سنگ‌اندازی در مسیر دانش‌بنیان‌ها با هفت‌خوان رستم تجاری‌سازی
سرمایه‌گذاری خطرپذیر؛ این است چاره کار
شرکت‌های دانش‌بنیان در مسیر تجاری‌سازی خود همواره دچار چالش‌هایی بوده‌اند که باید از آن به «هفت‌خوان رستم» تعبیر کرد.
گروه استان‌های خبرگزاری آنا ـ حسین بوذری؛ ۷ هزار شرکت دانش‌بنیان و یک‌هزار و ۶۰۰ شرکت خلّاق در کشور در حالی مجوز فعالیت‌شان را از معاونت علمی و فنّاوری ریاست جمهوری دریافت کرده‌اند که هرکدام برای راه‌اندازی شرکت و آغاز فعالیت خوان‌های متعددی را پشت‌سر گذاشته‌اند.
حال این سؤال مطرح می‌شود که شرکت‌های دانش‌بنیان چه مفهومی دارند و کارکرد این قبیل شرکت‌ها چیست؟
به موجب آیین‌نامه تشخیص شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، شرکت‌های دانش‌بنیان، مؤسسات خصوصی یا تعاونی هستند که به‌منظور افزایش علم و ثروت، توسعه اقتصادی بر پایه دانش و تحقق اهداف علمی و اقتصادی در راستای گسترش اختراع و نوآوری و در نهایت تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش افزوده فراوان (به‌خصوص در تولید نرم‌افزارهای مربوط) تشکیل می‌شوند.
سؤال بعدی این است که آیا هر شرکت فناوری قادر به دریافت گواهینامه دانش‌بنیان خواهد بود؟ پاسخ «خیر» است؛ چراکه دو شرط «سطح فناوری بالا» و «لزوم تحقیق و توسعه برای تولید محصول» در این قسمت نقش بسیار مهمی دارند.
چالش‌های پیش روی دانش‌بنیان‌ها
اکنون کشور در حوزه‌های مختلف «کشاورزی»، «صنعت»، «صنایع غذایی»، «دارو»، «خدمات تجاری‌سازی» و «صنایع فرهنگی، خلّاق، علوم انسانی» نیازمند فعالیت‌های دانش‌بنیان است، به‌خصوص در حوزه کشاورزی که مورد تأکید مقام معظم رهبری است.
ایشان در این باره فرمودند: «متأسفانه بخش کشاورزی از عرصه دانش‌بنیان یک مقداری دورتر از بخش‌های صنعت و خدمات و مانند اینهاست. اگر ما در کشاورزی، شرکت‌های دانش‌بنیان را افزایش بدهیم و دانش را در مسئله کشاورزی به‌کارگیری کنیم، می‌توانیم در امر اصلاح بذر ــ که خیلی در تولید محصول کشاورزی مهم است ــ در مورد آبیاری نوین، در مورد شیوه‌های جدید تولید، در مورد بهره‌وری بهتر از آب و خاک ــ که آب و خاک دو محصول ارزشمندند که قبلاً هم اشاره کردیم ــ می‌توانیم حداکثر استفاده را بکنیم، بهره‌وری‌مان را افزایش بدهیم و اینها را اصلاح کنیم.» ۱۴۰۱/۰۱/۰۱
از سوی دیگر امنیت غذایی کشور مستقیماً به حوزه کشاورزی وابسته است و هرگونه اختلال در بخش کشاورزی منجر به تهدید امنیت غذایی، اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی کشور خواهد شد.
بخش کشاورزی سهم مهمی در تولید ناخالص داخلی کشور و اشتغالزایی دارد و از سوی دیگر نمی‌توان با روش‌های سنتی کشاورزی را به رشد و پیشرفت رساند؛ بنابراین نگرش پایدار به این حوزه در آینده قطعاً انقلابی در بخش کشاورزی ایجاد خواهد کرد.
در نتیجه فرآیندهای اکولوژیکی با دانش‌بنیان شدن حوزه کشاورزی بهبود می‌یابد و توسعه کشاورزی پایدار نیز به ایجاد درآمد و اشتغال در نواحی روستایی در راستای افزایش رفاه و کاهش فقر روستاییان منجر خواهد شد.
از سویی کشور نیازمند راه‌اندازی شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه کشاورزی است تا به‌طور تخصصی به موضوع پیشرفت این بخش پرداخته شود.
در حوزه‌های «صنعت» و«صنایع غذایی» و ... نیز همینطور، در این حوزه‌ها باید شرکت‌های دانش‌بنیان کوچک با مجموعه‌های اقتصادی و صنعتی بزرگ همکاری کرده و سپس این شرکت‌ها وارد بازار می‌شوند.
اما مسئله‌ای که همواره شرکت‌های دانش‌بنیان را با چالش مواجه کرده است، اینکه این شرکت‌ها در مسیر حرکتی خود با چه موانعی مواجه می‌شوند؟
مدیران عامل شرکت‌های دانش‌بنیان، واحدها و هسته‌های فناور، بارها در این زمینه اظهارنظر کرده‌اند و از مسئولان امر کمک خواسته‌اند، از سویی تولیدکنندگان و مدیران شرکت‌های دانش‌بنیان راهکارهای لازم را برای کاهش موانع شرکت‌های دانش‌بنیان بیان کرده‌اند.
بروکراسی‌های دست و پاگیر در مسیر تجاری‌سازی؛ همان داستان همیشگی
محمدسعید رستمی مدیرعامل یک شرکت فناور در این باره به آنا می‌گوید: «یک نکته در مسیر هر استارت‌آپ و محصولات فناورانه به چشم می‌خورد و آن هزینه‌های جاری پروژه تا تجاری‌سازی آن است. ارائه تسهیلات منطقی با پروژه و فرصت برای بازپرداخت این تسهیلات از مشکلاتی است که همواره با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم.»
بخش کشاورزی سهم مهمی در تولید ناخالص داخلی کشور و اشتغالزایی دارد و از سوی دیگر نمی‌توان با روش‌های سنتی کشاورزی را به رشد و پیشرفت رساند.
یکی دیگر از مدیران عامل شرکت‌های دانش‌بنیان بیان می‌کند: «طرح‌ها و ایده‌هایی که واقعاً به سود کشور هستند، باید حمایت مادی و معنوی شوند. اکنون نبود شناخت از محصول و بروکراسی‌های اداری ازجمله کمبودها در مسیر تجاری‌سازی محصولات است.»
انور ایزدی می‌افزاید: «واگذاری محل پروژه توسط دانشگاه و سرمایه‌گذاری به میزان ۵۰۰ میلیون تومان در طرح و کمک‌های تسهیلاتی از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در راستای راه‌اندازی شرکت دانش‌بنیان زیست‌اندیشان بهفر نقش بسزایی داشته‌اند. اکنون هم با حمایت حوزه ریاست و معاونت پژوهش و فناوری واحد تبریز در حال توسعه این مجموعه دانش‌بنیان هستیم.»
وحید نامی تولیدکننده و فعال اقتصادی نیز درباره موانع و نواقص در راه تجاری‌سازی شرکت‌های دانش‌بنیان به خبرنگار آنا می‌گوید: «طبیعتاً نواقص و کمبودهای زیادی در این مسیر برای محصولات وجود دارد؛ اما مشکل اساسی زمانبر بودن و بروکراسی اداری، نوسانات قیمت ارز و... موجب تأخیر در نهایی‌سازی محصولات تجاری می‌شود و در کنار آن به‌دلیل محدود بودن اعتبار و بودجه دانشگاه‌ها و نبود امکان حمایت مالی خوب از واحدهای فناور زمان نتیجه‌گیری را با مشکل مواجه می‌کند.»
غلامرضا شکری مخترع محصولات دانش‌بنیان صنعتی هم با اشاره به موانع تجاری‌سازی محصولات تبیین می‌کند: «محصولات فناورانه در هرکدام از مسیرهای دستیابی به فرمولاسیون/نمونه اولیه/تجاری‌سازی و تولید انبوه با چالش‌های مختلفی با توجه به مشکلات کشور اعم از نبود همکاری شرکت‌های بزرگ در ارائه سمپل(نمونه محصول) برای تحقیقات اولیه، استفاده از تجهیزات آزمایشگاهی، تحقیق توسعه کارخانجات و ثبات نداشتن قیمت مواد اولیه، نبود دستگاه و تجهیزات به‌روز برای انجام تست‌های پیشرفته و مهم‌تر از همه تأمین نبودن سرمایه خطرپذیر مناسب برای رشد نهایی محصول و استارت‌آپ و در نهایت تبدیل محصول از نمونه اولیه به صنعتی روبه‌رو هستند.»
علیرضا نیازمند مخترع کیت استخراج DNA موانع شرکت‌های دانش‌بنیان را در مسیر تجاری‌سازی چنین برمی‌شمرد: «البته موانع مختلفی برای تجاری‌سازی این محصول وجود دارد که از جمله می‌توان هزینه‌های بالای تبلیغات در راستای بازاریابی محصول، مشکلات مربوط به اخذ مجوزهای لازم برای تولید این محصول و یافتن سرمایه‌گذاران مطمئن را عنوان کرد.»
رضا کاظمی مدیر یک واحد فناور هم با برشمردن نواقص و کمبودها در راه تجاری‌سازی محصولات فناور عنوان می‌کند: «محصولات فناور به دلیل اینکه نمونه قبلی نداشته‌‌اند در اخذ مجوز، انعقاد قرارداد و تأمین بودجه آنها مشکلات بسیار زیادی وجود دارد که سرعت کار را بسیار کاهش داده است. رئیس و معاونان واحد دانشگاهی یاسوج بیشترین حمایت‌ها را از ما داشته؛ اما در ادارات مختلف با مشکلات زیادی روبه‌رو هستیم.»
کورش علیفرد مخترع نیز که در زمینه سیستم آبیاری تحت‌فشار و مدیر هسته فناور «هوش آب» درباره مشکلات بر سر راه تولید و صنعت و راهکارها و پیشنهادهای به آنا می‌گوید: «نبود همکاری و سرمایه‌گذاری مراکز تحقیقاتی برای راستی‌آزمایی و تأیید نتایج پیش‌بینی‌شده در طرح‌ها و سیستم نامناسب مدیریت توزیع آب کشاورزی باعث شده هزینه آب مصرفی هیچ جایگاهی در هزینه‌های تولید محصولات کشاورزی نداشته باشد در نتیجه کشاورز هم تمایلی به بهینه‌سازی سیستم مدیریت آب مصرفی زمین کشاورزی خود ندارد.»
وی ادامه می‌دهد: «دانشگاه‌ها، شهرداری‌ها و شرکت‌ها هم با توجه به هزینه ناچیز برای آب‌بها انگیزه‌ای برای این کار ندارند؛ بنابراین ازآنجا که اهمیت کافی به تولید منتج به اشتغالزایی و رفاه اجتماعی می‌شود، لازم است مسئولان بیشترین تلاش خود را به حل مشکلات در سر راه تولید معطوف کنند که اساس پشتیبانی از تولید از همین نقطه آغاز خواهد شد.»
این مخترع بیان می‌کند: «با توجه به اینکه مشکل اصلی بیشتر تولیدکنندگان در شرایط موجود، تأمین سرمایه است؛ بنابراین از دولتمردان و مسئولان مربوط انتظار می‌رود با کاهش بروکراسی اداری و قوانین دست و پاگیر در تأمین منابع اولیه مالی به‌صورت وام‌های کم‌بهره، تأمین زمین و ساختمان مناسب برای تجهیز کارگاه و الزام واحدهای دولتی در استفاده از محصولات داخلی به تولیدکنندگان کمک کنند.»
نبود ثبات قیمت در تأمین مواد اولیه مشکل مهم دانش‌بنیان‌ها
علیفرد بیان می‌کند: «نیاز است که دولتمردان با تغییر رویکرد و همراهی واقعی با تولیدکنندگان با روان‌سازی امور، مواد اولیه را به قیمت متعادل تأمین کرده و با استفاده از دیدگاه کارشناسان بخش خصوصی به‌دوراز شعارزدگی و سخنرانی‌های بدون اساس در راستای رفع موانع و روان‌سازی بخش تولید گام بردارند.»
حال با شرایط ایجاد شده در مسیر شرکت‌های دانش‌بنیان برای تجاری‌سازی محصولاتشان این سؤال وجود دارد که متولی رفع و رجوع این مسائل و مشکلات چه ارگانی است؟ آیا تنها معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مکلف است در این زمینه وارد شود یا سایر ارگان‌ها نیز موظف به هموار کردن مسیر شرکت‌های دانش‌بنیان برای دستیابی به تجاری‌سازی هستند.
یکی از نکات مهم مطرح شده از سوی مدیران شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای فناور پروسه اداری و بروکراسی‌های دست و پاگیر است.
در دورانی که ایران در حوزه دانش‌بنیان به کشور صاحب سبک و رقابت‌پذیر با دنیا تبدیل می‌شود، باید شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای فناور با تولید محصولاتی که نمونه خارجی ندارد یا اگر دارد برای جلوگیری از واردات، آن را وارد بازار کنند.
اما انتقاد مخترعان و مدیران شرکت‌های دانش‌بنیان نبود سیستم هماهنگ‌کننده برای اعطای گواهینامه تجاری‌سازی به شرکت‌های دانش‌بنیان است، در حالی که اگر بگوییم شرکت‌ها «هفت خوان رستم» را برای کسب تجاری‌سازی می‌گذرانند چیزی به گزاف نگفته‌ایم.
مسئله بعدی که شرکت‌های دانش‌بنیان را با معضل مواجه کرده، نبود ثبات قیمت در تأمین مواد اولیه است، البته تحریم ظالمانه دشمنان نیز در این زمینه بی‌تأثیر نبوده است؛ اما نکته مثبتی که در این زمینه وجود دارد اینکه کالاهای تولید داخلی دقیقاً مطابق با تکنولوژی روز دنیا تهیه شده و حتی از حیث تولید پیشتاز است و توانایی رقابت با محصولات مشابه خارجی را دارد.
با ثبات قیمت در مواد اولیه قطعاً شرکت‌های دانش‌بنیان با رغبت بیشتری به تولید محصولات خود می‌پردازند و در تأمین مواد اولیه نیز مشکلی نخواهند داشت.
مسئله دیگری شرکت‌های دانش‌بنیان نبود سرمایه خطرپذیر برای تبدیل محصول از نمونه اولیه به صنعتی است، در حالی که سرمایه‌گذاری خطرپذیر به رشد استارت‌آپ‌ها، تولید محصولات فناورانه جدید و به بار نشستن اختراعات بسیار مناسب و تأثیرگذار است.
برخی سرمایه‌گذاران از این موضوع در هراس هستند که ممکن است با سرمایه‌گذاری در حوزه استارت‌آپ‌ها و کسب و کارهای کوچک در آینده بهره‌برداری لازم را از آن به دست نیاورند، در حالی که شکست در حوزه دانش‌بنیان به‌دلیل نوپا بودن و پایداری به ندرت اتفاق می‌افتد.
انتهای پیام/۴۰۷۸/
