آینده‌پژوهی-۱۷؛
ردای «مرجعیت علمی کشور» بر دوش نسل چهارم دانشگاه‌ها/ شناسایی پیشران‌های آموزش عالی، کار و ثروت می‌آفرینند
جایگاه مرجعیت علمی دانشگاه‌های نسل چهارم باید توانایی آماده‌سازی دانشجویان برای حل مسائل کشور و صدور دانش به جهان در راستای تحقق مرجعیت علمی را دارا باشند.
گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، لاله قلی‌پور؛ جایگاه مرجعیت به معنای مراجعه مستمر دیگران به یک فرد یا سازمان است که درنتیجه برنامه‌ریزی بلندمدت و پشتکار جدی حاصل می‌شود. در این میان مرجعیت علمی به معنای مراجعه جهانی به منابع علمی تولیدشده توسط دانشمندان و متخصصان ایرانی و شناسایی آن‌ها به‌عنوان صاحب نظریه و سبک علمی است. وقتی صحبت از مرجعیت علمی و فناوری ایران می‌کنیم یعنی باید متخصصان همه کشورها، در کارهای علمی و فناوری خود به ایرانیان مراجعه کنند و در بهترین وضعیت، حتی مایل باشند که ابتدا زبان فارسی را یاد بگیرند.
رسیدن به این جایگاه، رویکردی ۵۰ ساله است و با چشم‌اندازسازی انجام‌شده توسط رهبر معظم انقلاب آغاز شده است و تا سال ۱۴۳۵ هجری شمسی محقق خواهد شد. مهم‌ترین ویژگی تمدن جدید ایرانی-اسلامی در آن سال‌ها باید مرجعیت علمی و فناوری ایران باشد. در این راستا بهره‌مندی از توانمندی‌های دانشگاه‌ها، فرصت مناسبی برای توسعه منطقه و کشور محسوب می‌شود.
سمیه بیک‌زاده درونکلائی، دانش‌آموخته دکترای مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری در مقاله «نقش مرجعیت علمی و آینده‌نگری در توسعه دانشگاه‌های نسل چهارم» این نقش را در رابطه با نسل چهارم مؤسسات آموزش عالی مورد واکاوی قرار داده است.
مرجعیت علمی نقش مؤثری در اثربخشی دانشگاه‌ها دارد
نویسنده مقاله در مقدمه با اشاره به اینکه مرجعیت علمی و فناوری ایران در ۵۰ سال آینده اتفاق می‌افتد، می‌نویسند، «در این راستا مقام معظم رهبری موضوع مرجعیت علمی کشور را با دورنگری و بصیرت الهی خویش مطرح کرده‌اند و این موضوع ترسیم واقعیتی است، بر اساس سند چشم‌انداز و با عزمی راسخ و استوار از مردم و مسئولان کشور در آینده‌ای نه‌چندان دور برای این مرزوبوم به وجود خواهد آمد.» لذا به گفته وی، «مطالعه و پژوهش در این خصوص و واکاوی عوامل، بسترها، ضرورت‌ها، شاخص‌ها و راهکارهای این مسئله باعث تسهیل و تسریع در روند رسیدن به این هدف ملی شده و ترسیم این افق را ملموس می‌کند.»
اگر نظام آموزشی مبتنی بر آینده‌نگری نباشد، برون‌داد مفیدی ارائه نخواهند داد
حرکت و جهش علمی کشور در سال‌های اخیر گویای این واقعیت است که قدرت علمی و ظرفیت‌های نهفته بی‌شماری داریم که اگر این ظرفیت‌ها در مسیر درست هدایت شود، علاوه بر کسب مرجعیت در سطح بین‌المللی می‌توان از فرصت‌های ایجادشده آن برای پیشرفت در همه عرصه‌های مختلف علمی استفاده کرد. بیک‌زاده دراین‌باره می‌گوید، «مرجعیت علمی، بهره‌برداری بهینه از مجموعه منابع کشور برای حرکتی منظم از وضعیت موجود به جایگاه علمی، در قالب نقشه جامع علمی کشور است و نقش مهمی در توسعه و اثربخشی دانشگاه‌ها دارد از طرفی اثربخشی نظام آموزشی همراه با رشد پژوهش‌های هر کشور ازجمله شاخص‌های سنجش توسعه‌یافتگی محسوب می‌شود.»
افزایش توانمندی دانشجویان در شناخت آینده از وظایف دانشگاه‌هاست
ازآنجاکه قرن جدید با تغییر و تحولات سریع و عظیم در عرصه‌های مختلف مواجه است. نظام‌های آموزشی، برای تحقق شایسته اهداف خود باید بتوانند ضمن شناسایی این تحولات و برنامه‌ریزی برای مواجهه با آن‌ها، دانشجویان را نیز به دانش و مهارت‌هایی مجهز سازند تا بتوانند تحولات و مسائل آینده را شناسایی کنند و برای آن آماده شوند. این پژوهشگر خاطرنشان می‌کند که «اولین و مهم‌ترین وظیفه نظام آموزشی، آماده‌سازی دانشجویان برای نیازها، چالش‌ها و تقاضاهای آینده است؛ بنابراین یکی از وظایف دانشگاه‌ها، توانمندی دانشجویان در عرصه‌های مختلف ازجمله شناخت آینده یا آینده‌نگری است.»
بیشتر بخوانید:
- بین‌المللی‌سازی دانشگاه‌ها یکی از الزامات دستیابی به مرجعیت علمی است
- نقاط سرآمدی هر دانشگاه احصاء شد/ تدوین نقشه رشد دانشگاه‌ها بر اساس نقاط سرآمدی
- لزوم تدوین اصول، سیاست‌ها و راهبردهای احراز مرجعیت علمی در جهان
نویسنده مقاله در ادامه با بیان اینکه دانشگاه‌های علوم پزشکی نقش اساسی در ارتقای سلامت جامعه دارند، معتقد است، «برای ارتقای کیفیت آموزشی باید برنامه‌ریزی دقیقی توسط مدیران و متصدیان نظام آموزش عالی سلامت صورت گیرد. در این زمینه بسته تحول و نوآوری در آموزش علوم پزشکی توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به اجرا درآمده است که یکی از بسته‌ها، به بحث حرکت به‌سوی دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم می‌پردازد.»
وی می‌افزاید «این بسته ناظر به سه سیاست کلی نهادینه‌سازی رویکرد آموزش پاسخگو در نظام سلامت؛ حضور در عرصه‌های آموزشی منطقه‌ای و جهانی و تولید و بومی‌سازی شواهد معتبر علمی برای ارتقای آموزش عالی سلامت است و باید دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور به شناسایی ویژگی‌های خاص خود بپردازند و رویکرد کاهش وابستگی به بودجه عمومی را اتخاذ کنند.»
ساختارهای آموزش عالی و سازمان دانشگاه‌ها برای فرایند برنامه‌ریزی به بسته تحول نیاز دارند. لذا بیک‌زاده عنوان می‌کند «دانشگاه‌ها ابتدا باید بیانیه مأموریت خود را تدوین کنند سپس با توجه به ویژگی‌های خاص خود و شناسایی نقاط قوت و ضعف برای حرکت در مسیر تبدیل‌شدن به دانشگاه نسل چهارم، اقدام لازم صورت گیرد.»
تأثیر آینده‌نگری در سوق دادن دانشگاه‌ها به کارآفرینی و ثروت‌آفرینی
نویسنده معتقد است آینده‌نگری بیشترین تأثیر را در توسعه دانشگاه نسل چهارم دارد و دراین‌باره تصریح می‌کند «دو راهکار برای حرکت در مسیر مرجعیت علمی وجود دارد که عبارت‌اند از؛ شناسایی و معرفی ظرفیت‌ها و توانمندی‌های خود و تقویت آن و استفاده صحیح از آن؛ ایجاد ظرفیت‌ها و توانمندی‌هایی با قابلیت مرجعیت در خود. این امر به تعبیر مقام معظم رهبری جهاد مستمر علمی را می‌طلبد و این راهکار به‌نوعی دربرگیرنده مفهوم آینده‌نگری است.»
شناخت ظرفیت‌های ناموجود و نیاز به امکان‌سنجی آن بر اساس شرایط موجود و آینده، از نظر نویسنده مقاله، مستلزم نگاه به آینده و چشم‌اندازهای حوزه موضوعی خاص است و همه این‌ها به‌نوعی در توسعه دانشگاه نقش دارند. وی ادامه می‌دهد، «آینده‌نگری با ابعاد خاص آن، شامل مجموعه تلاش‌هایی است که با استفاده از تجزیه و تحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر و یا ثبات، به تجسم آینده‌های بالقوه و برنامه‌ریزی برای آن‌ها می‌پردازند و منعکس می‌کند که چگونه از دل تغییرات امروز، واقعیت فردا تولد می‌یابد.»
موضوع اصلی آینده‌نگری در آموزش عالی، شناسایی نظام‌مند نیروها و پیشران‌های (عوامل تأثیرگذار بر روندها و رویدادها و اقدام‌ها و تصاویر که ممکن است آینده‌های متمایزی پدید آورند) تغییر، فرصت‌ها و تهدیدهای ناشی از تغییرات، طراحی چشم‌انداز و آینده مطلوب برای آموزش عالی و دانشگاه اثربخش و طراحی راهبردها و اقدام‌های مؤثر برای دستیابی به آینده مطلوب است. لذا به عقیده بیک زاده، «آینده‌نگری می‌تواند در توسعه دانشگاه‌ها و سوق دادن آن‌ها به کارآفرینی و ثروت‌آفرینی مؤثر باشد.»
مهم‌ترین وظیفه نظام آموزشی، آماده‌سازی دانشجویان برای نیازها، چالش‌ها و تقاضاهای آینده است
این پژوهشگر در نتیجه‌گیری با اشاره به اینکه حرکت و جهش علمی کشور در سال‌های اخیر گویای این واقعیت است که قدرت علمی و ظرفیت‌های نهفته بی‌شماری داریم، می‌افزاید، «اگر این ظرفیت‌ها در مسیر درست هدایت شود، علاوه بر کسب مرجعیت در سطح بین‌المللی می‌توان از فرصت‌های ایجادشده آن برای پیشرفت در همه عرصه‌های مختلف علمی استفاده کرد.»
به گفته وی، «در وضعیت کنونی جهان که تغییرات در همه زمینه‌ها به‌سرعت انجام می‌شود، آینده‌نگری و سازمان‌دهی فعالیت‌های علمی و پژوهشی برای پیش‌بینی آینده ضرورتی انکارناپذیر است لذا اگر نظام آموزشی ازجمله دانشگاه‌ها مبتنی بر آینده‌نگری نباشند، قادر نخواهد بود تا برون داد چندان مفیدی ارائه دهند؛ زیرا با عدم بهره‌گیری از اصل آینده‌نگری بسیاری از فرصت‌های خود را بدون ارائه دستاورد قابل‌عرضه‌ای از دست خواهند داد و نمی‌توانند به‌سوی کارآفرینی، ارزش‌آفرینی و ثروت آفرینی حرکت کنند.»
این پژوهشگر با توجه به یافته‌های پژوهش، پیشنهادهایی به مدیران و مسئولان دانشگاه علوم پزشکی ارائه می‌دهد، «افزایش روحیه پژوهشگری برای توسعه پژوهش در دانشجویان، توأم ساختن آموزش و پژوهش در طول دوره تحصیل، ضرورت بازنگری در شیوه‌های تدریس و آموزش در دانشگاه به‌منظور توسعه شیوه‌های پژوهش محور و مسئله محور، غنی‌سازی منابع علمی و کتابخانه‌ای در دانشگاه‌ها.»
انتهای پیام/۴۱۶۷/پ
انتهای پیام/
