کدام مدل توسعه بشری مورد قبول امام خمینی (ره) است؟

خبرگزاری آنا- گروه سیاست - توسعه معادل کلمه انگلیسی «development» است که به معنای توسعه دادن، پرورش دادن، رشد و گسترش تدریجی می‌باشد.

از قرن هفدهم میلادی به بعد توسعه جز مهمی از جوامع بشری شد و نظریه‌پردازانی چون «آدام اسمیت»، «جان استوارت میل» و «مارکس» پیشگامان شکل‌گیری مفهوم توسعه شدند. در خلال دهه‌های ۵۰ و ۶۰ مدل‌های مختلفی از توسعه به ویژه برای کشورهای توسعه‌نیافته ارائه شد.

همان طور که قبلاً بیان شد؛ تمام تئوری‌های توسعه با تأکید بر توسعه صنعتی و اقتصادی، عبور جوامع سنتی به مدرن را ضرورتی تاریخی برای همه آحاد بشر عنوان می‌نمایند. در یک کلام تمام این نظریات، توسعه را در فرآیند غربی شدن تعریف و خلاصه می‌کنند. بسیاری از کشورهای جهان در پی رسیدن به پیشرفت و توسعه به دنبال تقلید از الگوی غرب رفتند و مدینه فاضله خود را در مدل توسعه غربی جست‌وجو کردند. اما متأسفانه با گذشت سالیان این کشورها با عدم توفیق و ناکامی مواجه شدند چراکه به تدریج ضعف این نظریات آشکار شد و اندیشمندان در دهه‌های بعد به این نتیجه رسیدند که توسعه دارای متغیرهای مختلفی است و برای رسیدن به پیشرفت چیزی فراتر از تقلید صرف از غرب لازم است و آن بسترسازی در زمینه‌های گوناگون اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است. هر جامعه‌ای با توجه به ظرفیت‌ها و فرهنگ و حتی منابع خود به الگویی خاص برای دستیابی به توسعه نیازمند است.

اکثر تعاریف ارائه شده برای «توسعه» براساس نیازهای مادی بشر در عرصه‌های مختلف زندگی شکل گرفته است. اما براساس دیدگاه امام خمینی که برگرفته از آموزه‌های دین اسلام است توسعه معنایی دیگر پیدا می‌کند. از منظر امام توسعه اسلامی در راستای ویژگی‌های وجودی انسان و هدف خلقت او و بعثت انبیاء که همان رسالت اصلی ادیان الهی است، معنا پیدا می‌کند.

انبیای الهی آمده‌اند تا انسان را برای دستیابی به فلسفه وجودی خود که همان نیل به کمال و تقرب به حضرت حق است، راهنمایی کنند اما از آنجا که انسان ـ این مخلوق برگزیده خداوند ـ در ساختار وجودیش دارای دو بعد مادی و معنوی است، دین اسلام نیز جامع این جهات بوده و تأمین‌کننده نیازهای مادی و معنوی او است و برای اینکه انسان به مقام انسانیت برسد، برنامه اصلاح دنیا و جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند برای او فرستاده تا در سایه تأمین مادیات به هدف اصلی خلقت و تکامل معنوی دست یابد. لذا امام تصریح می‌کند که: «اسلام دینی است که با تنظیم فعالیت‌های مادی راه را به اعتلای معنوی انسان می‌گشاید. ترقی واقعی همین است که رشد خود انسان هدف فعالیت‌های مادی گردد و اسلام دین این ترقی است.»

امام (ره) بر این باور است که آنچه دخیل در ترقی و پیشرفت انسان و تکامل او است در کتاب و سنت بیان شده است و خداوند تمام مسائل مربوط به اجتماع و سیاست را بیان فرموده است. ایشان در جای دیگری می‌فرمایند: «خداوند تمام ابعاد انسان را آفریده است و توجه به آن دارد. انسان را با همه ابعادش می‌خواهد تربیت بکند، ... اسلام همین معنا که گفته شد در احکامش در قرآن، در حدیث... است. اسلام آنقدر به رفاه مردم، آسایش مردم و اینطور [امور] توجه دارد.»

بنابراین از منظر امام، توسعه به معنای تحقق فرآیندی است که انسان را به این سعادت همه‌جانبه برساند. امام خمینی (ره) می‌فرماید: «اسلام و حکومت اسلامی پدیده الهی است که با به کار بستن آن سعادت فرزندان خود را در دنیا و آخرت به بالاترین وجه تأمین می‌کند و قدرت آن دارد که قلم سرخ بر ستمگری‌ها و چپاولگری‌ها و فسادها و تجاوزها بکشد و انسان‌ها را به کمال مطلوب خود برساند و مکتبی است که بر خلاف مکتب‌های غیر توحیدی، در تمام شئون فردی و اجتماعی و مادی و معنوی و فرهنگی و سیاسی و نظامی و اقتصادی دخالت و نظارت دارد و از هیچ نکته، ولو بسیار ناچیز که در تربیت انسان و جامعه و پیشرفت مادی و معنوی نقش دارد فروگذار ننموده است و موانع و مشکلات سر راه تکامل را در اجتماع و فرد گوشزد کرده و به رفع آن‌ها کوشیده است».

در جوامع اسلامی مثل جمهوری اسلامی ایران، در رویکرد توسعه، محور و زیربنا اسلام است و عوامل دیگری چون سیاست، اقتصاد و اجتماع، ذیل اسلام قرار می‌گیرد. برخلاف مدل توسعه غربی که اصل و اساس اقتصاد است و دین در رسیدن به سعادت و پیشرفت دنیوی بشر هیچ جایگاهی ندارد. امام خمینی (ره) در رابطه با توسعه، نگاه‌شان براساس مبانی و اصول اسلامی است، به عبارتی، توسعه‌ای مورد قبول امام است که براساس مبانی اسلامی باشد. توسعه‌ای که همراه با محرومیت‌زدایی و توجه به مستضعفین و توأم با عدالت باشد، نه توسعه‌ای که با استثمار و استعمار جوامع دیگر و براساس اصالت سود و لذت و به هر قیمتی و با هر ابزاری و با چپاول کشورهای ضعیف‌تر همراه باشد.

انتهای پیام/۴۱۶۴/