آنا گزارش می‌دهد؛
اهالی کتاب از نمایشگاه مجازی می‌گویند/ معادله تأمل و صرفه‌جویی یا تفرج و دیدار فرهنگی
تعدادی از نویسندگان و مترجمان نکات مثبت و منفی برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب را بررسی کرده‌اند.
به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، شیوع ویروس کرونا و اعمال محدودیت‌های ناشی از آن شیوه زندگی معمول ما را با تغییرات زیادی روبه‌رو کرد. بسیاری از فعالیت‌های روزمره با مشکلاتی جدی مواجه شد. برنامه‌های فرهنگی و هنری نیز از این قاعده مستثنی نبوده و برگزاری بسیاری از آنها به تعویق افتاد، چنان که گویی ریه‌های فرهنگ و هنر هم درگیر ویروسی همه‌گیر شد، گیشه‌هایی که خالی ماندند، پرده‌های سینما و تئاتری که کشیده شدند، چراغ‌هایی که به خاموشی رسیدند، همه این‌ها دغدغه‌هایی بودند که طی دو سال اخیر دامن‌گیر فرهنگ و هنر شد. یکی از این رویدادهای فرهنگی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بود، رخدادی که برای بقای خود باید به فضای مجازی کوچ می‌کرد.
مرور سابقه یک تغییر ناگزیر
تمهیدات وزارت فرهنگ «دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران»
چند روز پیش بود که رئیس دومین نمایشگاه مجازی کتاب از ثبت‌نام ۲۰۱۴ ناشر در این دوره از نمایشگاه خبر داد؛ در حالی که سال گذشته ۱۸۴۷ ناشر در این رویداد فرهنگی حضور پیدا کردند. در بخش بین‌الملل نیز از ۱۵ کشور از جمله اسپانیا، هند، ایتالیا، سوئد، هلند، آمریکا، بحرین، عراق، کویت، لبنان، سوریه، مصر و... ۲۰ هزار عنوان کتاب به مخاطبان ایرانی عرضه می‌شود که سال گذشته عدد این عناوین ۱۵ هزار عنوان بود. همچنین امسال قرار است به دانشجویان و طلاب ۲۵۰ هزار تومان و اعضای هیئت‌های علمی ۵۰۰ هزار تومان با سهم مشارکت ۲۵۰ هزار تومانی تعلق بگیرد.
بیشتر بخوانید:
پیش از این در گزارشی به نکات مثبت و منفی برگزاری نمایشگاه کتاب به‌صورت مجازی پرداختیم. در این گزارش بخش دیگری از نظرات کارشناسان و اهالی کتاب و ادبیات را در این‌باره جویا شده‌ایم که در ادامه از نظر می‌گذرانید.
نمایشگاه مجازی کتاب؛ آرامش بی‌حضور برخی ناشران
نمایشگاه مجازی کتاب همانند هر برنامه دیگری نکات مثبت و منفی بسیاری دارد. با توجه به محدودیت‌های ناشی از ویروس همه‌گیر کرونا برگزاری این نمایشگاه به‌صورت حضوری و همانند دوره‌های پیشین ممکن نبود. نمایشگاه کتاب پس از حدود ۳۵ سال برگزاری در اماکنی همچون نمایشگاه بین‌المللی کتاب، مصلی تهران و شهرآفتاب این بار باید به فضای مجازی کوچ می‌کرد. این تصمیمی بود که مدیران وقت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۱۳۹۹ گرفتند
فرشته شایان، مترجم آثار داستانی دراین‌باره معتقد است که «شاید مخاطب در نمایشگاه مجازی کتاب از شور و هیجان جاری در سالن‌های نمایشگاه و دیدار با ناشران، مترجمان و نویسندگان محبوبش بی‌بهره باشد، اما نمایشگاه مجازی نکات مثبت کم ندارد؛ مخاطب فرصت کافی برای تحقیق، بررسی و دسته‌بندی عناوین موردعلاقه خود را دارد و از گزند ناشران بی‌نام‌ونشانی که در نمایشگاه فیزیکی غرفه‌هایی مملو از کتاب‌های کپی و بی‌کیفیت دارند، در امان است. این غرفه‌ها دقیقا به‌دنبال مخاطب کور و بی‌اطلاعی می‌گردند که بدون تحقیق پا به نمایشگاه می‌گذارد. از دیگر نکات مثبت این نمایشگاه مهیا شدن بستری برای علاقه‌مندان به کتاب است زیرا که این روزها با افزایش قیمت کاغذ توان خرید کتاب را تا حد زیادی از دست داده‌اند. به هر حال تخفیف ۲۰ درصدی نمایشگاه فرصت خوبی است.»
به گفته شایان «در این شرایط ناشر معروف‌تر و معتبرتر کتاب‌هایش بیشتر فروش می‌رود، اما در این سال‌ها فضای مجازی به کمک همه ناشران آمده و چنان‌چه ناشر نوپا یا کمترشناخته‌شده‌ای کتاب‌هایش را در این فضا خوب تبلیغ کند می‌تواند وارد چرخه رقابت شود.»
علی‌اصغر مداحی، نویسنده کتاب «آراز» هم معتقد است که «نمایشگاه‌های کتاب مجازی مزیت‌هایی از قبیل اتلاف نشدن وقت مخاطب و صرفه‌جویی در هزینه را به دنبال دارد؛ انتشارات با هزینه‌های بالای اجاره غرفه‌های نمایشگاهی، چاپ بروشور و بنرهای تبلیغاتی مواجه می‌شدند. اما با همه این‌ها معتقدم که نمایشگاه‌های مجازی با همه خوبی‌هایی که دارند و نیاز مخاطب را جواب می‌دهند، هیچ‌گاه جای نمایشگاه‌های حضوری را نمی‌گیرند ولی می‌توانند مکمل آنها باشند.
ناشران کوچکی که در نمایشگاه مجازی دیده نمی‌شوند
سبا هاشمی‌نسب، مترجم جوان آثار ادبی نیز اعتقاد دارد که «با توجه به وضعیت همه‌گیری ویروس کرونا برگزاری نمایشگاه مجازی از نبودن آن بهتر است. از طرفی حذف ترافیک و ازدحام از نکات مثبت آن بوده است. امکان جست‌وجو کردن کتاب‌ها در فضای مجازی در مقایسه با نمایشگاه حضوری به مراتب آسان‌تر است زیرا که با یک کلیک، علاوه بر دسته‌بندی ناشرها، کتاب‌ها را با دسته‌بندی‌های موضوعی نیز می‌توان مشاهده کرد. البته تبلیغات در چنین شرایطی نقش مهمی دارد که متاسفانه کمتر انجام شده است. خیلی از مردم اصلا از برگزاری نمایشگاه مجازی خبردار نیستند. از طرفی با اینکه ناشرهای تازه با تعداد عنوان کتاب کم هم می‌توانند شرکت کنند، به دلیل فیزیکی نبودن نمایشگاه، کتاب‌خوان‌ها به‌صورت عبوری غرفه‌ها را نمی‌بینند و معمولا بر اساس آن‌چه از پیش شناخت دارند، بین کتاب‌ها جست‌وجو می‌کنند. بنابراین بدون تبلیغات لازم، نشرهای کوچک‌تر امکان دیده شدن زیادی ندارند.»
به گفته وی «در نمایشگاه مجازی کتاب نسبت به نمایشگاه فیزیکی حال و هوای فرهنگی وجود ندارد، گاهی در نشست‌هایی که برگزار می‌شد امکان دیدار مخاطب با نویسنده، مترجم و ناشر فراهم می‌شد که در فضای مجازی این امکان وجود ندارد.»
مداحی معتقد است که «در نمایشگاه‌های حضوری، همه نوع قشری شرکت دارند، یعنی افراد غیرکتاب‌خوان هم به این نوع فضاهای نمایشگاهی رفت‌وآمد می‌کنند، در بین‌شان افرادی هستند که اصلا کتاب‌خوان نیستند و حتی در عمرشان یک صفحه هم شاید کتاب نخوانده‌اند، ولی با دعوت یک دوست، آگهی تبلیغاتی و یا اصلاً برای تفریح و گذراندن اوقات فراغت در این نوع مکان‌ها حضور یافته‌اند، بعضا شاهد این هستیم که هنگام خروج، چندین جلد کتاب زیر بغل زده‌اند و از نمایشگاه خارج شده‌اند، این یعنی اینکه جو نمایشگاه در ناخودآگاه فرد اثر گذاشته و او را در مقابل یک عمل انجام شده قرار داده است، که این‌ها از مزیت‌های نمایشگاه کتاب حضوری است.»
به گفته وی «در نمایشگاه، افرادی کتاب را از طرح روی جلد، نام و حتی متن پشت جلد کتاب شیفته آن شده و تهیه کرده‌اند، اما در نمایشگاه مجازی این امر ممکن نیست. یعنی افرادی که فقط شیفته کتاب هستند و یا در یک برهه زمانی نیازمند کتابی شده‌اند، به این نوع نمایشگاه‌ها سر می‌زنند و در واقع آن قشر خاکستری از این نوع فضاها غافل هستند و حضور جدی ندارند. بنابراین نمایشگاه‌های حضوری کتاب خیلی از افراد جامعه ما را به سمت کتاب و کتاب‌خوانی سوق داده‌اند.»
فرهنگ‌سازی یک رویداد فرهنگی صرفا با نصب بیلبورد!
تفاوت نمایشگاه مجازی و حضوری کتاب برای کسی پوشیده نیست. زیرا که لذت و اشتیاقی که در خرید کتاب از نمایشگاه‌های حضوری وجود دارد، در فضای مجازی پیدا نمی‌شود. با این حال نمایشگاه بین‌المللی کتاب با توجه به شرایط کرونایی و محدودیت‌های ناشی از آن برای بقای خود باید به فضای مجازی کوچ می‌کرد. مداحی معتقد است که «جا افتادن نمایشگاه‌های مجازی در بین مردم، زمان خواهد برد؛ چون کتاب و فرهنگ کتاب‌خوانی در جامعه ما با آمارهای جهانی فاصله زیادی دارد و این خود مزید بر علت هست که نمایشگاه‌های مجازی نیز در بین آحاد مردم دیر جا بیفتد. در خصوص گسترش و جا افتادن این امر، باید فرهنگ‌سازی مناسبی از طرف نهادهای ذی‌ربط که بودجه‌های کلان فرهنگی دریافت می‌کنند، انجام بگیرد. این فرهنگ‌سازی با روش‌های تبلیغی مناسب و مهندسی شده امکان‌پذیر است و با یکی دو بیلبورد در یک ایام خاص امکان پذیر نیست. باید برای جلب نظر مخاطب از روش‌ها و بسته‌های حمایتی، از جمله تخفیف‌های اصولی و منطقی، طوری که به سود هر دو طرف، یعنی خریدار و ناشر باشد، استفاده کرد؛ ارسال رایگان کتاب‌های درخواستی مخاطبان و همچنین ایجاد فضاهای رقابتی سالم، از جمله کارهایی هست که می‌توان در این زمینه انجام داد.»
نمایشگاه کتاب باز هم مجازی شود، چیزی را از دست نمی‌دهیم
برخی معتقدند که برای خرید کتاب، صرفا بیرون رفتن از منزل لازم نیست. معمولاً در نمایشگاه هم فرصت نیست که کتاب به‌طور جدی بررسی شود. نهایتاً چیزی که بررسی می‌شود این است که صحافی‌اش خوب هست یا نه که البته اگر کتابی خوب باشد، کیفیت صحافی آن تأثیر زیادی در تصمیم در خریدن یا نخریدن آن نخواهد گذاشت و برعکس اگر کتاب بدی حتی صحافی خیلی خوبی هم داشته باشد، باز آن کتاب ارزش خواندن ندارد. کرونا در بعضی زمینه‌ها از جمله همین موضوع خرید کتاب، فرصت‌هایی را که حواس‌مان به آن نبود، برگرداند. ما می‌توانیم کتاب را در منزل خود بخریم. کورش علیانی نویسنده کتاب «روایت و ذهن نویسا» معتقد است که «وقتی کرونا نباشد و نمایشگاه هم حضوری برگزار شود و مثلا یک انتشاراتی لطف کند و بگوید کورش علیانی برای تعامل با خواننده یک روز می‌آید در غرفه می‌نشیند. حالا خوانندگان می‌آیند آنجا چه کار کنند؟ می‌گویند مثلاً در صفحه ۴۳ چرا این را نوشتی؟ نهایت کاری که می‌شود آنجا کرد این است که با هم گفت‌وگویی کلی بکنیم یا عکسی بگیریم، من کتاب را امضا کنم و این موارد هم کمک خاصی به فهم کتاب نمی‌کند. البته روابط انسانی خوب است، لبخند و عکس یادگاری و همه این‌ها هم خوب هستند.
به گفته وی «آیا هیچ وقت شده در نمایشگاهی دست‌نویس یا فایل تایپ‌شده‌ای برای ناشری ببرید و ناشر بگوید باشد، نگاهش می‌کنم؟ می‌گویند «آخه الان در نمایشگاه؟ حالا بعداً بیا دفتر ببینیم چه کار می‌کنیم» دفتر هم که می‌روید کتاب را نمی‌گیرند. خاطرم هست یکی از اولین کارهایی که نوشته بودم را به یکی از ناشران معروف دادم، گفتند باید بررسی شود، ۶ ماه طول کشید بررسی کردند درصورتی‌که اصلاً بررسی هم در کار نبود و من را سر کار گذاشته بودند. بعد از ۶ ماه هم گفتند که تو پذیرفته شدی گفتم قرارداد امضا می‌کنید؟ گفتند بله. یک برگه جلوی من گذاشتند دیدم نوشته‌اند صفر درصد، گفتم چرا صفر درصد؟ گفتند چون ما ناشر خیلی مشهوری هستیم همین که کتاب شما را چاپ می‌کنیم برای شما خوب است. این ماجرا برای ۱۹ سال پیش است که وضعیت اقتصادی هم به نسبت امروز بهتر بود و کرونا هم نبود. حالا مثلاً چه می‌خواست از درون نمایشگاهی که فیزیکی باشد و مجازی نباشد، درآید؟ من فکر نمی‌کنم چیزی را از دست داده باشیم.»
با توجه به همه‌گیری ویروس کرونا و محدودیت‌های ناشی از آن امکان برگزاری نمایشگاه کتاب به‌صورت حضوری ممکن نیست. این رویداد فرهنگی برای بقای خود در فضای مجازی به فعالیت خود ادامه داد. با همه ضعف‌هایی که در زیرساخت آن وجود داشت، با این حال همه ناشران و مردم ایران در سراسر کشور با امکانات یکسان، امکان خرید کتاب و دریافت رایگان آن‌را در محل زندگی خود داشتند. شاید در این نمایشگاه مانند نمایشگاه فیزیکی کتاب، ارتباط چهره به چهره بین اهالی نشر و مردم برقرار نشد، اما این نمایشگاه در بستر الکترونیک به کمک افرادی شتافت که در مناطق کم برخوردار بوده و به دلیل بعد مسافت قادر به حضور در نمایشگاه فیزیکی نبودند. امید است امسال با رفع نواقص سال گذشته نمایشگاهی پربار و با دستاوردهایی مثبت داشته باشیم.
انتهای پیام/۱۱۰/پ
