بوشهر، سرزمین دِهُل کَسِر، قلیه و گبه

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری آنا، استان بوشهر با مساحت 27653 کیلومتر مربع دارای 10 شهرستان عسلویه، گناوه، دشتی، دشتستان، دیر، بوشهر، کنگان، تنگستان، دیلم، جم است.

این استان با آب و هوای گرم و مرطوب، از شمال به قسمتی از استان خوزستان و کهکیلویه و بویراحمد، از شرق به استان فارس، از جنوب و غرب به خلیج فارس و از جنوب شرق به قسمتی از استان هرمزگان محدود است.

جاذبه‌های گردشگری

منزل رئیس علی دلواری، جنگل حرا، آبگرم میراحمد، کوشک اردشیر، تالاب حله، ساحل بوشهر، گور دختر، گنبد نمکی جاشک، جزیره خارکو، عمارت ملک، بافت قدیم بوشهر، آبشار فاریاب و منطقه خائیز از جاذبه‌های گردشگری این استان به شمار می‌رود.

موقعیت طبیعی

استان بوشهر، یکی از استان های جنوبی کشور و در حاشیه خلیج فارس است و بیش از 600 کیلومتر مرز دریایی دارد. مناطق وسیعی از استان بوشهر که در حدود ۸۰ درصد از سطح استان را در بر می‌گیرد، اقلیم نامناسب خشک گرم را دارا است و تقریبا تمام نقاط شهری و بندری استان را شامل می‌شود. شوری آب و خاک در بخش‌های وسیعی از استان بوشهر، زمین‌های این استان را در گستره‌های وسیعی غیرقابل کشت کرده و در نتیجه زمین‌های قابل کشت به صورت محدوده‌های پراکنده در سطح استان مشاهده می‌شوند. در استان بوشهر شکل غالب باغداری به احداث نخلستان‌ها اختصاص دارد که در نواحی دالکی، بوشکان، تنگستان، خورموج، خائیز و کنگان به عمل می‌آید.

تاریخچه و فرهنگ

بندر بوشهر در انتهای شمالی شبه جزیره‌هایی قرار گرفته که در منابع تاریخی نام‌های متفاوتی داشته است از جمله لیان، بخت اردشیر، ریشهر و ابوشهر. این شهر بندری یکی از مراکز مهم تمدن و فرهنگ ایران زمین است. با توجه به کشفیات باستان‌شناسی، قدیمی‌ترین آثار تمدن شبه جزیره بوشهر در محله ریشهر به دست آمده است. این آثار شامل آجر نوشته‌هایی مربوط به هزاره دوم پیش از میلاد یعنی دوره زمامداری ایلامیان بوده است. بندر بوشهر در دوره ساسانی و اوایل اسلامی نیز از رونق و آبادانی برخوردار بوده است.

تاریخ جدید بندر بوشهر از دوره حکمرانی نادر شاه افشار قوام یافت. در سال 1146 هـ.ق به دستور نادر شاه نقشه شهر بوشهر طراحی و مکانی برای کشتی‌سازی و استقرار نیروهای نظامی ساخته شد. این شهر در ابتدا معروف به نادریه و در واقع پایگاه نیروی دریایی نادرشاه افشار به شمار می‌آمد که امنیت تجاری و پاسداری از مرزهای آبی قلمرو نادرشاه را تأمین می‌کرد. پس از دوره افشاریه دوباره به بندر بوشهر تغییر نام یافت این بندر در دوره زندیه و خصوصاً در دوره قاجاریه به یکی از بزرگترین و مهمترین بنادر تجاری کشور تبدیل شد، بطوری‌که بزرگترین کشورهای دنیای آن روز مانند بریتانیا در این بندر نمایندگی تجاری و کنسولگری داشتند.

موسیقی

استان بوشهر از قدمت طولانی برخوردار بوده و استعداد لازم برای تبدیل‌شدن به یک قطب موسیقی را دارد. اشکال و ژانرهای موسیقی، شکل و فرم، ریتم وزن و طنین غالب در موسیقی منطقه، چگونگی اجرا در گونه‌های مختلف موسیقی، تکنیک‌های آوازی، موسیقی مراسم‌های گوناگون در منطقه و مخصوصاً در قشم دارای جاذبه‌های بسیاری است و از زیبایی خاصی برخوردار است. آن چه که امروز در موسیقی منطقه (بوشهر، هرمزگان و دشتستان) موجود است؛ این است که معمولاً از ساز جفتی استفاده می‌کنند و کلام نقش کمتری در آن ایفا می‌کند. ژانرهای متنوع موسیقی منطقه معمولاً ریتمیک هستند که کهن‌ترین آنها با سه ساز کوبه‌ای دهل (dehol)، کسر (kaser) و پیپه(pipe) معروف به دهل کسر اجرا می‌شوند.

صنایع دستی

گبه بافی، حصیربافی، گلیم بافی، عبا بافی، صنایع دستی دریایی، گرگور بافی صنایع دستی این استان هستند.

صنایع دستی و هنرهای سنتی استان بوشهر به دلیل دور بودن از مرکز و همچنین نبودن مواد اولیه در منطقه، معدود و تنها شامل رشته‌های حصیر بافی، عبا بافی، منبت، گره‌سازی ( گره سازی امروز دیگر رایج نیست)، گلیم، گبه، قالی و جاجیم است. رشته های گلیم و گبه به دلیل این اما عبا بافی رو به فراموشی است. سفالگری به دلیل نبودن بودجه کافی در دسترس هنرمندان و دور بودن از مرکز از کیفیت خوبی برخوردار نیست. هنرهای سنتی در این منطقه انگشت شمار است، اما در بیشتر روستاهای شهرستانهای دشتی، دشتستان، گناوه، کنگان و دیر به گبه بافی مشغولند. در گبه بافی، روستای شول شهرستان گناوه از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا قدمت بیشتری در گبه بافی دارد. گبه های شول به کشورهای حوزه خلیج فارس و حتی اروپا صادر می شود. نقشه های گبه های صادراتی توسط شرکت ها سفارش داده می شود و نقش هایی است که مورد پســند بازار اروپا است و ریشه در گبه بافی محلی ندارد.

گبه بافی: برجسته‌ترین صنعت دستی و خانگی استان بوشهر که تقریباً در بیشتر نقاط روستایی و حتی شهری رایج بوده و شغل اول یا حرفه دوم تعداد زیادی از خانوارها محسوب می شود، بافت گبه است.

گلیم بافی: تقریباً در بیشتر نقاط روستایی رایج است. فصل بافت گلیم معمولاً در زمستان است و خانواد‌ه‌های روستایی در کنار سایر فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری، از اوایل پاییز که فصل چیدن پشم گوسفندان آغاز می‌شود خود را برای شروع کار در زمستان آماده کرده و تدریجاً شستشوی، ریسیدن پشم و رنگرزی را آغاز می‌کنند و در اوایل دی‌ماه بکار بافت می‌پردازند. تار گلیم‌های روستایی اغلب از موی بز که دارای استحکام بیشتری است انتخاب می‌شود. ولی پود مصرفی تماماً از پشم است.

لنج و قایق سازی (گلافی): لنج و قایق‌سازی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین صنایع‌دستی بوشهر به شمار می‌آید که سابقه آن به دوره افشاریه می‌رسد. نیروی شاغل در این بخش منحصر به همان سازندگان لنج و قایق ( گلافان ) قدیمی می‌شود. مصالح اولیه مورد نیاز چوب‌های جنگلی مقاوم در مقابل رطوبت برای اسکلت و تخته‌های مرغوب هندی به نام (سای ) برای بدنه آن است و بقیه از محل تأمین می‌شود.

ادبیات قومی

مردم این استان به زبان فارسی و با گویش محلی صحبت می‌کنند. لهجه‌ها در روستاها بیشتر از شهرها تنوع دارد. برخی از اهالی «جزیره شیف» و بنادر کنگان، علویه نیز به زبان عربی صحبت می‌کنند. لهجه‌های فارسی به گویش بردستانی، دشتی، تنگستانی و کازرونی در استان بوشهر رواج دارد این لهجه‌ها کاملا با لحجه‌های شمال سرزمین فارس مانند لهجه‌های لری، فارسی و سیوندی ارتباط دارد. زبان‌های مردم سواحل خلیج فارس و جزایر آن بازمانده‌های گویش شبانکاره‌ای، بلوچی، کردی، ترکمنی، وبرخی از واژ‌ه‌های انگلیسی، هلندی، پرتقالی، هندی، عربی و ترکمنی است ولی استخوان‌بندی و ریشه آن فارسی است.

آیین‌ها

در تاریخ فرهنگ و تمدن ایرانی، جشن‌ها و روزهای عید، ریشه در تاریخ افسانه‌ای ایران باستان؛ یعنی دوره سلسله پیشدادی دارند. جشن‌ها و آیین‌های استان بوشهر به جشن‌های مذهبی، ملی و محلی تقسیم می‌شوند. جشن‌های بزرگ مذهبی در استان بوشهر شامل جشن میلاد حضرت محمد(ص)، جشن میلاد حضرت فاطمه(س) (روز مادر)، جشن میلاد حضرت على (ع)( روز پدر)، جشن‌های بزرگ نیمه شعبان، روز میلاد حضرت امام زمان (عج )، مراسم‌های آغاز ماه مبارک رمضان و آداب گرفتن روزه و عید قربان، جشن بزرگ غدیر خم و تعیین حضرت علی(ع) به جانشینی حضرت رسول الله(ص)، جشن بزرگ بعثت حضرت محمد (ص) و جشن میلاد دیگر امامان معصوم (ع) از جمله جشن‌های مذهبی مهم استان بوشهر به شمار می‌آیند. جشن بزرگ عید فطر در استان بوشهر؛ عید تلخک یا عید مرده‌ها نامیده می‌شود. در این روز کسانی که عزیز از دست رفته دارند؛ مراسم فاتحه‌خوانی برگزار می‌کنند و مردم برای تسلیت به دیدن آنها می‌روند. سحرگاهان بعد از گفتن اذان صبح روز عید فطر، مردم به زیارت اهل قبور می‌روند و بر قبر مرده‌های خود سفره می‌چینند و پس از بازگشت از قبرستان نماز عید خوانده می‌شود.

غذاهای محلی

به سبب ساحلی بودن استان بوشهر و محدود بودن کشاورزی و دامداری، ماهی و میگو سهم عمده‌ای در خوراک مردم استان بوشهر دارند. غذاهای محلی و سنتی از مهم‌ترین جاذبه‌های اجتماعی به شمار می‌روند. تقریباً همه خوراک‌هایی که در این استان تهیه و طبخ می‌شوند ریشه در طبع محلی مردمان بوشهری دارد. انواع قلیه رایج‌ترین غذای محلی استان بوشهر به شمار می‌آیند. قلیه یک واژه عربی است و مفهوم عام آن نوعی خوراک است که از گوشت درست می‌کنند. در نواحی ساحلی منظور از قلیه، خورش ماهی و میگو است. قلیه انواع مختلفی دارد که قلیه اسفناج، بادنجان، کدو ترش، برنج، به، هویج، پیتی، سغدی، قلیه ماهی، قلیه میگو، کباب میگو، آبگوشت ماهی، شینسیل میگو، دم پخت ماهی، ماهی شکم گرفته، کباب ماهی، ماهی شور پلو، عرق گیر ماهی، پلو ماهی، حواری ماهی، ماهی تنوری، ماموسه و پاکوره از جمله برخی از آنها هستند. برخی دیگر از انواع غذاها چون دلمه برنج، دلمه برگ مو، خوراک چغندر، خوراک سیب زمینی، خوراک فاسولیا، گنمه، دم پخت ماش، خورشت جگر، خورشت گل کلم، خورش کلم پیچ، خورش لوبیا سبز، خورش بادمجان، دال عدس، حلوای عسلی و ... از دیگر غذاهای محلی این استان جنوبی به شمار می روند.

سوغات

خرما، حلوای مسقطی، ارده، حلوا راشی، حلوای سنگک، خارک پخته، انواع ماهی و میگو، عروسک‌ها و کالاهایی تزئینی صدفی و انواع حصیرها و سبدهای بافته شده از برگ درخت نخل از سوغاتی‌های استان بوشهر است.