با استفاده مجدد از زبالههای زیستی:
آنا از آیین کهن ایرانی گزارش می‌دهد؛
همه‌چیز درباره شب یلدا + فلسفه آن
شب «یلدا» از آیین‌های کهن ایرانیان محسوب می‌شود که فلسفه آن روایت‌های مختلفی را به دنبال دارد.
به گزارش خبرنگار حوزه آیین و اندیشه گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، شب یلدا یا شب چله از آیین‌های کهن ایرانی و جشن‌های باستانی است، آخرین شب پاییز به طولانی‌ترین شب سال معروف شده زیرا که با غروب آخرین روز از ماه پاییز آغاز شده و با طلوعی در اولین روز زمستان خاتمه می‌یابد. این مناسبت در فرهنگ ایران‌زمین مرتبه خاصی داشته و هرساله اقوام و دوستان دور و نزدیک را به دور سفرهای پربرکت از نوبرانه‌های پاییزی جمع می‌کند و شور و هیجانی مضاعف را میهمان خانواده‌های ایرانی می‌کند.
در شب یلدا، فاصله خورشید با مدار سماوی به طولانی‌ترین اندازه خود می‌رسد و به همین دلیل طولانی‌ترین شب سال اتفاق می‌افتد؛ هرچند که تنها یک دقیقه با سایر شب‌ها متفاوت است. شب یلدا سال ۱۴۰۰، روز سه‌شنبه ۳۰ آذر، ۲۱ دسامبر ۲۰۲۱ و شانزدهم جمادی‌الاول ۱۴۴۳ است.
روایت‌هایی از پیروزی روشنایی بر تاریکی تا زادروز مسیح
شب یلدا را با شب چله، خورشید شکست‌ناپذیر، میلاد مهر و غیره نیز می‌شناسند و این نشان دهنده قدمت این آیین ایرانی است. این قدمت پیشینه‌ای ۷ هزار ساله دارد و ایرانیان از دیرباز این مناسبت را گرامی داشته‌اند. خورشید در حرکت سالانه خود، در آخر پاییز به پایین‌ترین نقطه افق جنوب شرقی می‌رسد که موجب کوتاه شدن طول روز و افزایش زمان تاریکی شب می‌شود اما با انقلاب زمستانی، خورشید بار دیگر به‌سوی شمال شرقی بر می‌گردد که نتیجه آن افزایش روشنایی روز و کاهش شب است.
یلدا برگرفته از واژه سریانی به‌معنای زایش و تولد است. سریانی، زبانی رایج در میان مسیحیان است. این معنا، از بررسی و تحقیق در کتاب‌های تاریخی به دست آمده است. ابوریحان بیرونی، دانشمند تقویم‌شناس و نویسنده کتاب آثارالباقیه، از شب یلدا با نام میلاد اکبر یاد می‌کند و منظور از آن‌را میلاد خورشید می‌داند. شب چله نام دیگر این شب بلند سال است، ایرانیان باستان زمستان را به چله بزرگ و کوچک تقسیم کرده بودند، چهل روز اول زمستان را چله بزرگ و بیست روز بعد از آن را چله کوچک نامیده‌اند، آخرین شب آذر را چله نهادند که حکایت از آمدن سرمای زمستان دارد. مردم دوران قدیم به علت شغل و حرفه‌های خاص آن زمان، زندگی خود را بر اساس طبیعت تنظیم می‌کردند، به‌طوری که تغییر فصل و متعاقب آن کوتاهی یا بلندی روز و شب تاثیر بسزایی بر روند فعالیت آنها داشت. بنابراین، گرما و بلندی روزها را نیک دانسته و به زمستان، سرما و شب‌های بلند آن دلخوش نبودند.
شیوع ویروس کرونا و محدودیت‌های ناشی از آن، شیوه برگزاری برخی مناسبت‌ها را تغییر دادآن‌ها از این مشاهدات، به این باور رسیده بودند که روشنایی و تاریکی، در یک جدال همیشگی به سر می‌برند. روزهای بلندتر، نشانه پیروزی روشنایی و روزهای کوتاه‌تر نشانه غلبه تاریکی بود. به این ترتیب آنها آخرین روز پاییز را جشن می‌گرفتند زیرا که فردای آن، روزها کم‌کم طولانی‌تر شده و آفریدگار بر اهریمن نور بر تاریکی پیروز می‌شود.
شب یلدا را شب میلاد خدای خورشید، عدالت، پیمان و جنگ هم می‌دانند. در روایتی آمده در این شب مهر، میترا به جهان بازمی‌گردد. او که از ایزدان باستانی هند و ایرانی است ساعات روز را طولانی کرده و در نتیجه برتری خورشید پدیدار می‌شود. آیین مهرپرستی یا آیین مهر بر اساس پرستش میترا در دوران پیش از زرتشت شکل گرفته و در اروپا به آیین میتراییسم هم شناخته می‌شود.
برخی هم بر این باور هستند که در شب یلدا، پیامبری در شب یلدا متولد می‌شود، در سال ۵۱ پادشاهی اشکانیان که مصادف است با سال ۱۹۶ میلادی چشم به جهان می‌گشاید. او را دو دلفین از آب بیرون می‌آورند، چه آنکه براساس آیین مهر، آب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. در هر دو روایت، شب یلدا شب تولد مهر است و این بازمانده از آداب مهری است که در شرق مدیترانه به‌طور وسیعی رایج بوده و آثارش از جمله در معابد مهری باقی‌مانده است.
بسیاری از ادیان نیز به شب چله مفهومی دینی دادند. در آیین میترا، نخستین روز زمستان به نام خورشید روز، روز تولد مهر و نخستین روز سال نو به شمار می‌آمده و امروزه کارکرد خود را در تقویم میلادی که ادامه گاهشماری میترایی است و حدود چهارصد سال پس از مبدأ میلادی به وجود آمده؛ ادامه می‌دهد.
فرقه‌های گوناگون عیسوی، با تفاوت‌هایی، زادروز مسیح را در یکی از روزهای نزدیک به انقلاب زمستانی می‌دانند و همچنین جشن سال نو و کریسمس را همچون تقویم کهن سیستانی در همین هنگام برگزار می‌کنند. به روایتی، مبدأ سالشماری تقویم کهن سیستانی از آغاز زمستان بوده و جالب اینکه نام نخستین ماه سال آنان نیز «کریست» بوده است. منسوب داشتن میلاد به میلاد مسیح، به قرون متأخرتر باز می‌گردد و پیش از آن، آنگونه که ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه نقل کرده است، منظور از میلاد، میلاد مهر یا خورشید است.
بیشتر بخوانید:
- جدیدترین جزئیات از شب یلدای نجومی/ یلدا فردا شب است نه امشب!
- تاریخچه شب یلدا چیست؟ + علت نامگذاری
مبنای علمی عدم شرکت در دورهمی‌های یلدایی/ دنیا چگونه به استقبال جشن‌های کریسمس می‌رود؟
میهمان ناخوانده‌ای که شب یلدا را از رونق نینداخت
شیوع ویروس کرونا و محدودیت‌های ناشی از آن، رنگ دیگری به فعالیت‌های روزمره زندگی بخشید و چگونگی برگزاری برخی مناسبت‌ها را با تغییراتی چشمگیر همراه کرد، شب یلدا نیز از این دایره خارج نبوده و این ویروس منحوس چهره دیگری از آن را به نمایش گذاشت، بیشتر خانواده‌ها در ۲ سال اخیر برای رعایت پروتکل‌های بهداشتی و حفظ سلامتی از طریق فضاهای مجازی و برگزاری بازی، رقابت‌های هیجان‌انگیز، مسابقه آشپزی و غیره با آشنایان ارتباط گرفته و شب بلند سال را اینگونه خاطره‌انگیز می‌کردند.
با توجه به شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه و تعطیلی برخی نهادها، ادارات و کسب‌وکارها، مردم ایران زمین شب یلدا را باشکوه هرچه تمام برگزار کرده‌اند تا این آیین کهن محبوب از رونق نیفتد، حتی اگر به صرف یک لیوان چای دبش و شیرینی خلاصه شود، برای آنها حضور گرم اعضای خانواده در کنار هم، شب‌نشینی، تفال به حافظ و غیره، اهمیت بسیاری دارد.
شاهنامه‌خوانی شب یلدا رو به فراموشی می‌رود
مردم ایران باستان شب یلدا به گردهمایی، خوردن، نوشیدن و غیره می‌پرداختند. سفرهای در این شب پهن می‌کردند که در آن میوه‌های فصل، خشکبار و آجیل وجود داشت. آنها در این شب به دامنه کوه‌های البرز رفته و تا طلوع خورشید به انتظار می‌نشستند، عده‌ای نیز در نیایشگاه‌ها به عبادت مشغول می‌شدند.
با توجه به شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه و تعطیلی برخی نهادها، ادارات و کسب‌وکارها، مردم ایران زمین شب یلدا را باشکوه هرچه تمام برگزار کرده‌اند تا این آیین کهن محبوب از رونق نیفتدامروزه نیز شب یلدا همانند اکثر جشن‌های ایرانی با دورهمی و گردهمایی خانوادگی و دوستانه برگزار می‌شود. چند روز مانده به این شب بلند سال، اشتیاق زیادی در خیابان‌ها و بازارها دیده می‌شود گویی که زندگی معمول‌مان امیدی دوباره می‌طلبید. فروشندگان و دست‌فروش‌های زیادی نیز در سطح شهر به فروش خوراکی‌های این شب می‌پردازند.
سفره ایرانی‌ها در شب یلدا از انواع و اقسام میوه‌ها و آجیل‌ها پر می‌شود. یکی از این میوه‌ها، هندوانه است که بدون آن انگار شب یلدا کامل نمی‌شود؛ در قدیم اعتقاد بر این بوده با خوردن میوه تابستانی، دیگر در طول زمستان، سرما بر آنها غلبه نخواهد کرد. انار نیز نماد شادی و زایش در این سفره جای به‌خصوصی دارد.
شاهنامه‌خوانی از سرگرمی‌های شب یلدا محسوب می‌شود که متاسفانه امروزه رو به فراموشی است. در گذشته بزرگ‌ترها در این شب به خواندن اشعار، شاهنامه و داستان‌های پندآموز می‌پرداختند. دیوان حافظ نیز از جایگاه خاصی در این شب بلند سال برخوردار است و در دورهمی‌ها به آن تفالی می‌زنند تا احوال آینده خود را از این طریق جویا شوند.
فلسفه شب چله‌ای برای نوعروسان
هر رسمی که از گذشته به یادگار مانده، دلیل و فلسفه‌ای دارد، یکی از دلایل چله‌ای بردن برای تازه عروس‌ها، دیدار و بهانه‌ای برای با هم بودن بیشتر دو خانواده و ابراز محبت به نوعروس است. در روزگاران قدیم نامزدها تنها در شب‌های خاصی اجازه داشتند، یکدیگر را ببینند و یلدا یکی از این مناسبت‌ها بود، بردن شب چله‌ای بهانه‌ای بود تا آنها همدیگر را بیشتر ببینند.
با فرارسیدن شب یلدا، خانواده داماد هدایایی را با عنوان شب چله‌ای برای تازه عروس تهیه می‌کنند. این رسم در هر شهر و دیاری متفاوت است و به‌شکل خاصی اجرا می‌شود. شیرینی‌های متنوع، یک قواره پارچه، کیف و کفش و لباس زمستانی برای عروس، قطعه‌ای طلا، آجیل و خشکبار، میوه و غیره از هدایایی است که برای عروس خانواده تهیه می‌شود که بسته به محل زندگی افراد متفاوت است.
ایران به سرزمین جشن‌های باستانی معروف است زیرا که ایرانیان با حفظ آیین‌های کهن و باستانی، مناسبت‌ها و اعیاد مختلف را بهانه‌ای برای تازه کردن دیدار با اقوام، آشنایان و جمع شدن به دور هم می‌دانند. با این حال در دو سال اخیر همه‌گیری ویروس کرونا بر شب یلدا نیز بی‌تاثیر نبوده و دید و بازدیدهای شب بلند سال را محدود کرد اما مردم ایران زمین شب یلدا را با بهره‌گیری از امکانات فضای مجازی باشکوه هرچه تمام برگزار کرده‌اند تا این آیین باستانی محبوب از رونق نیفتد.
انتهای پیام/۱۱۰/پ
انتهای پیام/
