آنا گزارش می‌دهد؛
سهم صفر نماز جمعه در آثار نمایشی/ آیینی ۴۲ ساله که از ظرفیت‌های آن غافلیم + فیلم
با گذشت ۴۲ سال از برگزاری اولین نماز جمعه تهران این آیین سیاسی، عبادی تقریباً هیچ انعکاسی در آثار سینمایی و تلویزیونی نداشته است.
به گزارش خبرنگار حوزه سینمایی گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، امروز پنجم مرداد۱۴۰۰، چهل و دومین سالگرد اقامه اولین نماز جمعه تهران به امامت مرحوم آیت‌الله سید محمود طالقانی است.
اگرچه نماز جمعه پیش از انقلاب و حتی در دوران قاجار نیز در تهران و شهرهای بزرگ خوانده می‌شد، اما برگزاری آن به صورت پراکنده و غیرمداوم بود؛ ضمن این که وجوه اجتماعی و سیاسی آن نیز در نظر گرفته نشده و تنها به یک آیین عبادی شخصی تنزل داده شده بود. پیشنهاد برگزاری نماز جمعه در تهران آن هم در شرایطی که حدود هفت ماه از پیروزی انقلاب اسلامی گذشته بود، توسط آیت‌الله طالقانی به امام خمینی(ره) داده شد و ایشان نیز با پذیرش این پیشنهاد، برگزاری آن را به عهده این روحانی انقلابی گذاشتند.
حماسه‌آفرینی در اولین نماز جمعه بعد از انقلاب
به این ترتیب، جمعه ۵ مرداد ۱۳۵۸ که با دومین روز از ماه مبارک رمضان مصادف شده بود، زمین چمن دانشگاه تهران شاهد حضور میلیونی مردم برای برگزاری اولین نماز جمعه تهران پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود؛ آن هم در شرایطی که از ساعت ۱۱ ظهر علاوه بر پر شدن محوطه زمین چمن دانشگاه و فضاهای اطراف، به‌تدریج خیابان‌های همجوار با دانشگاه تهران نیز مملو از حضور نمازگزاران روزه‌دار شد.
این نماز جمعه در شرایطی اقامه شد که اختلافات سیاسی میان گروه‌ها مختلف بالا گرفته بود و کارشکنی برخی گروهک‌ها و چهره‌ها نیز بر آتش اختلافات افزوده بود. از همین رو خطیب نماز جمعه تهران پس از این که در خطبه اول فلسفه اقامه نماز جمعه را بیان کرد، در خطبه دوم به اهمیت وحدت مردم در آن شرایط و پرهیز از اختلافات و کینه‌توزی‌ها پرداخت.
در همان خطبه بود که آیت‌الله طالقانی با هشدار به خشونت‌طلبانی که با تفرقه‌افکنی به دنبال رسیدن به منافع خود بودند گفت: اگر اخلال‌گران خاموش ننشینند، من پیرمرد هم مسلسل به دست گرفته و پشت تانک می‌نشینم، امام خمینی هم پشت تانک خواهد نشست.
هرچند آیت‌الله طالقانی یک ماه بعد و در شهریورماه همان سال درگذشت، اما سنت حسنه اقامه نماز جمعه از او به یادگار ماند و در طول بیش از چهار دهه ادامه پیدا کرد. در این سال‌ها و با وجود اتفاقات گوناگون طبیعی و غیرطبیعی، این سنگر مهم هیچ‌گاه خالی نشد. در این چهار دهه، علاوه بر تهران و شهرهای بزرگ، بسیاری از شهرستان‌ها نیز این آیین سیاسی و عبادی را به جا آوردند. حتی در شرایط سخت جوّی و یا زیر تهدید موشک‌باران صدام در زمان جنگ نیز نماز جمعه تهران پابرجا بود. تنها شیوع ویروس کرونا از اسفند ۱۳۹۸ آن را موقتاً تعطیل و پس از مدتی با قالب جدید ایراد خطبه غیرحضوری و با پخش از تلویزیون جایگزین کرد.
صف‌های به هم پیوسته‌ای که کم‌رونق شدند
بعد از درگذشت آیت‌الله طالقانی، آیات منتظری، خامنه‌ای، موسوی اردبیلی، هاشمی رفسنجانی، مهدوی کنی، طاهری خرم‌آبادی، ربانی املشی، امامی کاشانی، محمد یزدی، احمد جنتی، موحدی کرمانی، صدیقی، احمد خاتمی، ابوترابی‌فرد و علی‌اکبری به عنوان خطیب در نماز جمعه تهران حضور پیدا کردند.
در طول این ۴ دهه، نماز جمعه حضوری مداوم و گاه تأثیرگذار در ساحت سیاسی و اجتماعی ایرانیان داشته است. با این حال، چند سالی است که نماز جمعه تهران شور و اشتیاق پیشین را در بین مخاطبان و به ویژه جوانان برنمی‌انگیزد و به جز هفته‌هایی که مقام معظم رهبری اقامه نماز را به عهده دارند، استقبال از آن زیاد نیست. در شهرستان‌ها هم اوضاع بهتر نیست و کاهش استقبال مردم از حضور در نماز جمعه به وضوح قابل مشاهده است.
این کم‌رونقی به عوامل گوناگونی وابسته است که بررسی آن در دایره این نوشتار قرار ندارد، اما شاید یکی از این عوامل آشنا نبودن مردم و به‌ویژه نسل جوان با فضا و ساختار نماز جمعه باشد. در این میان، نقش رسانه‌های جمعی و هنرهای تصویری در قالب سریال‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی نیز در جای خود قابل‌تأمل است. گواه این‌که در طول ۴۲ سال گذشته حتی یک اثر نمایشی در این دو قالب با محوریت نماز جمعه تولید نشده است. فراتر از این، حتی یک سکانس سینمایی و یا چند دقیقه از یک سریال نیز نداریم که صحنه‌هایی از نماز جمعه تهران یا سایر شهرستان‌ها را به تصویر بکشد.
شاید تنها نمونه قابل ذکر، فیلم سینمایی «چک» به کارگردانی کاظم راست‌گفتار محصول سال ۱۳۹۰ باشد. در این کمدی اجتماعی، بازیگرانی همچون فرهاد آییش، همایون ارشادی، شاهرخ استخری، حسن شکوهی، مریم سعادت و زنده‌یاد جمشید مشایخی حضور داشتند و در بخشی از آن، شخصیت‌های اصلی داستان با ویژگی‌های متفاوت رفتاری، ناگزیر در نماز جمعه تهران حاضر می‌شوند.
به جز این فیلم سینمایی، با اندکی اغماض می‌توان گفت که سهم نماز جمعه در سینما و تلویزیون ایران صفر است. این درحالی است که علاوه بر اهمیت ذاتی این پدیده دینی و اجتماعی و ظرفیت آن برای تولیدات نمایشی، وجوه تاریخ و حماسی آن نیز می‌تواند منبع فیلمنامه نویسان قرار بگیرد.
نماز جمعه‌هایی که می‌توانند سوژه فیلمسازان باشند
علاوه بر اولین نماز جمعه تهران و حضور حماسی مردم در آن، می‌توان به نمازجمعه چهارم آبان سال ۱۳۵۸ به امامت آیت‌الله منتظری اشاره کرد که نمازگزاران تهرانی در آن شاهد حضور مقاماتی از کشور آمریکا در صف اول نمازجمعه بودند. در بین آنها «هنری پرشت»، مسئول امور ایران وزارت امور خارجه آمریکا و جان لیمبرت از کارکنان سفارت آمریکا در ایران نیز دیده می‌شدند. این اتفاق در شرایطی رخ داد که حدود یک هفته بعد و در سیزدهم آبان ماه همان سال سفارت آمریکا در ایران به دست دانشجویان پیرو خط امام تسخیر شد.
حضور «اداوردو آنیلی»، میلیاردر مشهور ایتالیایی در نماز جمعه ۱۴ فروردین ۱۳۶۰ نیز که به امامت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای برگزار شد نیز از دیگر اتفاقات قابل‌توجه در این حوزه است. او فرزند جوآنی آنیلی، سرمایه‌دار و میلیاردر ایتالیایی و مالک مجموعه فیات و باشگاه یوونتوس بود. ادواردو پس از شیعه شدن، نام خود را به هشام تغییر داد و پس از سفر به ایران با امام خمینی و آیت‌الله خامنه‌ای دیدار کرد. وی که به‌دلیل مسلمان شدن از ارث محروم شده بود، در تاریخ ۱۵ نوامبر ۲۰۰۰، پیکر بی‌جانش در بزرگراه تورینو ــ ساوونا زیر پل «ژنرال فرانکو رومانو» پیدا شد. بسیاری علت مرگ وی را توطئه «جان الکان»، خواهرزاده یهودی وی که وارث خانواده آنیلی شده بود، می‌دانند.
اگرچه در مستندی که با محوریت زندگی آنیلی ساخته شده، به حضور او در نماز جمعه تهران اشاره می‌شود، اما به نظر می‌رسد این اتفاق قابلیت تبدیل شدن به یک اثر نمایشی را نیز داشته باشد.
سرانجام باید به واقعه تلخ اما حماسی آخرین نماز جمعه تهران در سال ۱۳۶۳ اشاره کرد. در بیست و چهارم اسفند سال ۶۳ و در آخرین جمعه سال، انفجاری از سوی منافقین در نمازجمعه تهران که به امامت آیت‌الله خامنه‌ای در حال برگزاری بود، رخ داد و جمعی از نمازگزاران به شهادت رسیدند.
آن روز آیت‌الله خامنه‌ای رئیس جمهور وقت خطبه‌های نماز جمعه تهران را می‌خواندند و در خصوص تفاوت‌های اندیشه‌ای دکتر مصدق و آیت‌الله کاشانی سخن می‌گفتند که وقتی جمله «مرحوم آیت‌الله کاشانی یک فرد مکتبی بود...» را گفتند، انفجار صورت گرفت.
این انفجار جراحتی بر آیت‌الله خامنه‌ای وارد نکرد، اما احتمال سوءقصد به جان ایشان داده می‌شد و نزدیکان اصرار داشتند که آیت‌الله خامنه‌ای جایگاه را ترک کنند، اما ایشان نپذیرفت و پس از شعارهای «الله اکبر»، «مرگ بر آمریکا»، «جنگ جنگ تا پیروزی» و «منافق مسلح اعدام باید گردد» توسط نمازگزاران، ایشان به ادامه قرائت خطبه دوم نمازجمعه پرداختند. این انفجار به شهادت ۱۴ تن از نمازگزاران و مجروح شدن ۸۸ نفر منجر شد.
برخورد شجاعانه و مدبرانه آیت‌الله خامنه ای و ادامه ایراد خطبه، باعث شد تا امام خمینی (ره) که شامگاه همان روز از تلویزیون شاهد این واقعه بودند امام جمعه وقت تهران را تحسین کنند.
متأسفانه هیچکدام از این وقایع تاریخی تاکنون نه به صورت مستقل و نه در قالب آثار سینمایی و تلویزیونی روایت نشده‌اند. حتی در آثاری که روایتگر تاریخ انقلاب اسلامی در مقاطع یادشده هستند هم جایگاه مهم نماز جمعه مورد غفلت واقع شده است. این کم‌کاری و بی‌توجهی موضوعی است که می‌بایست در روند آسیب شناسی جمعه مورد توجه کارشناسان و سیاستگزاران فرهنگی کشور قرار بگیرد.
انتهای پیام/۴۱۰۴/پ
انتهای پیام/
