روایتی از کودک همسری و آماری که منتشر شد؛
اختلاف فرهنگی، حلقه گمشده منتقدان کودک همسری/ نقش محیط و شرایط زندگی عامل موثر در بالغ شدن دختران
در میان تضارب آراء و اقدامات درباره مقوله کودک همسری، توجه به مبانی فرهنگی به حلقه مغفول مانده در نظر سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران این مقوله تبدیل شده است.
گروه جامعه خبرگزاری آنا-فرشته صائمی؛ اخیراً مرکز آمار اطلاعات کمّی در مورد ازدواج‌های صورت گرفته در سال گذشته منتشر کرده است. این مرکز در کنار آمار ازدواج، نگاهی به وضعیت طلاق در کشور داشته و آماری نیز در این زمینه ارائه داد. در این میان، آمار مربوط به ازدواج رده‌های سنی کمتر از ۱۵ سال توجه بیشتری را به خود جلب کرده است، آماری که از آن به عنوان آمار کودک همسری یاد می‌شود، آنچه مورد بی‌توجهی قرار گرفته آمار طلاق‌هایی است که نسبت به ازدواج در بازه سنی زیر ۱۵سال کمتر بوده است.
انتشار آمار مربوط به ازدواج در رده سنی زیر ۱۵ سال واکنش‌هایی را به همراه داشت که مهم‌ترین آن مربوط به مسئولین نهادهایی است که پیش از این منتقد ازدواج‌های زیر سن ۱۵ سال بودند ونسبت به آن موضع‌گیری داشتند.
معصومه ابتکار که از زمان حضور خود در کِسوت معاونت زنان ریاست جمهوری با ارائه لایحه کودک همسری نشان داد که با این رویداد اجتماعی مخالف است، حال در واکنش به انتشار آمار مربوط به آن، از ادامه انتقاد دست برداشته و تنها با به اشتراک گذاشتن تصویری در وضعیت توئیتری خود قصد دارد نشان دهد در دوران تصدی خود اقداماتی در جهت کاهش آمار کودک همسری انجام داده است.
معصومه ابتکار که سال ۹۷ با هدف کاهش کودک همسری در پی اصلاح ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی (مصوب سال ۱۳۶۱ که براساس آن نکاح قبل از بلوغ ممنوع شده و مطابق معنای فقهی در مورد بلوغ، بلوغ دختران ۹ سال و پسران ۱۵ سال اعلام شده است) برآمد، در نهایت لایحه حذف تبصره مربوط به ازدواج دختران زیر ۱۳ سال را به دولت ارسال و به این ترتیب از عزم جدی این معاونت در خصوص تعیین سن ازدواج خبر داد.
مجلس همسو هم با ابتکار همکاری نکرد
اما در ادامه مسیر لایحه مذکور و حتی طرح‌های مرتبط با آن نظیر طرح اصلاح ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی موسوم به طرح کودک‌همسری که مهر ماه سال ۹۷ توسط فراکسیون زنان مجلس پیشنهاد شد و در آن حداقل سن ازدواج در دختران ۱۶ و پسران ۱۸ سال تعیین شده بود، نتوانستند موافقت مجلس دهم را به همراه داشته باشند.
تلاش‌های ابتکار برای تصویب لایحه کودک همسری با پایان عمر مجلس دهم، به اتمام نرسید و او همزمان با آغاز به کار مجلس یازدهم در کانال تلگرامی خود نوشت که « لایحه منع کودک همسری در کمیسیون لوایح مجلس و در حال تصویب است و در مراحل تکمیلی خود قرار دارد. همکاری بخش‌ها و نهادهای دیگر می‌تواند در این زمینه کمک کننده باشد. در این لایحه افراد زیر ۱۳ سال کودک محسوب می‌شوند و به لحاظ علمی باید اجازه داد تا کودکی کنند.»
البته ابتکار در توضیح چرایی ارائه لایحه کودک همسری و اصرار بر تصویب آن به روایات دینی و ایات قرآن نیز استناد کرد و گفت «آیات قرآن کریم تاکید بر این دارند که ازدواج در سن و شرایط مناسب باید صورت گیرد.» اما او به این نکته نیز اشاره نمی‌کند که براساس کلام خدا تفحّص در زندگی شخصی مردم امری مذموم شمرده شده است.
چنانکه خداوند در آیه ۱۲ سوره حجرات مردم را تجسس در زدگی دیگران برحذر داشته است. لذا بر همین اساس مصطفی اقلیما در گفتوگو خبرنگار آنا می‌گوید « وقتی راجع به مسئله شخصی افراد صحبت می‌کنیم باید همانطور که دین گفته به صورتی عمل کرد که به تفحّص در زندگی شخصی مردم منحط نشود.»
کودک همسری، نسخه‌ای یکسان برای فرهنگ‌های متفاوت
علاوه بر این پیچیدن نسخه یکسان برای همگان بدون در نظر گرفتن شرایط فرهنگی از جمله نقدهای وارده به لایحه کودک همسری است، همچنان که پدر مددکاری اجتماعی ایران معتقد است برای وضع قانون در زمینه ازدواج و به خصوص مقوله کودک همسری باید عواملی نظیر محیط را در نظر گرفت، او در این باره می‌گوید « این افراد این نکته را نادیده گرفتند که هر کسی را باید در شرایط زندگی خودش بررسی کرد و شرایط انسان‌ها با یکدیگر قابل مقایسه نیست.»
در مقابل ابتکار در پاسخ به این دسته از انتقادات تاکید می‌کند که غایت لایحه کودک همسری تشویق جوانان به امر ازدواج در سن مناسب است. همچنین معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری با اشاره به اینکه می‌خواهد از طریق قانونی کردن لایحه مذکور، ازدواج زیر ۱۳ سال را ممنوع کند، می‌گوید به دنبال تعیین سن ازدواج نیست.
به عبارت دیگر ابتکار که به دنبال شاخص قرار دادن سن بالای ۱۳ سال برای ازدواج دختران است، تعیین سن ازدواج به واسطه تصویب لایحه کودک همسری را انکار می‌کند و با گذری به اعتقادات خود در زمینه سن ازدواج اعلام می‌کند «معتقدیم دختر اگر شرایط لازم برای ازدواج را داراست، این امر می‌تواند در سن بالای ۱۳ سال اتفاق بیافتد.»
بیشتر بخوانید؛
هیچ قانونی حق ندارد که سن ازدواج را تعیین کند/ کودک‌همسری برای همه آسیب‌زا نیست
غربالگری باید اجباری باشد/ آمار ازدواج در کشور رو به افزایش است
تاکید ابتکار بر ازدواج دختران بالای ۱۳ سال در شرایطی مطرح می‌شود که یک آسیب‌شناس اجتماعی می‌گوید « در حال حاضر ازدواج در برخی شهرهای کوچک و روستاهای کشور به این صورت است که اگر دختر در سن ۱۲ سالگی ازدواج نکند، می‌گویند پیر شده و به درد نمی‌خورد. در حقیقت آن دختر در آن فرهنگ با آن خصوصیات بزرگ شده و خودش هم می‌خواهد که ازدواج کند. بنابراین خانواده‌ها با توجه به فرهنگ و شرایط اجتماعی که در آن قرار دارند، فرزندان را ترغیب به ازدواج می‌کنند. به عنوان مثال در بعضی از شهرها اگر دختر در سن خاصی ازدواج نکند، جلوی بقیه توسری‌خور می‌شود، در حالی که در بعضی از شهرها دخترها در سن ۳۰ یا ۳۵ سالگی ازدواج می‌کنند.»
قانون‌گذاران درک خود را از مسائل فرهنگی و اجتماعی افزایش دهند
رئیس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران ضمن تاکید بر درک قانون‌گذاران از تفاوت‌های فرهنگی، این را هم اضافه می‌کند « از نظر ما شاید دختر ۱۲ ساله نفهمد ازدواج چیست، اما خود این دختر بنا به فرهنگی که در آن رشد کرده، می‌گوید باید ازدواج کنم و ازدواج می‌کند. خانواده هم آنقدر به او فشار نمی‌آورند که ازدواج کند یا نکند اما در شهرهای بزرگی مثل تهران، دختر ۱۲ ساله ازدواج نمی‌کند چراکه چنین فرهنگی وجود ندارد و اساسا فردی هم به خواستگاری دختر ۱۲ ساله در تهران نمی‌آید.»
در این میان روی دیگر سکه کودک همسری و مباحث شکل گرفته پیرامون آن، مربوط به اهداف مروجین این کلید واژه است، چنانکه یک پژوهشگر تحولات جمعیت به خبرنگار آنا می‌گوید « کودک همسری مفهومی است که با هدف تضعیف نهاد خانواده، به ابتذال کشاندن جوان‌ها و کاهش فرزندآوری، هر از چندگاهی در رسانه‌ها پروپاگاندا می‌شود.»
در حقیقت صالح قاسمی معتقد است که «مروجان و مبلغان کلیدواژه کودک‌همسری در تحلیل‌های خود دچار تناقض‌گویی هستند، کما اینکه آنها یک فرد بالای 15 سال را کودک محسوب می‌کنند و از طرف دیگر با وجود اینکه معترف به افزایش بلوغ زودرس هستند اما این بلوغ را در مقام عمل انکار می‌کنند.»
تناقض در صحبت‌های ابتکار در مورد کودک همسری به همین جا ختم نمی‌شود؛ او می‌گوید آماری وجود ندارد که نشان دهد عملا وام ازدواج منجر به افزایش کودک همسری شده اما همزمان با عنبان خالی تاکید می‌کند از وام ازدواج برای کودک همسری استفاده شده است.
در مجموع به باور بسیاری عطف به اینکه موضوعات اجتماعی نظیر ازدواج، از جمله پدیده‌های چند وجهی محسوب می‌شوند، از این حیث در راه تصمیم‌گیری و قانون‌گذاری در مورد آنها توصیه می‌شود مواردی نظیر تفاوت‌های فرهنگی نیز مدنظر قرار گرفته شود. همچنین برخی دیگر از کارشناسان علاوه بر تاکید روی قائل شدن نقشی برای تفاوت‌های فرهنگی در تصمیم‌گیری‌ها، معتقدند مواردی نظیر ازدواج در سنین پایین معضل محسوب نمی‌شود و قانون‌گذاران و مسئولین امر به جای واکنش‌های گسترده نسبت به ازدواج در سن پایین، چاره‌ای برای ازدواج با تفاوت سن بالای بیست سال اندیشه کنند. همانطور که مصطفی اقلیما بر این باور است که « کودک‌همسری برای کسانی که در فرهنگ متناسب با آن رشد کردند و زندگی می‌کنند، آسیب‌زا نیست. در شرایط فعلی بسیاری از دختران جوان به خاطر ثروت با پیرمرد ۶۰ یا ۷۰ ساله ازدواج می‌کنند چرا هیچ‌کس نمی‌گوید عیب است؟ لذا چطور ازدواج یک فرد ۶۰ ساله با دختری که ۴۰ یا ۴۵ سال فاصله سنی دارند، هیچ اشکالی ندارد اما ازدواج پسر ۱۸ ساله با دختر ۱۲ ساله اشکال دارد؟»
انتهای پیام/۴۱۵۸/
انتهای پیام/
