فواید به‌کارگیری تکنولوژی تولد نوزاد با ۳ والد ژنتیکی/ ضرورت بررسی اثرات ناشناخته پروژه

منصوره موحدین جنین‌شناس بالینی و استاد تمام دانشگاه تربیت مدرس در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا، با اشاره به پژوهش محققان نیوکاسل درباره تولد نوزادان با سه والد ژنتیکی گفت: امکان اجرای طرح تولد نوزادان با ۳ والد ژنتیکی در ایران وجود دارد، اما این موضوع باید با هدف مشخص باشد.

وی با توضیح روند تولید نوزادان با 3 والد ژنتیکی گفت: در این راستا یک تخمک جوان گرفته شده و هسته تخمک جوان با هسته تخمک پیر جابه‌جا می‌‌شود که در یک بستر جوان با یک اسپرم لقاح داده شود. در حقیقت این اتفاق دی‌ان‌ای خود را  از ۳ منشاء می‌گیرد و از نظر بیولوژیک به ۳ موجود وابسته است. این مطالعات تاکنون در سطح حیوان و آزمایشگاه انجام شده است.

تعویض دی‌ان‌ای میتوکندریایی در طرح تولد نوزاد با ۳ والد ژنتیکی

جنین‌شناس بالینی با اشاره به فواید تولد نوزاد با ۳ والد ژنتیکی، تصریح کرد: گاهی‌ اوقات بیماری با جابه‌جایی دی‌ان‌ای، عامل درمان می‌شود، اما برخی از بیماری‌ها به دی‌ان‌ای میتوکندریایی وابسته هستند. میتوکندری یکی از ارگان‌های درون‌سلولی است که برخلاف سایر ارگان‌ها دی‌ان‌ای دارد. در حقیقت دی‌ان‌ای تنها در هسته و میتوکندری وجود دارد. در طرح تولد نوزاد با ۳ والد ژنتیکی دی‌ان‌ای میتوکندریایی را تعویض می‌کنیم و این دی‌ان‌ای برای بستر جوان است و اگر تخمک پیر بیمار بود، اصلاح دی‌ان‌ای در آن انجام می‌شود.

استاد تمام دانشگاه تربیت مدرس با بیان اینکه در حالت عادی دی‌ان‌ای از دو منشأ گرفته می‌شود، عنوان کرد: زمانی‌که «DNA» از سه منشأ گرفته شود نشان‌دهنده این است که یک بخشی از «DNA» در آینده بیماری‌زایی دارد و ما در راستای حذف آن اقدام می‌کنیم. اصلاح ژنتیکی روی سلول‌های ژرم یا زاینده انجام می‌شود که عبارت از سلول تخمک و اسپرم است.

وی ادامه داد: موضوعی که طی سال‌های گذشته در دنیا مورد بحث، بررسی و پژوهش قرار گرفته اصلاح ژنتیکی است؛ زیرا این سلول‌های «ژرم» (Germ) یا همان سلول‌های زاینده مسئول تولید نسل آینده هستند و برخلاف سایر سلول‌های بدنی که یک موجود زنده فعلی را تولید می‌کنند، فعالیت خود را انجام می‌دهد. برای مثال کلیه افراد قابلیت توارث به فرد دیگری را ندارند، اما سلول تخمک دی‌ان‌ای و ژنتیک را به نسل بعدی انتقال می‌دهد؛ بنابراین تنها سلول‌های «ژرم» می‌تواند ویژگی‌های ژنتیکی را  توسط ماده ژنتیکی به فرد دیگری منتقل می‌کند.

موحدین با اشاره به اینکه اگر در ماده ژنتیکی «DNA» عامل بیماری‌زا وجود داشته باشد و اصلاح ژنتیکی صورت گیرد آن بیماری در نسل‌های آینده وجود نخواهد داشت، مطرح کرد: در ازدواج‌های فامیلی ژن‌های بیماری‌زا می‌تواند در «DNA» دو فردی که از یک خانواده با هم ازدواج کردند وجود داشته باشد، اما این دو فرد بیمار نیستند؛ با این وجود زمانی‌که بچه‌دار می‌شوند عامل بیماری‌زا در ژن را به فرزند خود منتقل می‌کنند. برای برطرف‌سازی این مشکل با اصلاح ژنتیکی می‌توانیم ژن معیوب را از دی‌ان‌ای برداریم و دی‌ان‌ای سالم را جایگزین کنیم.

جنین‌شناس بالینی درباره بیماران تالاسمی، اظهار کرد: زوج‌هایی که به تالاسمی مینور مبتلا هستند، امکان پیدایش تالاسمی ماژور در فرزندشان افزایش می‌یابد. ممکن است ۲۵ درصد از فرزندان به تالاسمی ماژور، ۵ درصد تالاسمی مینور و ۲۵ درصد نیز سالم باشند.

وی اضافه کرد: هم‌اکنون در ایران بسیاری از بیماران هستند که خودشان مبتلا نیستند، اما برای اینکه فرزندشان تالاسمی ماژور نداشته باشد، آی‌وی‌اف انجام می‌دهند. در این روش امکان اصلاح ژنتیکی وجود ندارد.

اصلاح ژنتیکی روی سلول‌های «ژرم» هم‌اکنون در ایران اجرا نمی‌شود

استاد تمام دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به مراحل تولد نوزاد با ۳ والد ژنتیکی، بیان کرد: در این تولد یک قطعه دی‌ان‌ای سالم از فرد دیگری، جایگزین می‌شود و فرد متولدشده «DNA» خود را از مادر، پدر و یک فردی که نسبتی با او ندارد، گرفته است. اصلاح ژنتیکی روی سلول‌های ژرم و جنین در مرحله‌ای قرار دارد که در آزمایشگاه‌ها صورت گرفته، اما هم‌اکنون در ایران انجام نمی‌شود.

موحدین با بیان اینکه مطالعات و تحقیقات انجام شده، ولی فعلاً عملیاتی نشده  اضافه کرد: زمان اجرایی شدن این طرح مشخص نیست، زیرا تحقیقاتی روی ژن‌ها و سلول‌های سوماتیک انجام می‌شود، اما در سلول «ژرم» (سلول زاینده) که مسئول ایجاد نسل است، کار خیلی دقیق‌تر، ظریف‌تر و تکنولوژی بالاتری نیاز دارد. در ایران ۵ تا ۱۰ سال آینده می‌توانیم به این تکنولوژی برسیم.

وی با بیان اینکه تحقیقات و مطالعاتی که در زمینه ژنتیکی وجود دارد بسیار هزینه‌بر است، تصریح کرد: باید این هزینه‌ها تأمین شود تا محقق بتواند آن را به مرحله اجرا برساند و این فرآیند هزینه‌های گزاف به همراه دارد. همچنین از نظر شرعی و قانونی مشکلی ندارد، زیرا منشأ «DNA» باعث تولید جنین سه‌والدی می‌شود.

جنین‌شناس بالینی با اشاره به اثرات منفی و مثبت عملیاتی شدن این طرح، خاطرنشان کرد: متولد نشدن نوزاد همراه با بیماری ژنتیکی می‌تواند یک رویکرد مثبت برای جامعه محسوب شود و از اثرات منفی این طرح می‌توان به دست‌کاری سلول‌های ژرم اشاره کرد، زیرا دست‌کاری این سلول‌های زاینده می‌تواند اثراتی ناشناخته برای نسل آینده به همراه داشته باشد.

استاد تمام دانشگاه تربیت مدرس ادامه داد: این طرح یک مرز دانشی است و در حال حاضر محققان روی این طرح مشغول به فعالیت هستند و از تکنیک‌هایی برای اصلاح ژنوم استفاده می‌کند که باید مورد اهتمام قرار گیرد.