دریای چین شد، ترامپ به رویکرد تقابلی با چین دامن زد و بایدن با پیمان اوکاس در کنار انگلیس و استرالیا، تحریک آسه‌آن، تنش سازی‌های مدام در تایوان، شکل دادن اتحادیه نظامی با ژاپن و کره جنوبی، کمک‌های تسلیحاتی به هند و در نهایت توافق بزرگ با ویتنام جنگ سرد جدید را رسماً آغاز کرد.

مشخص است که آمریکا با تقابل زنده است و اقتصادش را روی تنش‌های منطقه‌ای و اعمال نفوذ نظامی سرپا نگه داشته است، با این وجود، باید در نظر داشت رهبران چین به ندرت حتی در مواقع بروز بحران‌های داخلی درگیری خارجی را صرفاً به عنوان یک تاکتیک انحرافی در دستور کار قرار داده‌اند.

اگرچه مردم چین تایوان را موضوعی بسیار مهم‌ قلمداد می‌کنند درگیری بر سر آن جزیره پرهزینه خواهد بود و نتیجه آن نامشخص است. بدترین نتیجه برای هر رهبر چینی آن است که سعی کند جزیره تایوان را تصرف کند، اما متحمل شکست شود. درنتیجه، هر رهبر چینی در قبال موضوع تایوان جانب احتیاط را رعایت می‌کند.