ازدواج یک پدیده سازمانی و بوروکراتیک نیست/ بیمه ازدواج ماهیت اقتصادی دارد

محمد امین قانعی راد، رئیس انجمن جامعه شناسی ایران در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری آنا با اشاره به سیاست‌گذاری دولت در مورد افزایش ازدواج و کاهش طلاق در کشور اظهار کرد: ما تصور می‌کنیم که مساله ازدواج و طلاق جوانان را باید از طریق سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های دولتی حل کنیم و این تصور وجود دارد که این امور نیز مثل یک پدیده سازمانی و بوروکراتیک است که باید توسط بخش دولتی مثل بازار، ترافیک یا مسئله اشتغال مدیریت شود در حالی که پدیده ازدواج و طلاق پدیده‌ای مربوط به جامعه و فرهنگ است.

وی افزود: مساله ازدواج را باید به عنوان یک سرمایه فرهنگی تلقی کرد همانطور که تداوم خانواده‌ها نیز سرمایه فرهنگی محسوب می‌شود، شکل‌گیری سرمایه فرهنگی نیازمند حمایت فرهنگ است تا فرهنگ بتواند به صورت روشن جاذبه‌هایی را برای افراد ایجاد کند که به صورت خود خواسته به طرف ازدواج پیش روند و از طرف دیگر بعد از ازدواج نیز علی‌رغم بعضی از ناملایمات به خانواده‌شان تداوم ببخشند.

وی با بیان اینکه امروزه سرمایه فرهنگی یا اجتماعی در کشور کاهش پیدا کرده است،‌ افزود: مهم‌ترین عامل ایجاد سرمایه اجتماعی در جامعه شکل گیری اعتماد بین افراد است تا اینکه افراد بتوانند براساس اطمینان و اعتماد به یکدیگر مناسبات اجتماعی خود را برقرار کنند.

قانعی راد نقش توانایی اقتصادی افراد را در شکل گیری ازدواج موثر دانست و گفت: سرمایه اجتماعی در ازدواج و اقتصاد تاثیرگذار است. البته ماهیت هر دو از یکدیگر مستقل است. ازدواج یک امر فرهنگی و معامعله یک امر اقتصادی است بنابراین در جامعه‌ای که اعتماد اجتماعی وجود دارد افراد در معامله و داد و ستد اقتصادی احساس اعتماد بیشتری می‌کنند بنابراین وقتی افراد به یکدیگر اعتماد کافی ندارند فکر می‌کنند هرکسی به جای سودآوری برای آنان ضرر و زیان به همراه دارد بنابراین فقدان اعتماد اجتماعی معاملات اقتصادی را با مشکل مواجه می‌کند و به طور مکرر دیده شده افراد در معاملات اقتصادی مورد اجحاف یا تجاوز حقوقی قرار گرفتند.

رئیس انجمن جامعه شناسی ایران ازدواج را یک نوع پیوند فرهنگی دانست و ادامه داد: وقتی در جامعه اعتماد وجود نداشته باشد افراد نسبت به یکدیگر بی اعتماد و بد بین می‌شوند و زمانی که پیوند فرهنگی بین افراد ایجاد نشود ازدواج نیز صورت نخواهد گرفت بنابراین تخریب اعتماد اجتماعی هم بر ابعاد اقتصادی و هم بر ابعاد فرهنگی جامعه تاثیر می‌گذارد.

قانعی راد تاکید کرد: باید در فرهنگ جامعه جاذبه‌ ازدواج وجود داشته باشد که ارزش فرهنگی ازدواج یا سرمایه فرهنگی ازدواج دو ویژگی دارد؛ یکی اینکه دوست‌داشتنی و پذیرفتنی باشد و به عنوان یک امر مطلوب پذیرفته شود و از طرف دیگر سرمایه‌ فرهنگی ازدواج، الزام‌کننده و محدودکننده انسان ‌ها است بنابراین همانگونه که مطلوب و دوست‌داشتنی است به همان مقدار هم محدود کننده و الزام آور است که افراد باید هر دو این را با هم بپذیرند.

تضعیف پدرسالاری، کاهش ازدواج

رئیس انجمن جامعه شناسی ایران گفت: در فرهنگ قدیمی ایران دختران از کودکی با آرزوی عروس شدن و مادر شدن رشد می‌کنند و در ذهنشان مادری و همسری یک ایده آل و مطلوب بود در صورتی که امروز فقط الزامات و محدودیت‌های ازدواج در ذهن‌‌ها برجسته شده است.

قانعی راد، زوال و تضعیف پدرسالاری در خانواده‌ها را یکی از دلایل کاهش ازدواج دانست و افزود: در گذشته بسیاری از تصمیمات خانواده از سوی پدر تعیین می‌شد و سایر افراد خانواده نیز این نظر و تصمیم را می‌پذیرفتند در حالی که امروز به دلیل تضعیف الگوی سنتی خانواده یا عدم حضور پدرسالاری، انتظارات نسل جوان افزایش پیدا کرده است. همچنین افزایش سطح تحصیلات و استقلال اقتصادی به ویژه در مورد خانم‌ها باعث شده تا افراد احساس کنند باید با کسی ازدواج کنند که شایسته‌تر باشند.

ازدواج به امری سیاستی، ملی و ایدئولوژیک تبدیل شده است

وی دخالت‌های بخش دولتی را در کاهش ازدواج موثر دانست و گفت:‌ وقتی دولت پدیده ازدواج را از عرصه فرهنگ خارج کرده و به یک پدیده سیاسی تبدیل می‌کند دیگر نمی‌تواند برای افزایش ازدواج جاذبه ای ایجاد کند. امروز امر ازدواج اندکی از چارچوب فرهنگی خارج شده و در چارچوب سیاست منتقل شده است و به امری سیاستی، ملی و ایدئولوژیک تبدیل شده است و در این حالت نمی تواند باعث افزایش جاذبه ازدواج شود.

قانعی راد با انتقاد از ورود دولت در برنامه‌ها و سیاست ‌گذاری‌های افزایش ازدواج افزود: دولت با ورود به این عرصه سعی در افزایش و تقویت ازدواج جوانان را داشت اما متاسفانه تمام جاذبه‌های این پدیده فرهنگی را از آن گرفت و مجموع این مسایل باعث شد سرمایه فرهنگی ازدواج در جامعه ما کاهش پیدا کند. همچنین دولت ازدواج را به یک پدیده اقتصادی و معامله تبدیل کرده است؛ به دلیل شباهت‌هایی از جمله فقدان اعتماد که باعث کاهش مبادلات اقتصادی و فرهنگی می‌شود‌، هرچند که ازدواج یک نوع مبادله فرهنگی است که بار مالی هم دارد؛ بنابراین یک بُعد اقتصادی هم در کنار خود دارد لذا وقتی از جوانی سوال می‌کنیم که چرا ازدواج نمی‌کنی؟ برای شما تحلیل جامعه‌شناسی ‌نمی کند و نمی‌گوید که به دلیل کاهش سرمایه اجتماعی، فرهنگی یا اقتصادی اجتماع یا فقدان اعتماد به افراد، ازدواج نمی‌کنم.

وی ادامه داد: دولت از شورای عالی انقلاب فرهنگی گرفته تا صندوق مهررضا و صندوق ازدواج و... آمدند تصویر اقتصادی از ازدواج ارائه کنند که این باعث شد که ازدواج به پدیده‌ای مادی و معاملاتی تبدیل شد. اخیرا نیز طرح بیمه ازدواج را مطرح کردند دقیقا مثل بیمه ماشین یا خانه اینجا هم گفته شد که باید ضمانت‌هایی برای ازدواج فراهم شود که این ضمانت هم تبدیل به ضمانت بیمه شد در حالی که زبان بیمه کاملا اقتصادی است و معمولا برای پدیده‌ها و فرآیند‌های ریسک‌پذیر اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بیمه ازدواج ماهیت فرهنگی آن را به اقتصادی تبدیل می‌کند

قانعی راد در مورد موفقیت طرح بیمه ازدواج گفت: مهمترین ضرر طرح بیمه ازدواج این است که تلقی از ازدواج را دگرگون می‌کند بنابراین اگر محقق شود ازدواج را ویران کرده است زیرا ازدواج را به امری مالی و اقتصادی تبدیل کرده است. تاکنون تمام طرح‌هایی که برای ایجاد اعتماد و تضمین اقتصادی در شرایط عدم‌ وجود اعتماد در جامعه طراحی، پیش‌بینی و اجرا شدند همگی شکست‌خورده هستند به دلیل اینکه یک امر غیراقتصادی موتور اصلی حرکت اقتصاد است. چیزی که باعث به جریان افتادن یک معامله اقتصادی می‌شود در واقع یک امر غیراقتصادی است و این امر غیراقتصادی شکل گیری اعتماد در جامعه است که باعث رونق داشتن یا نداشتن معاملات اقتصادی می‌ شود.

وی افزود: ازدواج نیاز به ضمانت‌های فرهنگی دارد که این ضمانت‌ها را فقط جامعه می‌تواند فراهم و ایجاد کند. اینکه چگونه باید این فرهنگ را تقویت کرد که تعهدپذیری نسل جوان نسبت به ازدواج و خانواده افزایش یابد و در عین حال ازدواج جاذبه‌ خود را حفظ کند نیاز به دانشی دارد که از افق و چشم‌انداز سیاستگذاران و برنامه‌ریزان کشور فراتر است و نمی‌توانند آن را بفهمند و با آن ارتباط برقرار کنند.