تبدیل بانک مرکزی به جیب مخفی دولت /زمان مناسبی برای استقلال بانک مرکزی است

گروه اقتصادی آنا، بررسی‌های مختلف در زمینه استقلال بانک مرکزی نشان می‌دهد که دیدگاه‌های متفاوتی میان کارشناسان اقتصادی وجود دارد. برخی‌ها معتقدند تا زمانی که کشور با کسری بودجه و تورم افسارگسیخته دست و پنجه نرم می کند این استقلال اتفاق نخواهد افتاد زیرا دولت نیازمند استقراض از بانک مرکزی و چاپ پول است. برخی دیگر عدم استقلال بانک مرکزی را مسبب نابه‌سامانی‌های کنونی وضعیت اقتصادی نام می‌برند و با تکیه‌بر سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه استقلال بانک مرکزی را ضروری می‌دانند. آن چه که مشخص است مستقل شدن بانک مرکزی به راحتی رخ نخواهد داد و نیازمند واکاوی های همه جانبه است.

در راستای استقلال بانک مرکزی و شرایط و زمینه‌های لازم برای استقلال آن با مجتبی اسلامیان، کارشناس اقتصادی به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.

زمان مناسبی برای استقلال بانک مرکزی است

آنا: با توجه به شرایط اقتصادی کشور آیا می‌توان به سمت استقلال بانک مرکزی حرکت کرد؟

اسلامیان: استقلال بانک مرکزی در ساختار و زمان فعلی امکان‌پذیر است. یعنی اکنون فرصت و موقعیت مناسبی است. چراکه لزوم آن برای همه، چه نخبگان، رسانه‌ها، سیاستمداران و همه کشور اثبات‌شده است. با توجه به تورم دورقمی که ۴۰ تا ۵۰ سال است درگیر آن هستیم و نرخ رشد نقدینگی بسیار بالا، ضرورت آن بر همگان مشخص‌شده و فرصت خوبی است. به نظر می‌رسد با توجه به شرایط موجود و اعتماد عمومی که برای دولت و تیم هماهنگ اقتصادی جلب شده، رئیسی و تیمش می‌توانند هزینه‌ای را بابت استقلال بانک مرکزی پرداخت کنند و این ریسک سیاسی را بپذیرند تا بتوانند عایدی بسیار بزرگ‌تری را برای اقتصاد کشور رقم بزنند.

تورمی که شاهدآن هستیم، مختص کشور ما نیست ولی در سال‌های ۱۹۹۰ میلادی متوسط نرخ تورم جهانی بیش از ۱۵۰ درصد بوده و این دستاورد علم اقتصاد است که توانست طی سال‌های مختلف و با گذشت زمان، پدیده تورم را در دنیا حل کند و ما جزء معدود کشورهایی هستیم که تورم دورقمی داریم و رکورد خودمان را مرتب بدتر می‌کنیم، یعنی از تورم‌های ۲۰ تا ۳۰ درصدی به تورم ۴۰ تا ۵۰ درصدی رسیده‌ایم.

به گفته رئیس جمهور نرخ تورم توسط بانک مرکزی بیش از ۵۰ درصد اعلام شده و مرکز آمار نیز نرخ تورم را ۳۵ درصد اعلام کرده‌اند. زمانی که بانک مرکزی تورم را به‌صورت رسمی اعلام نمی‌کند یا در داده‌های آماری خودش اختلاف است، نشان‌دهنده لزوم برقراری استقلال در بانک مرکزی است و چون داده‌ها دست دولت است امکان تغییر در اعداد و ارقام وجود دارد. این تغییرات در دولت‌های گذشته هم بارها دیده شد و تا زمانی که بانک مرکزی به استقلال دست پیدا نکند شاهد تکرار ‌آن خواهیم بود.

بیشتر بخوانید:

استقلال بانک مرکزی نیازمند تغییر ساختار اقتصاد است

استقلال بانک مرکزی را فقط نباید از دولت مطالبه کرد

آنا: پیش‌نیاز استقلال بانک مرکزی چه اقداماتی است؟

اسلامیان: در یک دسته‌بندی می‌توان گفت استقلال بانک مرکزی از دولت و شبکه بانکی از اقدامات بسیار مهم است. استقلال بانک مرکزی را فقط نباید از دولت مطالبه کرد بلکه شاید جدایی بانک مرکزی از دولت موجب شود بانک‌های تجاری به بنگاهداری بیفتند و مردم متضرر و هزینه آن را پرداخت کنند. بانک مرکزی یک‌نهاد فرا قوه‌ای است که در کشورهای دیگر هم در قانون اساسی‌شان به ساختار بانک مرکزی اشاره‌ شده ولی در ایران چنین نکته‌ای در قانون اساسی وجود ندارد و ساختار بانک مرکزی به دولت وابسته شده به‌نحوی‌که در جلسه هیئت دولت، رئیس بانک مرکزی هم حضور دارد و به‌عنوان یک عامل دولت است یا در خصوص دسته دوم لزومش اینجا مشخص می‌شود که ما هیچ رئیس بانک مرکزی نداشتیم و احتمالاً هم نخواهیم داشت که در سازوکار بانک‌های تجاری نباشد، یعنی رشد یافته از بانک‌های تجاری است و سپس در بانک مرکزی قرار می‌گیرد که پیامدهای بسیار منفی دارد. به این دلایل که نمی‌تواند نفع بانک‌های تجاری را در نظر نگیرد، یعنی این احساس را دارد که وقتی در جایگاه مسئولیت بانک مرکزی قرار دارد، از زاویه دید بانک تجاری به آن قضیه نگاه می‌کند و پس از دوره بانک مرکزی هم چشم‌اندازی دارد که پس از اتمام مسئولیت خود حیاتی در بانک‌های تجاری داشته باشد.

بانک مرکزی به جیب مخفی دولت تبدیل شده است

آنا: رابطه بانک مرکزی و دولت در ایران چگونه است؟

اسلامیان: بانک مرکزی در ایران به جیب مخفی دولت تبدیل‌شده است تا هر زمان خواست دست در جیب ببرد و از آن خرج کند که عبارت‌های مختلفی دارد، یا از آن تنخواه می‌گیرد، یا او را مجبور می‌کند به شبکه بانکی تسهیلات تکلیفی بدهد که آن تسهیلات بازپرداخت نمی‌شود، یعنی پولی را خلق می‌کنند و وامی را می‌دهند که آن پول بازپرداخت نمی‌شود و قابل وصول هم نیست.

راهکار دیگری را که دولت استفاده می‌کند مکانیسم نقد کردن دلار است. به این نحو که دلار را تحویل بانک مرکزی می‌دهد و از بانک مرکزی ریال دریافت می‌کند یعنی خلق پول شکل می‌گیرد. راهکار درست این است که دولت برای تأمین مخارج خود مالیات اخذ کند اما به دلیل ناتوانی در اخذ مالیات به چاپ پول روی می‌آورد که موجب تورم افسارگسیخته می‌شود و آسیب‌های فراوانی را به تولید می‌زند. اقشار ضعیف هم با توجه به کاهش ارزش پول ملی و قدرت خرید با مشکلات متعددی روبه‌رو خواهند شد.

بانک مرکزی نباید بازیچه دست دولت شود

آنا: با استقلال بانک مرکزی نحوه عزل و نصب رئیس کل بانک مرکزی به چه نحوی خواهد بود؟

اسلامیان: نکته بسیار مهم شرایط عزل و نصب رئیس‌کل بانک مرکزی است. در برخی از کشورها عزل و نصب ریاست بانک مرکزی توسط رئیس‌جمهور صورت نمی‌گیرد بلکه بر اساس مکانیسمی پیشنهاد می‌شود و عزل به‌راحتی اتفاق نمی‌افتد. به عنوان مثال در شورای پول و اعتبار یا شورایی متشکل از قوای مختلف که در آنجا تصمیم‌گیری می‌شود که آیا وی صلاحیت احراز مسئولیت را دارد یا وقتی‌که قرار است از این مسئولیت عزل شود، تصمیم‌گیری می‌کنند.نکته دیگر این است که بر اساس مکانیزم‌ها و فرمول‌هایی که دارند سیاست‌های پولی و مالی از روابط اداری و سیاسی دولت جدا می‌شود.

همان‌طور که در سیاست‌های کلی برنامه ششم، رئیس‌کل بانک مرکزی در یک مدت پنج‌ساله در جایگاه خودش قرار می‌گیرد و اگر خواست عزل شود، معطوف به شورایی است که همان قانون مطرح می‌کند.

البته استقلال بانک مرکزی به نحو کامل از دولت هم اشتباه است. چون بانک‌های مرکزی با توجه به قدرتی که دارد می‌تواند مخرب هم باشد، بانک مرکزی توسعه را پیش می‌برد یعنی پروژه‌های عظیمی که در کشور است را اولویت خود قرار می‌دهد که باید مطابق سیاست‌های دولت هم باشد. این گونه نیست که استقلال بانک مرکزی به‌صورت خیلی کامل و خالص از دولت و حاکمیت اتفاق بیفتد، بانک مرکزی ابزاری است برای سیاست‌های حکمرانی ریالی، پولی و مالی در کشور اما نباید بازیچه دست دولت و سیاسی‌کاری‌ها شود.

انتهای پیام/