جشن یکصدسالگی «توفیق» برگزار شد

به گزارش گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، آیین یادبود یکصدمین سال آغاز انتشار نشریه «توفیق» به مناسبت اهدای آرشیو مؤسسه «توفیق» به مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی پیش از ظهر امروز شنبه ۲۴ تیر در مرکز همایش‌های بین‌المللی رایزن برگزار شد.

در ابتدای این مراسم و پس از پخش کلیپی از صحبت‌های موسوی بجنوردی رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در رویداد قبلی این مرکز برای نشریه «توفیق»، هادی خانیکی روزنامه‌نگار پیشکسوت به‌عنوان نخستین سخنران پشت تریبون قرار گرفت و با اشاره به‌ جایگاه واقعی رسانه‌های طنز و طنزپردازان باسابقه گفت: ما باید لبخند را در جامعه نگه داریم، چون این اکسیر می‌تواند جامعه را زنده نگه دارد. جامعه‌ای اگر رها شود مجموعه مشکلات آن را به اندوه و سوگ رهسپار می‌کند و باید عنصر لبخند را در آن همواره زنده نگه داشت.

خانیکی افزود: تاریخ ادبیات ما از ورود به طنز پر است. طنز می‌تواند بهترین گشودگی را در جامعه ایجاد کند، جامعه‌ای که در آن خشم زیاد است و همه با پیش‌فرض‌های بد به یکدیگر نگاه می‌کنند، با استفاده از طنز و پرهیز از غم‌های لحظه‌ای می‌تواند گسست‌هایی که بین حکومت و جامعه وجود دارد یا گسست‌هایی را که بین نهادهای مختلف اجتماعی است، پوشش می‌دهد تا همه با نگاهی آرام‌تر با هم سخن بگویند. به گفته چارلی چاپلین خنداندن مردم گریان یک هنر است و رسانه‌ای مثل «توفیق» این کار را به‌خوبی پیش برده شد.

وی افزود: ما دوست داریم فلسفه طنز با یک تحلیل خوش‌بینانه معرفی شود و به‌جای اینکه شاعران و نویسندگان و کاریکاتوریست‌های طنز هنرمندان متوسطی تلقی شوند، هنرمندان درجه یک تلقی شوند. من به‌عنوان یک معلم کوچک می‌خواهم در طنزپژوهی تحقیقاتی جدی شکل بگیرد که فقط از حوزه‌های ارتباطات، مطبوعات، سیاست یا جامعه‌پردازی به آن نپردازیم و حوزه‌های دیگری مثل جامعه‌شناسی و فلسفه را هم در آن مورد توجه قرار دهیم.

محمدجعفر قنواتی نویسنده و پژوهشگر در ادامه این مراسم پشت تریبون قرار گرفت و گفت: در تاریخ فولکلور ایران داستان‌هایی برای روزنامه «توفیق» در بین مردم ساخته شد، درحالی‌که تا سال‌ها افسانه‌ها و ساخته‌ها صرفاً به افراد مختلف تاریخی منصوب بوده، مثل شاه‌عباس، بهرام گور، کریم‌خان زند؛ اما علت چیست که یک شخصیت یا حادثه آن‌چنان با فرهنگ مردم عجین شود که مردم متناسب با درخواست‌هایشان برای آن افسانه‌سازی و داستان‌سرایی کنند. این نشان می‌دهد که جایگاه «توفیق» چقدر در تاریخ ما مهم است.

این پژوهشگر عنوان کرد: طنز یکی از ویژگی‌های فرهنگ ایرانیان است، تا جایی که تاریخ‌دانان شرقی و غربی هم به آن اشاره کرده‌اند. بنیان‌گذاران و نویسندگان «توفیق» هم با زبان طنز ایرانی آشنا بودند و هم با زوایای مختلف فرهنگ ایرانی. یکی از وجوه فرهنگ ایرانی تبلیغ شاد زیستن بوده، چیزی که بسیاری از بزرگان فرهنگ ما مثل رودکی، نظامی، فردوسی و... به آن تأکید کرده‌اند. این شناخت باعث شده بود حد میان ای که همواره در فرهنگ ایرانی بوده در طنز و لطیفه‌پردازی مد نظر قرار دهند و حالت میانداری را حفظ کنند.

وی افزود: درک این وضعیت از طرف «توفیق» باعث شد آن نشریه ماندگار شود تا جایی که هیچ نشریه‌ای تا به امروز نتوانسته در حد و اندازه «توفیق» عمل کند و عملکرد موفقی در میان عامه مردم داشته باشد. همه طنزپردازان ما در تاریخ ادبیات سعی کردند قواعد زبان عامیانه یا گفتاری را رعایت کنند، چون این از الزامات طنز است. تمام لطایف، کاریکاتورها و داستان‌های نشریه «توفیق» به این اصل مهم پایبند بودند. تمام انواع ادبی طنز در این نشریه به کار گرفته شده، از قالب‌های ادبی گرفته تا اندیشه‌های طنزی که در فرهنگ گذشته ما وجود داشته است.

در ادامه مراسم، احمد عربانی چهره شناخته‌شده کاریکاتور کشور که از اعضای تحریریه نشریه «توفیق» بود پشت تریبون قرار گرفت و در رابطه با این نشریه گفت: امیدوارم برنامه‌های این‌چنینی برای رسانه‌های مختلف گرفته شود تا این آدم‌ها ببینند که همه قدر کار آن‌ها را می‌دانند.

عربانی که در «توفیق» و «گل‌آقا» کار می‌کرد گفت: ما در «توفیق» سعی می‌کردیم شخصیت‌ها را با بزرگ‌نمایی بکشیم یا اصطلاحاً قیافه‌ها را «اگزجره» [exaggerate] کنیم؛ اما در «گل‌آقا» جناب صابری می‌گفت چهره‌ها را زیبا بکشیم و صورت‌ها را بدفرم نکنیم. تفاوت دیگر در نوع نثر مجله بود. در «توفیق» ادبیات محاوره‌ای استفاده می‌شد که هم بسیاری از مخاطبان آن را دوست داشتند و هم خود اعضای تحریریه مثل خود من؛ اما در «گل‌آقا» شرایط کاملاً متفاوت بود و آقای صابری شدیداً با این مسئله مخالفت می‌کرد و نمی‌خواست این ادبیات را رواج دهد. وی سپس نامه‌ای را در رابطه چگونگی حضورش در نشریه «توفیق» و روزهای تلخ تعطیلی این نشریه خواند.

غلامرضا کیانی رشید دیگر سخنران این مراسم بود، که در رابطه با انتشار شماره جدید مجله «توفیق» گفت: ما حدود یک سال روی این شماره کار کردیم که با توجه به کمبود کاغذ و دوری اعضای تحریریه از یکدیگر کار سختی بود؛ اما با تمام این تفاصیل نشریه منتشر شد که واقعاً گرفتن مجوز برای انتشار آن هم کار دشواری بود. چاپ اول این نشریه بسیار مورد اقبال قرار گرفت و حالا در سایت ققنوس نسخۀ دیجیتالی آن موجود است. این شماره در حقیقت آخرین شمارۀ «توفیق» است و دیگر قرار نیست منتشر شود. در این شماره تاریخ دقیق نشریه «توفیق» از زمان قاجار تا آخرین روزهای انتشار در دهه پنجاه به همت عباس «توفیق»، آخرین برادر «توفیق» که همچنان در قید حیات است، روایت‌ شده است.

هادی حیدری، کاریکاتوریست آخرین سخنران این مراسم بود، در بخشی از سخنان خود گفت: افسوس می‌خورم چرا در زمان انتشار «توفیق» به دنیا نیامده بودم تا همکاری با یکی از بهترین رسانه‌های طنز تاریخ را تجربه کنم، اما خوشحالم که شاگرد دست‌پروده‌های این رسانه بودم.

وی با اشاره به اینکه باید بفهمیم چرا «توفیق» و «گل‌آقا» دیگر منتشر نشدند، عنوان داشت: چند پاسخ در این میان وجود دارد و هرچه بیشتر فکر کنیم پاسخ‌های زیادتری به دست میاید. در ایران ما فقدان نهادسازی و کادرسازی داریم. به باور من یکی از دلایل مهم این است که بنیان یک جریان مؤثر رسانه‌ای قائم به شخص یا افراد مهمی گذاشته می‌شود که با پایان عمر آن‌ها یا خستگی بنیان‌گذاران حیات آن نهاد نیز به پایان می‌رسد. در مکتب «توفیق» کارتونیست‌ها و طنزنویسان زیادی تربیت شدند که نام‌های بزرگی در تاریخ طنز و کاریکاتور ایران دارند، اما آیا مدیران «توفیق» به فکر تربیت مدیران رسانه نیز بودند؟

حیدری در بخش دیگری از سخنان خود گفت: چقدر بهتر بود که ما امروز سالگرد صدمین سال انتشار «توفیق» را داشتیم؛ اما آیا توسعه‌نیافتگی صرفاً در حاکمان وجود دارد؟ آیا ما شهروندان عادی ظرفیت انتقادپذیری را داریم؟ ما که در نهاد خانواده توان گفت‌وگو با اعضای خانواده را نداریم و کوچک‌ترین نقدها را نمی‌پذیریم آیا آمادگی پذیرش ورود به جامعه توسعه‌یافته را داریم؟ وقتی شهروندان یک شهر به دلیل استفاده از گویش‌شان خیابان‌های شهر را با اعتراض پر می‌کنند یا فعالان فلان صنف ظرفیت پذیرش نقد ساده و شوخی را ندارند چطور می‌توان این توقع را از سیاستمداران داشت؟ در این شرایط راه نقد بسیار تنگ می‌شود. انتشارات مجلات انتقادی در جهان سوم مانند حرکت در میدان مین است. هنر بزرگی است که مخالف جریان آب شنا کنید و نیم‌قرن دوام بیاورید، ولی این کاری است که «توفیق» انجام داد و نام خود را جاودانه کرد.