سختی‌های حرفه «کتابداری» کدامند؟/ گرایش به مطالعه و پژوهش با ایجاد ساختار‌های مناسب

گروه استان‌های خبرگزاری آنا؛ ۲۴ آبان در تقویم رسمی کشور، روز کتاب و کتاب‌خوانی است و از این روز به مدت یک هفته در سراسر کشور هفته کتاب و کتابخوانی گرامی داشته می‌شود با برنامه‌های متنوع فرهنگی اجتماعی همراه است. در این هفته استان‌های کشور میزبان نمایشگاه‌ها و جشن‌های کتاب و سخنرانی هستند و هدف از آنها رفع مشکلات و چالش‌های حوزه چاپ و نشر و ترویج کتاب و کتابخوانی است.

خبرنگار خبرگزاری آنا به همین مناسبت با مریم قنبرپور رئیس اداره امور اسناد و کتابخانه‌های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج و کارشناس ارشد رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی (دانش‌شناسی و علم اطلاعات)  گفت‌وگو کرده است که در ادامه خواهیم خواند.

آنا: آیا خودتان به کتاب علاقه دارید؟ بیشتر چه کتاب‌هایی را دوست دارید؟

قنبرپور: بله، علاقه به کتاب و مطالعه از کودکی و گرایش به محیط کتابخانه سبب شد که به این رشته ورود پیدا کنم.

کتاب‌های مورد علاقه‌ام کتاب‌های تخصصی و مرتبط با رشته کتابداری، کتاب‌های روانشناسی و انگیزشی، کتاب‌های تخصصی زبان انگلیسی و رمان‌های تاریخی را شامل می‌شود.

آنا: خودتان چقدر کتاب می‌خوانید؟

قنبرپور: در طول هفته همیشه سعی می‌کنم، صفحاتی از کتاب‌های مورد علاقه خود را مطالعه کنم در صورتی که امکان مطالعه کتاب به‌صورت فیزیکی را نداشته باشم از کتاب‌های صوتی بهره‌مند می‌شوم. به عنوان نمونه حین رانندگی یا انجام فعالیت‌های روزمره، کتاب‌های صوتی کار را راحت‌تر کرده و فرصت مطالعه را به آسانی فراهم می‌کنند.

آنا: نخستین کتابی که خوانده‌اید؟ در چه سنی؟

قنبرپور: از سن ۹، ۱۰ سالگی علاقه شدیدی به خواندن کتاب پیدا کردم. به خوبی به یاد دارم یک روز در میان از کتابخانه مدرسه دو تا سه کتاب امانت می‌گرفتم و خیلی سریع تکالیفم را انجام می‌دادم تا بتوانم به سراغ خواندن کتاب‌ها بروم.

بیشتر کتاب‌هایی که مطالعه می‌کردم از گروه کتاب‌های علمی-تخیلی بودند مانند ۲۰ هزار فرسنگ زیر دریا، سفر به مرکز زمین، دور دنیا در ۸۰ روز؛ اثر ژول‌ورن و کتاب‌های دیگر. علاوه بر کتاب‌های موجود در مدرسه با عضویت در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از کتاب‌های آن مرکز نیز استفاده می‌کردم.

آنا: کتابخانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج چند جلد کتاب دارد؟ شامل چه بخش‌هایی است و چند عضو دارد؟

قنبرپور: این دانشگاه دارای کتابخانه مرکزی و ۹ کتابخانه دانشکده‌ای بوده که به‌تازگی تعدادی از کتابخانه‌ها تجمیع و در کتابخانه مرکزی ادغام شده‌اند. تعداد کل کتاب‌های چاپی فارسی و لاتین موجود در کتابخانه‌ها، شامل حدود ۲۲۸ هزار جلد و ۱۰۹ هزار و۵۰۰ عنوان، حاوی ۱۱۰ هزار عنوان کتاب الکترونیکی (E-BOOK) (که در بخش منابع دیجیتال قابل دسترسی هستند)، تعداد ۴ هزار عنوان کتاب گویا (Audio Book)، ۳۰ هزار جلد پایان‌نامه ارشد و دکتری و منابع دیگر است.

  تعداد اعضای همه کتابخانه‌ها (شامل دانشجو، استاد، کارمند) ۳۵ هزار نفر. - کتابخانه‌های دانشگاه، دارای بخش‌های فهرست‌نویسی و ورود اطلاعات منابع، بخش امانت و مرجع،  بخش پایان‌نامه، بخش منابع دیجیتال و بخش جستجو و بازیابی اطلاعات از طریق نرم‌افزار کتابخانه هستند.

آنا: کدام بخش کتابخانه بیشتر طرفدار دارد؟

قنبرپور: منابع غنی در کتابخانه‌های دانشگاه آزاد اسلامی کرج وجود دارند و به دلیل قیمت بالای کتاب‌های تخصصی، تعداد مراجعان به کتابخانه‌ها روزبه‌روز در حال افزایش است. همه بخش‌های کتابخانه مرتبط با هم هستند و نمی‌توان هر یک را جدا از دیگری دانست. به‌عنوان نمونه منابع ابتدا وارد بخش فهرست‌نویسی شده و پس از انجام امور تخصصی کتابداری، وارد مخازن کتاب‌ها می‌شوند و از طریق بخش امانت در اختیار مراجعان قرار می‌گیرند.

این روند درباره پایان‌نامه‌ها و دیگر منابع نیز صدق می‌کند؛ اما همه مراجعان با بخش‌های امانت و مرجع (برای عضویت، ثبت‌ نام و امانت گرفتن و برگرداندن منابع) و دانشجویان تحصیلات تکمیلی با بخش پایان‌نامه بیشتر سروکار دارند.

آنا: برای ترویج کتاب و کتاب‌خوانی بین دانشجویان چه راهکار‌هایی دارید؟

قنبرپور: در راستای ترویج کتاب و کتاب‌خوانی؛ میزان گرایش به مطالعه و پژوهش، یکی از شاخص‌های توسعه به شمار می‌رود که این مهم نیازمند فراهم کردن بستر و ایجاد ساختار‌های مناسب است. با حمایت مسئولان به‌کارگیری و استفاده از خلاقیت کتابداران، بهره‌مندی از نظر و ایده‌های دانشجویان و استادان، غنی‌سازی و به‌روزآوری اطلاعات و منابع کتابخانه و سهولت دسترسی به منابع و انجام اطلاع‌رسانی‌های لازم توسط استادان(مانند برگزاری تور‌های آشنایی با کتابخانه و نحوه جستجو و بازیابی منابع) می‌توان در این راستا گام گذاشت.

آنا: با توجه به سند تحول و تعالی دانشگاه، چشم‌انداز کتابخانه دانشگاه چیست؟

قنبرپور: چشم‌انداز کتابخانه‌های واحد دانشگاهی کرج عبور از کتابخانه سنتی و غیرپویا و ورود به کتابخانه دیجیتال است. لازم به توضیح که هدف ایجاد کتابخانه‌های دیجیتال، از بین بردن کتابخانه‌های سنتی نیست؛ بلکه علاوه بر حفظ منابع به شکل فیزیکی، نسخه‌های الکترونیکی آنها نیز ایجاد شود و به شکل دیجیتال و بدون محدودیت زمانی و مکانی در اختیار همگان قرار گیرد. 

کتابخانه‌های دانشگاهی به‌عنوان بستری مناسب برای فعالیت‌های علمی، پژوهشی و تحقیق دانشجویان و استادان به شمار می‌روند که بازتاب آن سبب ارتقا و تعالی دانشگاه‌ها می‌شود.

آنا: یک کتابدار خوب چه ویژگی‌هایی دارد؟

قنبرپور: رفتار یک کتابدار در جذب کتاب‌خوان در کتابخانه‌ها بسیار مؤثر است. در وهله اول، خوش‌رویی و روابط عمومی خوب کتابدار با مراجعان تأثیر بسزایی در ایجاد علاقه و انگیزه برای مراجعه بعدی به کتابخانه خواهد داشت.

از موارد دیگر می‌توان به اطلاعات و دانش کتابدار اشاره کرد. یک کتابدار باید در هر زمینه‌ای، دارای اطلاعات کلی باشد تا بتواند به درستی مراجعه‌کننده را به منبع درست راهنمایی کند.

آنا: از سختی کار در کتابخانه و حرفه کتابداری بگید.

قنبرپور: هر شغلی سختی‌های ویژه خود را دارد و دشواری کتابداری، کمتر از حرفه‌های دیگر نیست. این باور غلط وجود دارد که کتابداران فقط کتاب امانت می‌دهند و می‌گیرند در حالی که پشت این عمل که خود مشقت‌هایی مانند، رفت‌وآمد همه مدت داخل قفسه‌ها (برای بازیابی منابع برای متقاضی و بازگرداندن آنها به مخازن)، برداشتن کتب سنگین و قطور و فشار و آسیبی که به مچ دست و کمر و زانوی آنان وارد می‌شود، کار‌های فنی و امور دشوار دیگری نیز مانند جابه‌جا کردن، کتاب‌ها و قفسه‌های سنگین وجود دارد. به‌ویژه در طرح‌های تجمیع و جابه‌جایی کتابخانه‌ها.

علاوه بر آن در پشت صحنه نیز کتابداران کار‌های دشواری را مانند فهرست‌نویسی و نمایه‌سازی منابع انجام می‌دهند که بسیار ظریف و وقت‌گیر است. از طرفی دیگر، آلودگی منابع کتابخانه‌ای و فرسایش تدریجی کتاب‌ها با گذشت زمان سبب ایجاد بیماری‌های مزمن می‌شوند و کتابداری که هر روز کمتر از ۲۰ سانتی‌متر با قفسه‌های کتاب فاصله دارد و صد‌ها کتاب را جابه‌جا می‌کند در معرض خطر است. لزوم به روز بودن دانش کتابدار وی را ناچار می‌کند، بیشتر اوقات استراحت خود را به مطالعه و کنکاش علمی بپردازد.

آنا: سخن پایانی...

قنبرپور: از رئیس دانشگاه و معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، درخواست حمایت‌های مضاعف از کتابداران، شنیدن دغدغه‌های آنان، تلاش برای برطرف کردن چالش‌های موجود و ایجاد زیرساخت‌های مناسب در راستای به‌روزرسانی هرچه سریع‌تر کتابخانه‌های را داریم.

کتاب یکی از ارزشمندترین فرآورده‌های بشری و گنجینه بزرگ‌ترین ثروت‌های بشر، یعنی دانش و تحقیق است. سخن خود را با نمونه‌هایی از جملات قصار مقام معظم رهبری درباره کتاب، کتاب‌خوانی و علم‌آموزی به پایان می‌رسانم: «امروز کتاب‌خوانی و علم‌آموزی، نه تنها یک وظیفه ملی، که یک واجب دینی است. (مقام معظم رهبری)

گفتگو از مرتضی پورقاسمی