مفاخر را بشناسیم؛
پیشروترین ریاضیدان اسلامی کیست؟
ابراهیم بن سنان بن ثابت بن قره را باید یکی از پیشروترین ریاضیدانان اسلامی در پرداختن به مسائل فلسفهٔ ریاضی دانست، او با کار‌های بی‌شمار توانست هندسه قدیم را احیا کند.
به گزارش خبرنگار تاریخ خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ ابن سنان، که در خانواده‌ای از دانشمندان نامدار چشم به جهان گشود، پسر سنان بن ثابت، پزشک و منجم و ریاضیدان و نوه ثابت بن قره بود.
ابراهیم بن سنان بن ثابت بن قره را باید یکی از پیشروترین ریاضیدانان اسلامی در پرداختن به مسائل فلسفهٔ ریاضی دانست تلاش او در حکم انتقادی است از هندسه عملی زمان وی نوشته است.
ثابت‌بن سنان بن ثابت‌بن قُرّه حَرّانی، کنیه‌اش ابوالحسن، طبیب و مورخ برجسته دربار خلفای عباسی بود. وی از خاندان صابیان حرّان بود. جَدّش، ثابت‌بن قرّه، منجمی مشهور در دستگاه خلافت معتضد و رئیس صابیان بود.
پدرش، ابوسعید سنان‌بن ثابت، نیز در ریاضیات و هندسه و پزشکی مهارت داشت و اظهار اسلام کرد. در طبابت زبردست، و در حل مشکلات کتاب‌های درسی، استادی توانا بود و در بغداد کتب پزشکی، از جمله آثار بقراط و جالینوس، را تدریس می‌کرد.
احمدبن یونس حرّانی و برادرش، عمر، از اندلس به مشرق اسلامی سفر کردند و در فاصله سالهای ۳۳۰ تا ۳۵۱ نزد ثابت به‌تحصیل طب پرداختند. ثابت در فلسفه و ریاضیات نیز دست داشت. با وجود این، گفته شده که وی در آموختن دانش به دیگران، بخل می‌ورزیده است. ثابت‌بن سنان همچون پدرش به خدمت الراضی باللّه عباسی در آمد و پس از پدر، ریاست بیمارستان بغداد را عهده‌دار شد، سپس از پزشکان مخصوص متقی گشت. بعد‌ها نیز به دربار مستکفی و مطیع راه یافت.
وی در روزگار معزالدوله احمدبن بویه همچنان در بغداد به فعالیت اشتغال داشت. در زمان امیرعزالدوله بختیار از امرای دیلمی بغداد، ابن‌بَقیّه‌وزیر را که سکته کرده بود، با حجامت معالجه کرد.
او پس از ورود عضدالدوله به بغداد با وی دیدار کرد و بر اهمیت حرفه پزشکی در حفظ بهداشت و تقدم آن بر درمان تأکید کرد. ابن‌ندیم وفات ثابت‌بن سنان را در ۱۱ ذیقعده ۳۶۵ و برخی از مورخان وفات وی را در ۳۶۳ نوشته‌اند.
خواهرزاده‌اش، ابواسحاق ابراهیم‌بن هلال صابی، ابیاتی در سوک او سروده است. التاریخ، مهم‌ترین اثر ثابت‌بن سنان، امروزه موجود نیست. به گفته ابن‌اثیر، که گویا این کتاب را در دست داشته، التاریخ با حوادث ۲۹۵، یعنی خلافت مقتدر، آغاز شده و با حوادث ۳۶۳ پایان یافته بوده است. بنابر این، گفته ابن‌ندیم را مبنی بر اینکه نگارش کتاب تا زمان وفات ثابت‌بن سنان ادامه داشته است باید حدود تقریبی پایان تألیف کتاب دانست. با وجود این، برخی پایان نگارش التاریخ را ۳۶۰ و به روایتی ۳۶۲ دانسته‌اند.
قفطی التاریخ را از جمله کتاب‌هایی می‌داند که پس از آثار طبری ــ که در بعضی سال‌ها با آن متداخل است ــ و احمدبن ابی‌طاهر طَیفور و پسرش عبیداللّه، مطرح است و تکمله آنها به شمار می‌آید.
به‌گفته وی، التاریخ شهره آفاق است و کتابی مانند آن نوشته نشده، با این حال، در مقایسه با آثاری همچون ذیل تاریخ طبری اثر فَرْغانی تفصیل کمتری دارد. ثابت‌بن سنان در این کتاب به رویدادهای مهم سیاسی ـ اجتماعی، نظیر فتنه عبداللّه بن‌مُعتَز در ۲۹۶، اعلان دعوت حلاج در ۲۹۹، آغاز تحرکات قرامطه در ۳۱۵، و فتنه شَلمَغانی و اعدام او در ۳۲۲ پرداخته و به اخبار و وفیات ادیبان و وزیران و امیران توجه خاص داشته است. با توجه به دانش و مهارت مؤلف در طب، این‌کتاب از جهت تاریخ پزشکی و طرح برخی مسائل این علم و بعضی پدیده‌های شگفت عصر، مانند انسانهای عجیب‌الخلقه، نیز قابل توجه بوده است.
مأخذ ثابت‌بن سنان در تألیف التاریخ، گذشته از مشاهدات شخصی و اسناد و مدارک موجود در دربار خلفا، اطلاعاتی بوده است که شاهدان عینی و افراد موثق، از جمله پدرش، گرد می‌آورده‌اند.
هرچند زندگی علمی او ـ که در سی و هشت سالگی درگذشت - کوتاه بود تعداد متنابهی اثر باقی گذاشته که تذکره نویسان و مورخان به قدرت و روشنی آنها اشاره کرده‌اند.
این آثار در چند حوزۀ علمی است، از قبیل، «مماس‌های بر دایره‌ها و هندسه» به طور کلی حرکت‌های ظاهری خورشید که شامل پژوهش نورشناختی مهمی دربارهٔ سایه هاست؛ ساعت‌های خورشیدی اسطرلاب و آلات نجومی دیگر. او کار‌های متنوعی انجام داد.
او با کار‌های بی‌شمار توانست هندسه قدیم را احیا کند و آن را در رساله جداگانه‌ای بپروراند. به یمن این پژوهش‌ها وی را می‌توان یکی از پیشروترین ریاضیدانان اسلامی در پرداختن به مسائل فلسفهٔ ریاضی دانست تلاش او در حکم انتقادی است از هندسه عملی زمان وی نوشته است.
انتهای پیام/
